Bunu kim qoyub bura?
Mayın
5-də yazıçı dostumuz Əlabbasın ad günüdür. Dostlarla ilgili müxtəlif
vaxtlarda başına gələn
əhvalatları özü qələmə
alıb bizə göndərib.
–Səndən
yaxşı yazıçı yoxdu,-bir dostum həmişə
belə deyir, amma bilirəm ki, bir cümləmi də
oxumayıb, məni görəndən-görənə
yadına düşür
yazıçı olmağım. Bəlkə, elə
varlığım da... Dediyini də
ondan-bundan eşitdiklərinə əsasən deyir.
Giley-güzarı da o olur ki, niyə
ona kitab vermirəm. Zor-güc, axır ki, “Sonun
başlanğıcı”nı ala bildi.
Bir-iki
ildən sonra dostlarla
bağına dəvət aldıq. O belə şeylərin
bazıdı. Yemək-içmək olsun, demək, hər
şeyin var.
Hərə
bir işin qulpundan yapışmışdı. Mən
manqalı qalayırdım. Bu əsnada otaqdan
səsi gəldi.
–Ə,
Bəkir, bir ayağını içəri qoy.
Hamıdan
fağır Bəkir əlində ət doğradığını
deyib soruşdu ki, Əlabbas gəlsə, olarmı?
–Ə,
niyə olmur?
Şap-şapları
ayağıma keçirib içəri adladım.
–Zəhmətindən
keçib, əl at bunu çəkək yerinə,-dost
ağır paltar dolabını gücənə-gücənə
divarın dibinə itələmək istəyirdi.
–Dayan
görüm,-deyib aşağı əyiləndə
dördqapılı ağır şifonerin ayağının
altında ortası çalalanmış kitabımı,
nazikqabıq “Sonun başlanğıcı”nı gördüm. Duruxduğumu görüb o da əl
saxladı.
Əcəb
mənzərə idi: qalın kərpic, üstündə kitab, böyründə də tərifli müəllif!
–Ə,
bunu kim qoyub bura? Yəqin,
uşağın işidi. Qanırmı ki, kitab nədi? Heyvan
oğlu, heyvan. Onda da günah yoxdu, elə bilirsən indikilər
kitab oxuyur? Ay oxudular ha!
–Uşağı
söymə, əşi, bu cür kitabın əsl yeri elə
buradı,-hıqqana-hıqqana şifoneri yerinə çəkəndən
sonra dedim,-heç olmasa burda bir şeyə yarayır, qoy
dursun yerində...
Kitab və
yol polisi
Tez-tez
eşidirsən, kitab elə, kitab belə... Amma kim
nə deyirsə, desin, o hələ də işə
yarayır. Məsələn, mən yol polisi müfəttişləri
ilə olan nəqliyyat münaqişələrimi uzun illər kitabla yoluna qoymuşam. Onların hətta
ən tərsləri
belə kitabla ram olunur.
İndi bir dəfə nə olub? Aeroport yolunda iti sürətə
görə müfəttiş məni saxlayıb, əyilmişəm
ki, salonun
balaca saxlancından kitab
çıxarım, görürəm, yavaşca çiynimə
toxunur: “Qardaş, vallah, onnan vermisən, biri varımdı.
İstəyirsən, adını da deyim: “Uçurum”.
Əlimin
havada quruduğunu görən zərpaqonlu əməlli-başlı
üstümə ayaq aldı:
–Sən də
heç olmasa iki dəfədən birində lazım olan şeyi ver də...
Hər dəfə kitab, kitab... İnsaf da yaxşı
şeydi axı...
Balalayan
kitablar
Kitabdan
söz düşmüşkən, “Sonun
başlangıcı”ndan mağazaya beş nüsxə qoydum ki,
bəlkə, kimsə çaşıb aldı. Olur
axı belə adamlar, bir də baxırsan, kitaba da pul verirlər...
Bir ay heç nəyi dəyişmədi. Daha iki ay gözləməli
oldum və hər şey də elə o iki ayın tamamında
üzə çıxdı: getdim ki, kitablar balalayıb: mənə
sataşmaq istəyən
dostlardan biri avtoqrafla ona
bağışladığım kitabı mağazaya hədiyyə etməklə
onların sayını altı
eləmişdi.
Gərək
yenə baş
çəkəm o yanlara. Nəyim də olmasa, zarafatcıl və
baməzə dostlardan bolam axı...
Heyvagülü
90-cı
illərin ortalarında Tofiq
Qaraqaya avtosisternlərlə Naxçıvana yanacaq
daşındığını biləndə az qaldı
başıma od ələsin ki, niyə indiyəcən bunu ona deməmişəm,
əməlli-başlı varidat yiyəsi ola bilərdik. Nə gizlədim, xeyli danlaq-dansaqdan sonra bərk
şirnikdim. Yubanmadan işə
girişdik. Amma bədənimizi başımız girməyən
yerə soxmaq istəyimiz bizə çox baha başa gəldi:
od qiymətinə aldığımız maşının
İranda motoru tökdü, səkkiz min
manatımızı Moskvada yedilər, başımızı qəzilləyib
şirin dillə Naxçıvanda əlimizdən üç min manatı bir dəqiqəyə aldılar, bir ətək pulumuz da
Sumqayıtda batdı. Axırda Tofiq yenicə
aldığı evini satası oldu. Təkcə min
arşın quyunun dibinə yox, həm də girdabı ondan az
dayaz olmayan məhkəmələrin qapısına düşdük.
Yazıçı olmağımız da başımızın
bir bəlası idi. Üzüyumşaq adamı da aldatmaqdan
asan nə var dünyada? Bir işin
dalınca yüz dəfə getdiyimiz vaxtlar oldu. Təqribən
iki ilin müddətində əriş-arğac yollarda işlətdiyimiz yanacağın qiyməti
alacağımız borcu açıq-aşkar üstələyəndə
bir gün, axır ki, Tofiqə
özümü asacağımı dedim.
–Buna bir
bax, puldan ötrü özünü asır!
–Əziyyətini halal elə,-dedim,-daha mən gedər
oldum.
–Gedər
oldu! Gedər oldu! Bə bu borcları kim alacaq?-deyib
üstümə düşəndə Ceyranbatanla üzü
Sumqayıta, həmişəki kimi yenə də borc dalınca gedirdik.
–Özümü
də bədbəxt elədim, səni də. Befərasətin
buynuzu olmur ki!-deyib olub-keçənləri bittə-bittə
bir daha sadalayası oldum,-bir ana lazımdı enimizi qoyub,
uzunumuzu ağlaya, ta hansı gündən ötrü
yaşamalıyam?
Bu heyndə yolun kənarı
ilə istidə yorğun-arğın gedən
zurnaçılar gözümə sataşdı. O qədər
sürətlə şütüyürdük ki, üç nəfərlik
dəstə bircə anda uzaqlarda qaldı. Yanacağı
tükənməkdə olan qırmızı “011”i
beqafil yerə necə
mıxladımsa, Tofiq müvazinətini
əllərini şüşəyə dirəməklə
birtəhər saxladı:
–Ağlın
çaşıb sənin, belə də maşın sürərlər?
–Ə, qağa, haralısan?-maşını geri verib
çalğıçıların yanına çatanda
zurnaçıya ilk sualım bu oldu.
–Ermanstannıyıq.
Belə də
dedi: Ermanstannı.
Bilirdim
ki, yersiz sual verirəm, amma yenə soruşdum:
–”Heyvagülü” çala bilirsən?
–Çala
bilirsən nədi, anasını da ağladıram,-deyib
zurnaçı daha nəsə gözləmədən
başının dəstəsinə işarə elədi...
“Qanun
naminə” filmində Kamilovun havası hansı sənətkarın
ifasındadı bilmirəm, amma çəkinmədən deyərdim
ki, məni əlüstü duyan, başa düşən,
anlayan bu hal əhli
yerin-göyün od tutub yandığı o qızmar yay
günündə, Ceyranbatan
düzünün tən ortasında,
bəlkə də, əşrəfi-kainatın icad etdiyi
ən kamil və mükəmməl bir rəqs havası səsləndirməkdə
idi. Yoox, tək ona görə
yox ki, iri, tüklü
ovurdlarını gülməli tərzdə
şişirdib hərdən boşaldan qaraşın dəmçi
də, nağaranı can-dildən
döyəcləyən keçəl toyçu da o hal əhlinin
özü kimi od eləyirdi, həm də ona görə ki, bu hava mənim də ömrümdə oynadığım ən gözəl
hava idi. Həmişəkinin əksinə olaraq
mən nizamla rəqs eləmir, necə gəldi
atılıb-düşürdüm. Qəhr-qəzəbimi
tökür, hirs-hikkəmi soyudur, gözgörəti ürəkdən
tikan çıxarırdım.
Məni araya
alıb əl çalanların əhatəsində tər axan
dabanımla kotan kimicə yer
şumlayırdım.
Arada
Tofiqin əl çala-çala:
–Oyna,
oyna, qoy ürəyin soyusun!-deyən səsini də
eşidirdim, maşınlardan düşüb tamaşamıza
dayanan adamların hal əhlinin döş cibinə pul
basan əllərini və
başının hərəkəti ilə onlara minnətdarlıq
edən adamın “sağ ol” deməsini də
görürdüm, biri dümdüz, o biri başı əygəmli
iki nazik ağ çubuqla
tarım dərili nağaranın anasını
ağladan toyçunun çıxardığı oyun da
gözlərim önündə idi, sifətindən
puçur-puçur tər axan rəqqası əcaib
baxışlarla süzüb də çəpik çalmaqla
ruhlandıran seyrçilərin
razılıq dolu, anlaşılmaz
pıçıltıları da arada qulağıma dəyirdi, amma niyəsə elə bilirdim ki,
bu pəstahların
hamısı yarım saat əvvəl maşında çəkinə-çəkinə,
qısıla-qısıla Tofiqə dediklərimi yaddan çıxarmağım
üçündü:
–Özümü
də bədbəxt elədim, səni də!...
Səni də!...
Əziyyətini halal elə!... Əziyyətini halal elə!...
Səslər
uzanır, gödəlir, qırılır, arada tam qeybə çəkiləndə
isə yerini Tofiqin təsəllisi
tuturdu:
–Oyna,
oyna, qoy ürəyin soyusun! Özünü asan olub... Buna bir
bax!
Söz
verdin, belədi də
Eyvaz
Zeynalov məndən xəbərsiz hekayələrimi Türkiyə
jurnallarından
birinə göndərəndən sonra zəng vurub
ki, qardaş, bağışla, deyəsən, əliuzunluq eləmişəm,
bəs belə-filan...
–Sənin
əliuzun qadanı alım,-dedim,-elə şeylərdən nə
qədər bacarsan, çox elə, onsuz da məndə fərasət
yoxdu.
Sonralar
Bişkekə və Kazana göndərilən hekayələrimin də başına həmin
“oyun” bu təmənnasız dostun “uzun əli ilə gətirildi”...
Eşidən
kimi zəng vurub “borcundan
çıxdım”:
–Bir də
səni nərddə udsam, məndən pis adam
yoxdu.
...İşə
bax ki, üç
aydı Eyvazı bir tas da uda bilməmişəm, hər dəfə
uduzub ayağa duranda:
–Söz
verdin belədi də... Gərək əməl
eləyəsən,-deyib, məğlubiyyətimə haqq
qazandırıram. Amma bu adam insaf eləmir də. Nə qədər can atsam da, hər
dəfə xoruzumu qoltuğuma verib yola salır.
Ayıqlıq
dərəcəsi
Digər
stolüstü oyunlar kimi Avdı Qoşqar şeş-beşin
də bərk
azarkeşidi. Hərdən
başı elə qızışar ki, rəqibin nə oynadığının
əsla fərqinə varmaz. Bundan istifadə edib bir
dəfə çətin vəziyyətdə
daşı özümə sərf edən xanaya qoydum. Fikir vermədiyini görüb
beş-altı zərdən sonra daha bir kələk işlətdim. Gözləmədiyim halda əl
saxlayıb imtahan götürən müəllim kimi sifətimə
baxdı, mənalı-mənalı:
–Niyə
elə eləyirsən?-soruşdu.
O saat təslim
olmadım ki, şübhəyə düşməsin:
–Ayıqlığını
yoxlayıram,-dedim.
–Bir dəfə
yoxladın, bəs eləmədi?-cavabını elə verdi ki, hər şeyə
əvvəlcədən göz qoyduğunu bilib xeyli
gülüşəndən sonra
partiyanı onun xeyrinə qarışdırası olduq.
Bu oyundan
xəbərin yoxdu
Aslan
Quliyev Bakıya gələndə
dəm-dəstgahlı bir nərd məclisi qurmaq aramızda
çoxdan adət halını alıb. Eyvaz Zeynalovun özünü tərifləməklə
qətiyyən arası yoxdu. Asta və sakit
oynayır, rəqibi cırnatmır.
Mən də özümə “sənətkar” deməyin
bazıyam. Tələsik və sürətli
oynayıram, daşları şappıldatmaqla aram
sazdı. Ələlxüsus da, döşünə
döyənlərin qənimiyəm.
Aslan isə görüşdən əvvəl mütləq,
canınıza yazığınız gəlsin, deyir, mitiləvurma
kampaniyasına start vermişəm, sonra inciməyin. Deyin görüm, marsla
başlayaq, ya oyunla? Yardımlıdan Bakıya qədər
olan yolu gəlməkdə məqsədinin nərdi icad
eləyəni axtarmaq olduğunu tez-tez təkrarlamaq rəqibin
gözünü qırmağın ən əlverişli
üsuludu. Nərddə belələrinə “rəqibi
dili ilə udan” deyirlər.
–Demək,
nərdi icad eləyəni axtarırsan? Çox
yaxşı... İndi səni onunla tanış
edərik. Canlaradəyən bir oğlandı,-deyib təzə-təzə
tanış olduğumuz vaxtlarda stol arxasında oturduq və
folklor dili ilə demiş olsaq, bir hərbə-zorba
başlandı ki, gəl görəsən. Tərifin
biri bir qəpik. Sinəsinə döyən kim, bəhsləşən kim, qonaqlıqdan mərcləşən
kim... Qərəz ki, qan su yerinə axır.
Deyib-gülən, dadlı-duzlu lətifə söyləyən
və pul xərcləyən adamın həm
də nərdin azarkeşi
olmağından necə ləzzət
almaya bilərsən?
–Ə, bə
deyirlər, sən zəif oynayırsan!-oyun yarı, Aslan mars ərəfəsində
olanda
özümü
heyran olmuş kimi göstərərək zərləri
nərdtaxtanın ortasına qoyub başımı bulaya-bulaya
elə ciddi ahənglə dilləndim ki, o həm də nərd
aşiqlərinin onun barədə
hansı qənaətdə olduğunu bilib:
–Ə, onlar nə bilir nərd nədi, at gəlsin,-dedi,-belə şeyi sənətkar bilər.
“Sənətkarın” da anası ölməsin, elə bunu gözləmirdimi?
–Sənin kimi oyunçuya da zəif deyllər? Vallah, adamın ağzı əyilər.
Onu deyəcəyim fikrə tam səfərbər edim deyə sözümü bir də təkrarladım:
–Sənin istəməyənin nə çoxmuş, balam, bu da ədəbiyyat meydanı deyil ki, paxıllığını çəkələr. Burda da sənə rahatlıq vermirlər, a kişi. Sənə qətiyyən zəif demək olmaz. Sən zəif deyilsən.
Rəyimdən necə ruhlandısa:
–Qağanın canı, düz deyirsən, oyunumu bəyənmirlər,-dedi və soruşdu ki, bir sənətkar kimi onun haqda fikrim nədi?
–Kim deyirsə, sən zəif oyunçusan, vicdansızın yekəsidi,-deyib tək ona qol-qanad yox, həm də üzümə müdrik bir görkəm verdim,-zəif olsaydın, nə vardı ki? Sənin nərd elmindən, ümumiyyətlə, xəbərin yoxdu...
Əlabbas
525-ci qəzet.-
2014.- 3 may.- S.24.