"Hüqo"
monoqrafiyası haqqında düşüncələr
Bu il professor Əsgər Zeynalovun "Hüqo" monoqrafiyası
Azərbaycan Dillər
Universiteti tərəfindən
Dövlət Mükafatına
təqdim olunub.
Professor
Ə. Zeynalovun "Hüqo"
monoqrafiyasında böyük
söz və fikir adamı Viktor Hüqonun həyat və yaradıcılığı
haqqında məlumat verilir, onun yazıçı,
şair, dramaturq, publisist, ictimai, siyasi fəaliyyəti yığcam şəkildə
də olsa, təqdim edilir. Monoqrafiyanın "Hüqo və
Azərbaycan" bölməsində
fransız ədibinin Azərbaycanda tərcüməsi
və tədqiqi tarixinə ekskurs edilir. Tərcümə sahəsində görkəmli
ədəbiyyatşünas alim, mahir tərcüməçi
Mikayıl Rəfilinin
zəhməti xüsusi
vurğulanır. Onun
müxtəlif illərdə
yazıçının "Səfillər", "Paris Notrdam
kilsəsi", "93-cü il", "Gülən adam" romanlarını dilimizə çevirdiyi diqqətə çatdırılır.
Hüqonun poeziyasında "Şərq
mövzuları" bölməsində
göstərilir ki, Azərbaycan oxucularına romanlar müəllifi kimi yaxşı tanınan Hüqo əslində 26 cildlik poetik əsərlərin və 20 cildlik nəsr əsərlərinin
müəllifidir: "Odalar"
(1822), "Payız yarpaqları"
(1831), "Şüalar və
kölgələr" (1840), "Daxildən gələn səslər" (1837), "İntiqam"
(1853), "Tamaşalar" (1856), "Dəhşətli il"
(1871), nəhayət 1859-70-ci illərdə işıq üzü görmüş
dörd cilddən ibarət "Əsrlərin
əfsanəsi".
Tədqiqatçı şairin 1929-cu ildə nəşr olunmuş
"Şərq motivləri"
məcmuəsindən bəhs
edərək onun geniş şəkildə
təhlilini verib, onun yaranma səbəblərinə
münasibət bildirib. Monoqrafiyada
qeyd olunduğu kimi, bu dövrdə
Lamartin, Qotye, Lil dö Lekontla yanaşı, Höte və Bayronun Şərq mövzusunda əsərlər yazması
təsadüfi deyildi.
"Şairin fərdi
kədəri" bölməsində
ədəbiyyatşünas alim fransız ədibinin yaradıcılığında
ümumi kədər probleminə yığcam şəkildə münasibətini
bildirdikdən sonra Hüqonun poeziyasında fərdi kədərin üzərində ətraflı
dayanır. Tədqiqatdan aydınlaşır ki,
1843-cü il sentyabr ayının 4-də
Hüqonun qızı
Leopoldina Sena çayında bir neçə ay əvvəl
ailə qurduğu Vakeri ilə boğulur və şair on üç il müddətində qızının faciəli
ölümünə silsilə
şeirlər həsr
edir. Tədqiqatçı həmin şeirləri
ayrı-ayrılıqda təhlil
süzgəcindən keçirib,
fikrini söyləməyə
çalışıb.
"Hüqonun poeziyasından
tərcümələr" bölməsində sənətkarın
müxtəlif illərdə
yazdığı şeirlərin
bir qisminin orijinaldan-tərcümələri öz əksini tapıb.
Monoqrafiyada ən çox diqqəti
cəlb edən, xüsusilə Azərbaycan
ədəbiyyatşünaslığı
üçün ciddi
marağa səbəb
ola biləcək
"Hüqo islam dinini qəbul etmişdirmi?" bölməsidir.
Burada göstərilir
ki, Hüqo islam dininin
yaradıcısı Məhəmməd
peyğəmbərə üç
poema həsr edib: 1) Hicrinin doqquz ili; 2) "Məhəmməd" və
"Sidr ağacı".
Əsərdən bəlli olur
ki, 1840-cı ildə Bibresteyn-Kazımırski "Qurani-Kərimi"
fransız dilinə tərcümə edir.
Hüqo bu tərcümə və Piyer Qiyyomun ona yazdığı ön sözlə yaxından tanış
olduqdan sonra bu əsərləri qələmə alıb və onlar 1858-ci ildə nəşr etdirdiyi "Qərinələr
əfsanəsi" kitabında
işıq üzü
görüb.
Monoqrafiyada o da xüsusi vurğulanır ki, fransız ədibi ömrünün son illərində
tez-tez, bəzən də gündə bir neçə dəfə "Qurani-Kərim"in
"Əl-Fatihə" surəsindən
bir kəlamı tez-tez işlədər və ağlayardı:
"İhdinas siratəl
müstəqim -"Bizi
doğru yola yönəlt".
Tədqiqatçı Hüqonun islam dinini qəbul
etməsi ilə bağlı fikrinə münasibətini bildirməklə
yanaşı onun peyğəmbərə həsr
olunmuş 156 misradan ibarət "Hicrinin doqquz ili" poemasını dilimizə
çevirib Azərbaycan
oxucularına təqdim
edib.
Kitabda
"Hüqonun romanları"
bölməsində yazıçının
iki romanı tədqiqata cəlb olunub: 1831-ci ildə nəşr olunmuş
"Paris Notrdam" kilsəsi
romanının təhlilində
araşdırıcı əsərdəki
ziddiyyətləri problem kimi
qoyub və bunu təhlil süzgəcindən keçirməyə
çalışıb.
Onu da ayrıca vurğulamaq lazımdır ki, ədəbiyyatşünas alim
deyilən fikirləri
ehkam kimi qəbul etmir, lazım gəldikdə özünün münasibətini
də elmi şəkildə əsaslandırır.
Lev Tolstoyun fransız
ədəbiyyatının ən
yaxşı romanı
adlandırdığı "Səfillər" əsərinin
təhlili də əsərdə öz əksini tapıb. Özünü təkcə respublikamızda
deyil, Fransada da Hüqoşünas alim kimi təsdiq
etmiş Ə.Zeynalov fransız ədibinin nəsr əsərləri
ilə poeziyasını
müqayisəli şəkildə
təhlil edib maraqlı nəticələr
əldə edib. Onun fikrincə, Hüqo
"Səfillər" romanında
Kozetta surəti ilə qızı Leopoldinanın surətini yaradıb. Aparılmış paralel təhlillər
inandırıcıdır.
Hüqonun "Fransız yazıçıları
haqqında çıxışları"
bölməsində fransız
ədibinin Volter və Balzak haqqındakı çıxışları
təqdim olunub.
Son dərəcə qüvvətli
bir şəkildə söylənmiş bu nitqlər istər Volterin, istərsə də Balzakın həm bir şəxsiyyətə
və həm də nəhəng yaradıcılıq dünyasına
malik olduğunu qabarıq surətdə göstərir.
Monoqrafiyada "Hüqonun dost kədərləri"
başlığında yazıçının
öz qələm dostları Balzakın, Aleksandr Dümanın, Jorj Sandın dünyasını dəyişmələri
ilə bağlı yazıları öz əksini tapıb. Bu yazıçılar Hüqonun gənclik illərindən başlayıb
ömürlərinin sonuna
kimi sadiq dostları olublar. Ona görə də
bu itkilərin hər biri fransız
ədibinə ağır
təsir etmişdi.
Bu məqalələri yazmaqla
sanki Hüqo bir az rahatlıq tapmışdı.
Onun Jorj Sandın ölümü münasibətilə yazdığı
məqalədə "Mən
ölümü ağlayır,
ölməzliyi isə
salamlayıram" - ifadəsini
bizcə, bu yazıçıların hər
üçünə aid etmək
olar. Çünki onların hər
biri həm də ölməz yazıçı, sənətkar
idi.
"Hüqonun müasirləri"
bölməsində XIX əsr
fransız ədəbiyyatının
ən görkəmli yazıçılarının - Balzakın, Dümanın
(ata), Jorj Sandın, Qüstav Floberin və Qi dö Mopassanın
həyat və yaradıcılığı barəsində
oçerklər təqdim
olunub. Tədqiqatçı bu məqalələrlə
demək olar ki, XIX əsr fransız ədəbiyyatının
ən tutarlı, ən nəhəng yazıçılarının haqqında monoqrafiyaya yazılar daxil etməklə bir növ yığcam şəkildə həmin
əsrin ədəbiyyat
tarixini yaradıb.
Kitabın əvvəlində müəllif
belə bir epiqraf verib: "Viktor Hüqo 1850-ci il
avqust ayının
20-də Balzakın qəbrinin
üstündə çıxış
edərkən deyib:
"Balzak XIX əsr yazıçılarının Napoleondan sonra gəlmiş qüdrətli
nəslinə mənsub
idi..." Bu nəslin
ən qüdrətli nümayəndələrindən biri də məhz
Hüqonun özü idi".
1857-ci ildə Qustav
Floberi "Madam Bovari"
romanını nəşr
etdirəndən sonra məhkəməyə verirlər. Dostunun təqib olunduğunu eşidən Hüqo sürgündən Floberə
yazırdı: "Siz
küləklərin silkələdiyi,
lakin heç nəyin sarsıda bilmədiyi dağ zirvələrinə mənsubsunuz.
Bütün qəlbimlə sizinləyəm".
Monoqrafiyadan bəlli olur ki, Hüqo dostluqda
çox sadiq, etibarlı bir insan olub, dostlarının
uğurlarına çox
sevinmiş. Çətin vaxtlarda dayaq
olub, onları itirəndə isə dərindən kədərlənib
sarsılıb.
"Parisə məktublar
və Parisə məktublar" bölməsində
Ə.Zeynalov həmkarı,
Hüqonun araşdırıcısı
Arno Lasterlə məktublaşmalarındakı
"Hüqonun fransız
mütəxəssisi" başlığında
isə dünya şöhrətli hüqoşünas
alimin həyat və fəaliyyətindən
bəhs olunur.
"Rəylər" bölməsində Samir Kazımoğlu (Türkiyə)
və 2007-ci ilə tədqiqatçı ilə
birlikdə bir ay Fransada təkmilləşmə
kursunda olmuş Bakı Xoreqrafiya məktəbinin müəllimi
Cənnət Kazımzadənin
məqalələri də
diqqət çəkir. Hələ
16 il əvvəl
tədqiqatçının "fransız ədəbiyyatında
Şərq" monoqrafiyasından
danışan Samir Kazımoğlu inamla qeyd edir ki,
bu sahədə Əsgər Zeynalov kimi ikinci araşdırıcı
yoxdur.
Monoqrafiyanın sonunda tədqiqatçının
fransız ədəbiyyatına
dair 100-ə yaxın elmi əsərlərinin (monoqrafiya və məqalələr) verilmiş
siyahısı onun bu sahədə apardığı tədqiqatları
əyani surətdə
təsdiq edir.
Xatırlatmaq lazım gəlir ki, ədəbiyyatşünas
alimin fransız ədəbiyyatı ilə
bağlı yazdığı
məqalələr İranda,
Türkiyədə, Rusiyada
işıq üzü
görüb.
"Hüqo" monoqrafiyasındakı
araşdırmaların, poetik
tərcümələrin Azərbaycan
və fransız dillərində verilməsi
ədəbiyyatşünasların gələcəkdə müqayisəli
şəkildə, geniş
surətdə tədqiqat
apara bilməsinə imkan yaradır.
Özünü həm respublikamızda, həm də Fransada hüquqşünas
alim kimi təsdiq etmiş tədqiqatçının bu
monoqrafiyasını dünya
ədəbiyyatının hər
hansı bir korifeyi haqqında yazılan və Dövlət Mükafatına
təqdim olunan ilk əsər olmaqla yanaşı, Azərbaycan
ədəbiyyatşünaslığında
da bir hadisə
hesab etmək olar.
Şahin XƏLİLLİ, filologiya
elmləri doktoru,
professor.
525-ci qəzet.-2014.- 20 may. - S.8.