Ağdamın "Əliverdilər" kəhrizi
Zaman hər addımımıza qiymət
verir. Bəzən elə məqamlar olur ki, zamandan
yan keçmək istəsək belə alınmır...
Dünya nə qədər çalxalansa da zaman dəyişmir. Bu məkanda
onun öz yeri və çəkisi
vardır...
İnsan da zamanla sıx
bağlıdır. Hər hərəkəti zamana söykənir.
Və müəyyən zaman
çərçivəsində qiymətini alır. Faciə onda olur ki, zaman
gedir, amma insan qiymətini ala bilmir...
İstənilən halda, insanın atdığı hər bir addımın cavabını tanrı cavabsız qoymur. İstər yaxşı
olsun, istərsə də pis. Bəzən bizə elə gəlir ki, cavab gecikib. Əslində belə deyil.
Biz insanlar səbrsiz olmuşuq...
Tanrı
hər kəsin hərəkətinə cavabı
yerli-yerində verir...
Ona görə də elə yaşayıb yaratmalıyıq ki, məqam yetişəndə
etdiyimiz hərəkətlərə
görə peşimançılıq
çəkməyək...
Yəqin
zaman Ağdamla bağlı hər birimizin atdığı addımlara tanrı qiymət verəcəkdir...
Beləliklə, yenə də söhbət Ağdam haqqındadır...
Bu dəfə söhbətimizi
şəhərin əsilzadə
bəy nəsillərindən
salırıq. Ürəklə adını çəkə
bildiyimiz nəsillərdən
biri də Əliverdibəyovlar nəslidir.
Fəaliyyətləri ilə bu gündə fəxr ediləsi bir nəsil haqqında söhbəti Üzeyir Hacıbəyovun ev-muzeyinin
direktor müavini Allahverdi Əliverdibəyovla
edirik.
Söhbətə başlamamışdan əvvəl
bir məqamı diqqətə çatdırmaq
istərdim. Bizimlə söhbətində keçmiş
sovet dövründə
Ağdam RPK-nın
birinci katibi işləmiş, hörmətli
ziyalımız Sadıx
Murtuzayev Ağdamın
bütövlükdə bir
möcüzə olduğunu
dilə gətirdi. Bu möcüzələr içində
Muradbəyli kəhrizinin
öz yeri olduğunu qeyd edən S.Murtuzayev Xudu
Məmmədovla birgə
kəhrizə keçirdikləri
baxışın yaddaşından
silinməyəcəyini dedi.
Həmin vaxt Xudu müəllimin sanki ayrı bir aləmə düşdüyünü deyən
Sadıx müəllim
altı kilometrlik kəhrizin hər 25 metrindən bir havalığı olduğunu
və baş tərəfdən 40 metrlik
dərinlikdən, ayaq
tərəfdən isə
üzə çıxan
kəhrizin çox ustalıqla inşa edildiyini bildirdi. Sadıx müəllimin sözlərinə görə,
həmin illərdə
Misirdə inşa edilən "Asuan"
SES-in layihə müəllifinin
Azərbaycanda olarkən
bu kəhrizə baxış keçirdiyini
və kəhrizin həqiqətən möcüzə
olduğunu təsdiq etmişdir. Xatırladaq ki, qonaq Sərsəng
su anbarında baş verən sızma ilə əlaqədar Azərbaycana
gəlmişdi. Və
Ağdama da məhz həmin səfər çərçivəsində
dəvət edilmişdi...
Muradbəyli kəhrizini isə haqqında danışacağım
nəslin nümayəndəsi
Ələkbər bəy
Əliverdibəy oğlu
Əliverdibəyov inşa
etdirmişdi. Elə buna görə də kəhrizə bəzən "Əliverdilər"
kəhrizi də deyərdilər...
Həmsöhbətimin atası dahi Üzeyir bəyin dayısıydı. Onlar dörd qardaş olmuşdular.
Mustafa bəy, Ağalar bəy, Bahadur bəy və Sadıq bəy. Ağalar bəy Üzeyir bəyin ilk musiqi müəllimi olmuşdu. Rasim, Kazım və
Nazim Ağalar bəyin oğlanları idi. Onların hər birinin
Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında
xüsusi rolu vardır. Nazim bəstəkar olmaqla, Bülbül adına orta
məktəbin direktoru
olmuşdu. Kazımda mehriban
insandır.
Xalq artisti Mənsum
İbrahimovu üzə
çıxaran da elə Kazım olmuşdu.
Ağalar
bəyi yaxşı xatırladığını deyən
Allahverdi Əliverdibəyovların
Ağdamda xeyli torpağa sahib olduğunu dedi. Muradbəylidəki hərbi hissənin
ərazisi, Dəri-zöhrəvi
xəstəxana, Qulular
kəndi, Muradbəylinin
ərazisi məhz Əliverdibəyovlara məxsus
olmuşdu. Hazırda
o torpaqların "kupçalar"ını
saxladığını deyən
həmsöhbətim çox
həvəslə öz
nəsli barəsində danışdı:
- Mustafa bəy qardaşların ən böyüyü idi. İkinci qardaş Bahadur bəy həkim idi. Ağalar bəy və ən kiçiyi isə mənim atam Sadıq bəy idi. Mustafa
bəy Xurşud Banuya görə dueldə öldürülüb.
Belə ki, qonaqlıqların birində şamaxılı
bəylərdən biri
Xurşud Banu haqqında nalayiq ifadələr işlədir.
Duelə
çıxan Mustafa bəy
özü güllə
yarası alsa da, həmin bəyi qılıncı ilə öldürür.
Deyim ki, babam Ələkbər
bəylə Xanqızı
süd bacı qardaşı olmuşdular.
Həm də Ələkbər bəy Natəvanın məsləhətçisi idi.
Xanlığın idarə
olunmasında ona kömək edirdi...
Mən anadan olanda atamın 75 yaşı var imiş. Atam 1974-cü ildə 86 yaşında, mən 4-cü sinifdə oxuyanda vəfat edib. Mənim bir tərəfim
Mərzili, digər tərəfim isə Novruzlu kəndindəndir.
Xudu Məmmədov mənim doğma dayımdır. Nənəm Çıraq bəyin
qızı olmuşdu.
Xudu müəllimin atası Surxay kişi Ağdamda
Füzuli küçəsində
ev tikdirmişdi. Füzuli küçəsində həmçinin
Ağdam RPK-nın
2-ci katibi işləmiş,
xalam Telli Rüstəmovanın və
nənəmində evi
var idi...
Bahadur bəy Ağdamda, həm də Əmircanda həkim işləmişdi.
Əməkdar həkim idi.
Mamam Zibaxanımın əri Fərrux bəy Ağakişibəyov da Ağdamda işləyib.
Ümumiyyətlə bibilərim çox
qırağa deyil, qohumlara ərə gediblər. Bir bibim Hacıbıylilərə
ərə gedib.
İki bibim Bədəlbəylilərə
gedib. Fərhad Bədəlbəyli mamam nəvəsidi. Əhməd Ağdamski Şəmsi Bədəlbəylinin əmisidir.
Oğlu Telman qarabağlı
APİ-də işləyir.
Bibim Gövhər
xanım öz əmisioğlu Səlim bəyə ərə gedib. Oğlu Kərim Əliverdizadə
AZİ-nin professoru idi. Neftçıxarma sahəsində ixtiralarına
görə "Dövlət
mükatı" almışdı.
Neftçıxarmada "kaçalka"nı o ixtira
etmişdi. Ağakişibəyovların
digər nümayəndəsi
Səfəralı dəmiryolunda
işləyirdi...
Üzeyir
bəyin atası Əbülhəsən kişi ağcabədilidir. Ona mirzəliyi Xurşidbanu
Natəvan verib. Sonra Natəvan Ağcabədi torpaqlarının
idarəçiliyini ona
tapşırır...
Babam Ələkbər bəyin
Ağdamda və
Şuşada evi olub. Qışda Ağdamda, yayda isə Şuşada yaşayardı...
Həmsöhbətim bu arada Üzeyir bəylə
bağlı bir məqama toxunur...
-Üzeyir bəyi deputatlığa namizəd verəndə ermənilər Moskvaya yazırlar ki, Üzeyir bəy xan nəslindəndir. Mircəfər Bağırov başda Mirzə İbrahimov olmaqla 3 nəfər hörmətli yazıçını yanına çağırıb deyir ki, elə edin ki, ermənilərin əli Üzeyirə girə bilməsin və biz onu deputat seçək.Deyim Mircəfər Üzeyirin xətrini çox istəyirdi. Onlar da çox götür-qoydan sonra belə bir təklifi irəl sürürlər ki, Üzeyirin doğulduğu yeri dəyişmək lazımdır. Elə o vaxtdan da hər yerdə yazılırdı ki, Üzeyir Şuşa quberniyasının Ağcabədi qəzasında anadan olub. Onu bu yolla Şuşa xanlığından "uzaqlaşdırır"lar. Bunu mənə Tiflis arxivində işləyənlər demişdilər...
Atam deyirdi ki, Üzeyir bəyin bəylik şəhadətnaməsində Natəvanın və Ələkbər bəyin imzaları var. Deyim ki, bəylik şəhadətnaməsi olmasaydı Üzeyir bəy oxumağa gedə bilməzdi. Hazırda bəylik şəhadətnaməsi Muzey Mərkəzində saxlanılır. Onu Alla Bayramova Qori Müəllimlər Seminariyasının arxivindən gətirib...
Yusif Vəzir Çəmənzəminli atamın dayısı oğludur. Ata nənəm Telli Vəzirovlardandır. Yusif Vəzir böyük adam idi. Cümhuriyyət dövründə Türkiyədə səfir olmuşdu...
Əmilərim Ağalar bəy və Bahadur bəydən fərqli olaraq atam Sadıq bəyi repressiya illərində sürgün etmişdilər. Sürgündən qayıdandan sonra ikinci dəfə də sürgün təhlükəsi yarananda Üzeyir bəy Mircəfər Bağırova müraciət edib. Onunla da məsələ həll olunub. Atam Sadıq bəy Yasamal rayonunda 28 il baş mühasib işləyib. Bir qohumum da Almaniyada oxuyub gəldiyindən ona "nemes" Ələkbər deyərdilər...
O dövrdə çox insanları Üzeyir bəy sürgündən xilas etmişdi...
Göründüyü kimi, yaxşı işlər, xeyirxah əməllər heç vaxt unudulmur. Hər zaman xatırlanır və qiymət verilir...
Ağdamın tək bir əsilzadə bəy nəslindən onlarca ziyalı çıxıb. Bu ziyalıların hər biri Ağdama deyil, Qarabağa deyil, bütün Azərbaycana məxsus olan insanlardır...
İyirmi ildir de-fakto Ağdamsız, Qarabağsız qalan Azərbaycanın bu gün belə ziyalılara çox ehtiyacı vardır.
Vüqar Tofiqli
525-ci qəzet.-
2014.- 27 may.- S.2.