Vətəndaş cəmiyyəti qurumlarında kadr potensialı məsələsi: təcrübə və reallıqlar hansı perspektivi vəd edir?

Ötən əsrin əvvəllərindən Azərbaycanda geniş vüsət alan vətəndaş cəmiyyəti qurumlarının formalaşması prosesi, cəmiyyət həyatında baş verən sosial-iqtisadi dəyişikliklərlə əlaqədar yerli QHT sektorunun fəallaşması bir sıra məsələləri aktuallaşdırdı. QHT-lərin yaranması və formalaşması prosesinin, onların məqsəd və vəzifələrinin, fəaliyyət dairəsinin təhlili ilə bərabər, həmin qurumların insan resursları, kadr potensialı məsələsi də xüsusi aktuallıq kəsb edən cəhətdir.

Müşahidələr göstərir ki, son illərdə QHT-lərin qarşılaşdıqları ən ciddi problemlərdən biri də insan resursları, kadr çatşmamazlığı problemidir. Bu gün respublikamızda müxtəlif sahələr üzrə peşəkar kadrların hazırlanmasında və yetişməsində, bütövlükdə insan kapitalının formalaşmasında QHT-lərin rolunu xüsusi qeyd etmək lazımdır.

Hesabatlardan da aydın olur ki, ölkədə QHT sektoru üçün kadr hazırlığını həyata keçirən müvafiq təhsil müəssisəsi olmayıb və hazırda da belə bir məktəb yoxdur. Buna görə QHT sektorunda insan resursları problemlərinin mövcudluğu Azərbaycanda vətəndaş quruculuğunda ən ciddi və vacib problemlərdən biri hesab eləmək olar. Amma ölkədə müxtəlif yerli və beynəlxalq təşkilatların QHT-lər üçün kadr hazırlığı istiqamətindəki təlimlərini istisna etmək olar və əlbəttə, bu da kadr hazırlığı nöqteyi-nəzərdən kifayət deyil.

Bəzi faktları göstərməklə QHT-lərin peşəkar kadrların hazırlanmasında oynadığı rolu daha aydın nəzərə çatdıra bilərik. QHT-lərin davamlı olaraq keçirdikləri elmi-praktiki konfranslar, debatlar, təlim və seminarlar, eyni zamanda digər layihələri buna sübutdur. Azərbaycanda qeyri-hökumət təşkilatları üçün kadrlar elə QHT-lərin özündə yetişir. Yəni ölkədə QHT sektoru üçün kadr hazırlayan müvafiq təhsil müəssisəsi olmamasına baxmayaraq bu sektorda çalışanlar elə işləyə-işləyə yüksək səviyyəli peşəkara çevriliblər. Əlbəttə ki, buna QHT sektorunda uzunmüddətli fəaliyyət sayəsində nail olunur.

Amma QHT-lərin maliyyə vəsaitlərinin kasadlığı, stabil,davamlı layihələrin olmaması ilk növbədə bu təşkilatlarda kadr və dayanıqlı insan resurslarının çatışmamasına səbəb olur. Bu sektorda müxtəlif sahələr üzrə peşəkara çevrilənlər, davamlı, yüksək əməkhaqqı olmamasından beynəlxalq təşkilatlara, dövlət sektoruna, biznesə keçir. Bu proses son vaxtlarda daha sürətlə müşahidə olunmaqdadır. Göstərilən istiqamətdə aparılan araşdırmalar göstərir ki, mövcud vəziyyətdə və şərtlərdə QHT-lərdə yetişən kadrların bu sahədə qalıb fəaliyyət göstərməsi real görünmür.

Araşdırmalara və müşahidələrə görə son illər Azərbaycanda QHT sektor bu və ya digər dərəcədə kifayət qədər inkişaf etsə də, bu sektorda peşəkar kadr çatışmazlığı problemi hələ də mövcuddur. Nümunə üçün deyə bilərik ki, milli QHT-ləri mühasibat baxımından olduqca ciddi əziyyət çəkirlər. Mövcud vəziyyət və şərtlər əksər QHT-lərə daimi olaraq mühasib saxlamaq imkanı vermir.Bu gün əksər QHT-lərin heç mühasibi də yoxdur. QHT-lərin maddi-texniki zəifliyinin nəticəsidir ki, bu sektorda ofis menecerliyinin də səviyyəsi kifayət qədər aşağı səviyyədədir. Bu gün QHT sektorunun insan resurslarının idarə olunmasında könüllü çalışanlardan və tələbə, gənclərin imkanlarından istifadə edilsə də, bu daimi olmayıb müvəqqəti xarakter daşıyır. Ümumiyyətlə, QHT sektorunda kadr çatışmazlığı siyahısını uzatmaq da olar. Bir sözlə QHT-lər üçün peşəkar mütəxəssisi qoruyub saxlamaq maddi baxımdan çox çətin işdir.

Kadr çatışmamazlığı sahəsində digər bir problem də birbaşa QHT-lərin özləri ilə bağlı olan problemdir. Məsələn, hər hansı bir layihədə ekspertə ehtiyac varsa, QHT-lər əgər yerli ekspert dəvət edərlərsə olduqca az məbləğ, xarici ekspert dəvət etdikdə isə olduqca yüksək məbləğ təkilf edirlər. Bu da əlbəttə ki, yerli ekspertlərin ciddi narazılığına səbəb olur və tezliklə onların QHT sektorunu tərk etməsi ilə nəticələnir.

Bu gün ölkədə fəaliyyət göstərən kifayət qədər QHT göstərə bilərik ki, onların mütəxəssisləri həmin təşkilatlardan ayrılıblar. Onlar hazırda yüksək dövlət orqanlarından, ən nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarda fəaliyyət göstərirlər. Ekspertlərə görə QHT davamlı iş yeri sayılmır, burda əmək haqqı da o qədər çox deyil. Öz ekspertlərini qoruyub saxlaya bilən QHT-lər barmaqla sayılacaq qədər azdır. Əksər təşkilatlar ancaq layihə dövründə işə mütəxəssis cəlb edirlər.

Ekspertlərə görə də son illərdə QHT-lərdə müxtəlif sahələr üzrə xeyli sayda mütəxəssislər yetişsə də, bu sektorun kadr nöqteyi-nəzərdən dayanıqlı olmaması səbəbində xeyli sayda peşəkar dövlət,özəl qurumlarına və ya beynəlxalq təşkilatlara transfer etmişlər. Demək olar ki, QHT sektoru həmin qurumlar üçün kadr hazırlığı sahəsinə çevrilmişdir. Nəticə etibarı ilə bu sektor göstərilən mənada formalaşıb inkişaf edə bilmir.Bu səbəbdən bu istiqamətdə ciddi, köklü islahatlara ehtiyac var. Həm dövlət, həm də özəl qurumlar QHT-lərə tərəfdaş kimi baxmalı, onların güclənməsinə maraq göstərməlidirlər. Bu gün bir sıra dövlət orqanları və özəl qurumlar QHT-lərin sifarişlə görə biləcəyi sosial işləri özləri görməkdənsə, cəmiyyətə daha yaxın olan QHT-lərə həvalə etsələr daha yaxşı və effektiv olar. QHT-lər bu işləri daha ucuz və keyfiyyətlə icra edə bilərlər. Çünki vətəndaş cəmiyyətinin qurulmasında ən başlıca amil olan qeyri-hökumət təşkilatları peşəkarların toplaşdığı və öz intellektual xidmətlərini təkilf edən qurumlardır. Onlar öz intellektual biznesləri ilə məşğul ola biləcək mühiti əldə etməlidirlər.

QHT sektorunu tərk edən kadrlar arasında aparılan sorğu göstərir ki, eyni zamanda bu sektor onların karyera yüksəlişində ciddi tranpilin rolunu oynamışdır. İşlədikləri təşkilat sözün əsl mənasında onlar həm məktəb, həm də müəyyən mənada qazanc mənbəyi olmuşdur. QHT sektorundan fəaliyyətə başlayan insanların mütəxəssis kimi formalaşmasında bu sektor əvəzsiz rol oynayır.

Ekspertlərin dediyinə görə qeyri-hökumət təşkilatları resursları məhdud, lakin çox iş görmək iddiasında olan təşkilatlardır. Onlar hesab edir ki, kadr qıtlığı probleminin əsas səbəbi QHT-lərin maliyyə davamlılığının olmamasıdır.QHT-lərdə yaxşı kadrlar yetişir, amma sonra çıxıb gedirlər.

Sonda QHT sektorunda mövcud olan insan resursları problemlərinin bəzilərini sadalamaqla və onların həlli istiqamətində bir sıra tövsiyələr irəli sürmək olar. QHT-lərlə bağlı mövcud qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi və bu istiqamətdə yeni qanunların qəbulu, QHT-lər üçün kadr hazırlığını təmin etmək üçün daimi milli məktəblərin yaradılması və həmin məktəblərdə QHT fəlsəfəsi,yaranması və formalaşması, əsas məqsəd və vəzifələri, idarə olunması və mövzular tədris edilməsi, QHT sektorunda çalışanların müvafiq ixtisasartırma kurslarına cəlb edilməsi və yeni bacarıqlar, baxışların və s. məsələlərinin onlara aşılanması belə məsələlərdəndir. Eyni zamanda dövlət və özəl sektorlarla QHT-lərin əməkdaşlığı gücləndirilməsi, bir sıra sosial layihələrin QHT-lərə həvalə olunması, QHT-media əməkdaşlığı yolu ilə bu sektorda uğur qazanmış, karyera qurmuş kadrların təcrübəsi ictimaiyyətə çatdırılması da vacibdir. Sözsüz ki, kadr məsələsi istənilən qurum üçün ən zəruri amillərdəndir. Ancaq bir sıra cəhətlərinə görə digər sektorlarda qurumların kadr yetişdirilməsi, onların işə cəlb olunması və əvvəlkilərin təcrübəsindən istifadə yolu ilə yeni kadr potensialı formalaşdırılması prosesi bir qədər rahat və əlverişli sayıla bilər. Vətəndaş cəmiyyəti institutu kimi QHT-lərin fəaliyyəti nisbətən yeni olduğu üçün ölkəmizdə onların bu baxımdan imkanlarının müəyyən qədər məhdud olduğu qaçılmaz reallıqdır. Bununla belə, müşahidə olunan inkişaf prosesi, fəaliyyətin intensivliyi və dünya təcrübəsindən təlim və iş prosesində yararlanma səviyyəsinin artması deməyə əsas verir ki, ölkənin QHT sektoru yaxın gələcəkdə bu sahədə bəlli bir irəliləyişə nail ola bilər.

525-ci qəzet.- 2014.- 3 may.- S.30.