Con F.Kennedi:
“Mərdliyin profilləri”
İngiliscədən Telman Orucov
tərcümə edib
(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)
Lakin Filadelfiya “Press”-inin gözündə onun “dövlət xadimliyi eqoizm içində dreyf edirdi”, çünki o, nəhəng
təzyiqə müqavimət
göstərib ittiham əleyhinə səs vermişdi. Çikaqoda Respublikaçıların qurultayı
qərara aldı ki, “Respublikaçılar Birliyinin səsləri əsasında seçilmiş
hər bir Senator, kim ki, bu
vaxt geri çəkilmiş və
xəyanət etmişdirsə,
alçaqdır və
biabır ediləcəkdir,
bu sərbəst hökumətə dözüldükcə
təhqir ediləcək
və ona nifrət ediləcəkdir”.
Və İllinoys Respublikaçılarının lideri möhtərəm Trumbullu xəbərdar etdi ki, “özünü
Çikaqonun küçələrində
göstərməsin; çünki
mən qorxuram ki, onu ən
rahat olan işıq dirəyindən
asacaqlar”.
Lakin ictimai xidmətdəki parlaq karyerasını və onu məhkum
edən partiyaya özünü həsr etməsini başa vuran Limen Trumbulldan
imtina edildikdə, həmin xəbəri belə dözümlü xarakterli sözlərlə
qarşıladı:
“Məsələ, Endryü
Consonun hökmən Prezident vəzifəsini tutmalı şəxs kimi olmasına və ya orada
qalmasına aid deyildi...
Bir dəfə qoyulan qayda kimi
Prezidentin impiçment
nümunəsi, bunun üçün Nümayəndələr
Palatasının həyəcanı
yatırılanda, kifayət
olmayan səbəb kimi qiymətləndiriləcəkdi,
Prezidentin gələcəyi
isə Nümayəndələr
Palatasının çoxluğu
və Senatın üçdə iki səsi ilə baş verən fərqli tədbirə məruz qaldıqda, onlar isə bunu mühüm hal hesab edirlər,
heç də təhlükəsiz olmayacaqdır.
Konstitusiyanın belə
ehtiyatla icad edilmiş və onun daimiliyi üçün belə həyati əhəmiyyət
daşıyan yoxlamaq və tarazlaşdırmaq prinsipi necə olacaqdı? Onların hamısı qurtarıb getmişdir... Mən belə nəticəni almaq üçün alət olmaq istəmirəm, hətta dostluq və vurğunluq bağları ilə risk, indiyədək
səssiz dövrlər
mənim motivimə görə mühakimə
edəcək, əyilmədən
vəzifədən getməkdən
başqa mənə bir alternativ saxlamayacaqdır”.
Tennessidən olan Cozef Smit Fouler də Ross,
Henderson və təzə
Senator Van Uinkl kimi ilk dəfə Prezidentin impiçmentə layiq olduğunu düşünürdü.
Lakin keçmiş Neşvill professoru Nümayəndələr Palatasının
Consona qarşı “saxtakarlığa əsaslanan”
sübutlar vasitəsi
ilə və Ben Batlerin “korrupsiyası və biabırçılığı”
vasitəsilə impiçment
qətnaməsinə sövq
ediləndə, Nümayəndələr
Palatasının dəli
ehtirasından dəhşətə
gəldi. Ben Batleri isə o, “Birləşmiş
Ştatlar Senatını
siyasi gilyotinaya (Böyük Fransa İnqilabının edam üçün
geniş istifadə etdiyi, Geotenin icad etdiyi məşhur
ölüm aləti –
tərcüməçi) çevirməyə
çalışan pis
adam” hesab edirdi. O, “ayrılma dövrü vasitəsilə
üzə çıxmış
siyasətçilərin tərəfində”
özünün burnundan
tutulub aparılmasını
rədd etdi. Məqsədi isə “ötüb keçən inqilabın kösövlərini
közərmiş şəkildə
saxlamaq idi”. Öz Radikal Respublikaçı yoldaşları
tərəfindən hədələnən,
təhqir edilən və biabır edilən əsəbi
Fouler 16 maydakı cavabında
o qədər büdrədi
ki, bu ilk dəfə səhvən “təqsirkardır” sözü
kimi qəbul olundu. Senatı zəfər dalğası
bürüdü – Conson
ittiham edilmişdir, Rossun səsinə ehtiyac olmayacaqdır, lakin sonra təmiz
və aydın şəkildə “təqsirkar
deyil” cavabı gəldi.
Onun yenidən seçilməsi
mümkün deyildi,
Fouler iki il sonra öz müddəti
qurtaranda sakitcə Senatdan istirahətə getdi, lakin bu
hərəkət onun
öz səs verməsinin müdafiəsi
üçün sadə
bir bəyanat verilmədən ötüşmədi:
“Mən öz ölkəm və gələcək nəsillər
üçün Allahın
iradəsinə tabe olmaqla hərəkət etdim”.
Ayovadan olan Ceyms U.Qrimes
Senatda Consonun ən acı və nüfuzlu düşməni olmaqla, inandırılmışdı ki,
mühakimənin niyyəti
yalnız “buradan yer üzərindəki ən ləyaqətsiz və məsuliyyətsiz məxluqlar tərəfindən
göndərilən yalanlar”
vasitəsilə ictimai
ehtirasları qızışdırmaqdır.
(Bu, güman ki, Vaşinqton müxbirlərinin son səksən
yeddi ildə yaxşılaşdırılmış keyfiyyətinin
şəhadəti idi).
Bədbəxtlikdən
təhqir və hədələr mühakimə vaxtı onun
üstünə yazılmaqla, səs vermədən iki gün
əvvəl onu iflic zərbəsinə hədəf etdi və
o, öz çarpayısına bağlandı. Hansısa təxirə
salınmadan imtina edən Radikal Respublikaçılar sevinərək
əmin oldular ki, Qrimes o qədər xəstədir ki,
mayın 16-da faktiki olaraq gəlməyəcəkdir və ya
belə səbəb gətirəcəkdir, çünki xəstəlik
onun gəlib səs verməsinin qarşısını
alır və bu, onun karyerasının sonu olacaqdır. Qalereyalarda
camaat oxuyurdu: “Qoca Qrimes ölmüşdür, biz onu bir daha
görməyəcəyik”. Nyu-Yorkun “Tribune” qəzetində
Horatsi Qriili yazırdı: “Bu belə görünür ki, əgər
heç bir nəsil tarixin xəbərdarlıqları
arasında yaşamalı olan bir nəfəri verməsə,
ötüb keçə bilməyəcəkdir. Biz Benedikt
Arnolda, Aaron Barra, Cefferson Deyvisə (Cənub Ştatları
Konfederatının prezidenti – tərcüməçi) və
indi Ceyms U.Qrimesə malikik”.
Lakin Ceyms
U.Qrimes mənəvi igidliyə olan kimi, həm də
böyük fiziki igidliyə malik idi və mayın 16-da
başlanan səsvermədən azacıq əvvəl dörd
adam Ayovadan olan sifəti ağarmış və solmuş
Senatoru zaldakı öz yerinə gətirdi. O, sonralar Fessendenə
yazıb, onun əlini sıxırdı və ona “şərəfli
təbəssüm göndərirdi”. “Mən bu gün həmin
ad çağırmanı həyatın ən yüksək fərqli
hesab etdiyim an olduğu barədə fikrimi dəyişə
bilmərəm”. Baş hakim belə gümana görə, səs
verəndə onun yerində oturuqlu qalması yol verilən
olacaqdır dedikdə, dostlarının köməyi ilə
Senator Qrimes güclə ayaqları üstünə qalxdı
və təəccüblü qaydada möhkəm səslə
dedi: “Təqsirkar deyil”.
Portreti
yandırılan, mətbuat tərəfindən dəli və
gücsüz adam kimi ittiham edilən, öz ştatı və
dostları tərəfindən biabır edilən Qrimes
heç vaxt sağalmadı – lakin ölümündən əvvəl
dostlarına elan etdi ki,
“Mən hər
vaxt Allaha minnətdar olacağam ki, mühakimənin belə
narahat saatında çoxları özəl qaydada etiraf
etmişdilər ki, onlar öz ədalətlərini və
öz vicdanlarını partiya qəzetlərinin göstərişinə
və partiya nifrətinə qurban vermişlər, mən mərdlik
göstərdim ki, andıma və vicdanıma düz olum... Yəqin
ki, mən partiya göstərişinə görə
andımı pozmadım, lakin mən onu görə bilməyəcəyəm
ki, həmin yolla öz məsuliyyətimə, yalnız öz
vicdanıma və məni Yaradana arxalanmaqla hərəkət
edən hakimə çevrildim və heç bir qüvvə məni
məcbur edə bilməzdi ki, belə məsələdə əks
qaydada qərar verim, istər bu, mənim dostlarımdan və
ya düşmənlərimdən düzələn partiya
olsun”.
VII
Lutsius
Kvintis Tsintsinnatus
Lamar
“Bu
gün mən düz ya
saxta
olmalıyam...”
Heç
kəs heç vaxt görməmişdi ki, belə möhkəm
veteran, Nümayəndələr Palatasının spikeri Ceyms
Q.Bleyn ağlasın. Lakin oturduğu yerdə heç bir
utancaqlıq hiss etmədən onun göz yaşları
yanaqlarından axırdı, o, öz emosiyalarını palata
üzvlərinin və müşahidəçilərin
baxışlarından gizlətməyə qadir deyildi.
Zaldakı və qalereyalardakı az sayda adam 1874-cü ilin həmin
dramatik günü mister Bleynə diqqət verirdi və əksəriyyət
öz göz yaşlarını gizlətməyə cəhd
edirdi. Demokratlar və Respublikaçılar eyni qaydada, Vətəndaş
Müharibəsinin döyüş çapıqları olan
veteranları və siyasətin gücü, kədərli
sakitlikdə oturub Missuridən olan təzə Koqressmeni məcburi
qaydada dinləyirdilər. Çıxış edən sakit,
adəti ritorika icadlarına əl atmadan özünün
dolğun, qüvvətli səsi ilə hər bir dinləyicinin
ürəyinə, Şimal və Cənub arasında dostluq və
ədalətin bərqərar olması üçün sadə
yalvarışla toxunurdu.
Onun
söylədiklərindən hər şeyə toxunulurdu, lakin
həmçinin bu sözlərin təsiri adamları
sarsıdırdı – çünki Missuridən olan Lutsius Lamar Cənubun ən əvəzedilməz
düşməni, Radikal Respublikaçı, Cənub
üçün Yenidənqurma dövründə qaralar
üçün dəhşətlərin törədilməsinə
kömək etməsi ilə heç vaxt yaddan
çıxmayan bir adamın adına – Massaçusetsdən
olan Çarlz Samnerə müraciət edirdi. Çarlz Samner
Deniel Uebsteri Birliyi qoruyub saxlamaq yollarını
aradığına görə satqın adlandıraraq ona
hücum etmişdi. O, Konqressin kütlə idarəçiliyinə
qarşı səs verdiyinə görə Edmund Rossun dar
ağacına çəkilməsinə kömək
etmişdi, bu isə ona Cənuba və Prezidentliyə öz
dabanı altında müstəvi verəcəkdi – onun öz
ölümü Senat zalında illərlə əvvəl Cənubi
Karolinadan olan Konqressmen Bruks tərəfindən çəliklə
dəhşətli dərəcədə döyülməsi
ilə sürətlənmişdi. Bu hadisədən sonra Bruks
Cənub qəhrəmanına çevrilmişdi, Çarlz
Samner isə bu vaxt ölmüşdü. Və Lutsius Lamar
müharibədən əvvəlki günlərdə nə
vaxtsa ən quduz “alov yeyən”lərdən biri olmaqla, Cənubun
lap dərinliyindən çıxmışdı, Nümayəndələr
Palatasının zalında duraraq, öz gedişini sərt
dillə demək şəklindəki nitqlə
çatdırmışdı.
Çarlz
Samner öləndən əvvəl Lamar onun barəsində
özünün sakitləşən auditoriyasına
demişdi:
“İnanırdı
ki, Şimalla Cənub arasında mübarizəyə və
inamsızlığa aid bütün hadisələr
ötüb keçəcəkdir. Bu, Şimal və Cənub
adamlarının əgər böyük kütləsinin
ümumi hissi deyildisə və ya əgər o yoxdursa, olmalı idimi, ya olmamalı
idi? Biz bəşər meyllərinin və rəhmdilliyinin həyata
keçirilməsi üçün bu ciddi
yalvarışların qalıqlarını şərəfləndirəcəyik
ya yox, barışıqlarda kənarda durmaqla yalnız
anlaşılmazlığın və
inamsızlığın əbədiləşməsinə
xidmət edirik və hər iki tərəfdən
ağıllı etirafı biz bir nəfər kimi daha ciddi surətdə,
hissimizdə və ürəyimizdə
arzulamırıqmı?... Bu məşhur ölənin ruhu,
hansına ki, biz ağlayırıq, qəbirdən hər iki
partiyaya hüznlü fikir ayrılığını deyə
bilər və onun deyiliş tonu ilə bu geniş ərazinin
hər yerində hər bir kəsə və hər bir ürəyə
çatmalıdır: “Mənim həmvətənlərim!
Bir-birinizi tanıyın və sizin biriniz digərini sevəcəksiniz”.
Ümumi
sakitlik yarandı – bu düşünmək üçün
olan və şok sakitliyi idi. Bu vaxt birdən bütün tərəflərdən
alqışlar səsləndi. “Mənim Allahım, bu necə
bir çıxış idi!” – Nyu-Yorkdan olan Konqressmen Limen
Trimeyn Pennsilvaniyadan olan “Dəmir Donuz” ləqəbli Kelliyə
dedi: “Bu bütün ölkə boyu səslənəcəkdir”.
Amerikan
siyasi tarixinin az sayda natiqi belə qəfləti zərbəyə
malik olmuşdu. Bir gecə ərzində bu, Lamarı Konqressin
və ölkənin birinci adamları səviyyəsinə
qaldırdı; və daha əhəmiyyətlisi, Şimalla Cənub
arasında dönüş nöqtəsini göstərməsi
ilə əlamətdar idi. İki həftə sonra Samnerin
panegiriki Missuridən olan Çarlz Sxurts Bostonun on min vətəndaşı
qarşısında dayanıb Lamarı Şimalla Cənubun əlaqələrində
yeni günün peyğəmbəri kimi salamladı. Bostonun
“Globe” qəzeti Lamarın Samner barədə
çıxışını “Cənubda Birliyin bərpasının
sübutu” adlandırdı; və Bostonun “Adveritiser” qəzeti
deyirdi ki, bu “müharibədən bəri Cənubdan eşidilən
ən əhəmiyyətli və ümidverici kəlam” idi.
Bu labüd idi ki, həm Şimaldan, həm də Cənubdan bəziləri onu düzgün başa düşməsin. Keçmiş Konfederatın ştatları üzərində federal hegemonluqdan asılı olan Şimallıların siyasi hakimiyyəti sektsional mübarizənin sağaldılmasının istənilən cəhdinə qarşı müqavimət göstərirdi. Göz yaşları quruduqda Ceyms Bleyn Samner barədə panegirikini yazırdı: “Bu Cənub nümayəndəsində pozitiv dühanın əlaməti idi ki, mister Samner barədə hərarətli və ayrı-seçkilik panegiriki tələffüz etsin və Con Uesli kimi mister Samnerin inandığı bütün əclafların cəminə inanmalı olduğundan, onu müdafiə etmək üçün ağıllı surətdə naxış toxudu”.
Çarlz Samner Cənublular üçün müharibədən əvvəlki abolitsionist hərəkatının ən pis simvolu idi və müharibədən sonrakı yenidənqurmaya o, xəyanət edildiyini hiss edirdi. Missisipinin bir sıra aparıcı qəzetləri, Kolumbusun “Demosrat”-ı, Kantonun “Mail”-i və Meridianın “Mercury”-si daxil olmaqla, onun köhnə dostlarının çoxunun etdiyi kimi Lamarı cəsarətlə tənqid edirdilər, onun Cənub prinsiplərini və şərəfini təslim etməsi fikrini dəstəkləyirdilər. Lamar öz arvadına yazırdı:
“Burada heç kəs düşünmür ki, mən Cənub bayrağını aşağılamıram. Lakin Cənub mətbuatı bunu mənim üstümə yıxır... Bizim xalq o qədər əziyyət çəkmişdir ki, dəfələrlə o qədər satılmışdır ki, bunlara görə kiməsə onların etimad bəsləməsi ciddi səbəbə malikdir, lakin bu da təbii idi ki, onlar Cənub adamı tərəfindən Şimala deyilən istənilən sözdən və ya cəhd xarakterli hərəkətdən şübhələnirlər. Mən bir daha inanıram ki, onun xeyrinə iş görmüşəm... əvvəllər gizli mövcud olan hüsn-rəğbətimi indi oyatmışam. Əgər o, məni məhkum edirsə, mən onun narazılığına biganə qalmayacağam... Mən nifrət edilən olmayacağam. O fikirdən xoş hal olacağam ki, onun üçün xeyirxah iş görmüşəm. İctimai şəxs üçün elə bir vaxtdır ki, o, Cənuba xidmət etməyə səy göstərsin və özünün qıcıqlanma hissinə kölə olmasın... Mən onunkundan başqa heç bir marağa xidmət etməyəcəyəm və onun xalqı məni bəyənməsə, dinməz qaydada özəl həyata çəkiləcəyəm”.
(Ardı var)
525-ci qəzet.- 2014.- 3 may.- S.22.