Qadınlar zamanın yaddaş cədvəlində
Fransanın qəhrəman və saray
qadınları. İngiltərə
kraliçaları
(Əvvəli ötən şənbə
sayımızda)
Fransanın Milli Qəhrəmanı Janna D Ark, onu həm
də La Puselle d Orlean, başqa sözlə, Orlean qızı
adlandırırdılar, 1412-ci ildə Domremi – la Puselldə
anadan olmuş, on iki yaşı olarkən mələklərdən,
yaxud da Allahın özündən səslər eşitdiyinə
inanmışdı. Bu səslər əvvəlcə onun
özü üçün müqəddəsin həyatını
yaşamasına kömək etmək üçün məsləhətlər
verirdi, sonralar isə Fransanın bədbəxt günlərində
Dofinə (gələcək kral VII Karla) kömək göstərməyə
istiqamətləndirdi.
1928-ci ildə Janna başqa şəhərdəki hərbi
komendantlığa gəlib, nəticədə
oradakıları inandırdı ki, onu Dofinin yanına
aparsınlar.
Səslər ona məsləhət gördülər ki, həmin
il Orlean şəhərinin ingilislər tərəfindən
həyata keçirilən mühasirəni ləğv etsin,
qaldırsın. O, Karlın razılığını ala
bildi, kiçik ordu ilə zirehli paltarda 4-8 may 1429-cu ildə
ingilisləri Orlean ətrafından geri çəkilməyə
məcbur etdi. Bu, bütün Fransada vətənpərvərlik
coşğunluğu yaratdı, müharibənin istiqamətini
də dəyişdi. Qorxunun öhdəsindən
gələn, ölümə də qalib gələ bilir.
Jannanın cəsarəti bunu fransızlara
başa saldı. O, Dofini də inandırdı ki, Reymsə
gedib, orada kral tacını qəbul etsin. Bir
çox münaqişələrdə iştirak etdi və
onların əksəriyyəti onun üçün uğurla
nəticələnmişdi.
Janna 1430-cu ildə Kompyendə burqundiyalılar tərəfindən
əsir götürüldü və altı gün sonra onlar
qızı ingilislərə satdılar. Bu mömin və
qəhrəman qız cadugərlikdə və yeretiklikdə
(dinsizlikdə) ittiham olundu. Ruan şəhərində
keçirilən tribunalda uzun müddət ərzində ədalətsiz
və təhqiramiz mühakiməyə məruz qaldı.
Kral VII Karl xəyanət edib, onun azad etmək,
adi girov pulunu vermək üçün heç nə etmədi.
Tribunala sədrlik edən yepiskop Koşon (fransız
dilində bu söz “donuz” deməkdir) günahsız
qızı ağır cəzaya məhkum etmək
üçün hər cür vasitələrə əl
atırdı.
Kilsənin haqsız ittihamlarına haqq qazandırmaq
üçün bir dəfə bu sözləri söylədi:
– Dəniz
xərçəngi ayağının biri yaralandıqda,hərəkətinə maneə törətməməsi
üçün özü dişi ilə həmin
ayağını qırıb atır. Biz də
dinə dönük çıxanlarla belə
davranırıq.
Jannaya
ölüm hökmü verildi və o, 30 may 1431-ci ildə 19
yaşında Ruan şəhərində tonqalda
yandırıldı. İyirmi beş il
sonra məhkəmə prosesi təftiş edildikdə
Jannanın günahsız olduğu bəyan edildi. Bu vaxt
ingilislərin Fransadan qovulmasından – Yüzillik müharibənin
başa çatmasından artıq üç il
keçmişdi. 1920-ci ildə isə Papa XV
Benedikt onu katolik kilsəsinin müqəddəsləri
siyahısına daxil etdi.
Yuxarıdakı misaldan göründüyü kimi,
qadınların Fransa tarixində, həmçinin İngiltərənin
və İspaniyanın siyasi həyatında necə
böyük rol oynadıqları yaxşı məlumdur.
1474-1504-cü
illərdə Kastiliya kraliçası olan I İsabella 1469-cu
ildə Araqonlu II Ferdinanda ərə getmiş, on il sonra onlar Kastiliya və Araqonu birləşdirərək,
birlikdə hökmranlıq etmişdilər. Beləliklə
onlar mərkəzləşmiş İspaniyanın təməlini
qoymuşdular. Bu müdrik qadın Xristofor
Kolumbun Hindistana səfər etmək barədə təklifini
bəyənmiş və ona həmin səyahət
üçün hər cür köməklik göstərmişdi.
Amerika qitələrinin kəşfi Kolumbun
böyük iradəsinə və cəsarətinə borclu
olduğu kimi, bu səfərin baş tutmasını
uzaqgörənliyi ilə mümkün edən kraliça
İsabellanın böyük ağlını sübut edən
bir əlamət sayılmalıdır. 1504-cü
ildə İsabella öldükdən sonra Kolumb ağır
çətinliklərlə üzləşməli oldu.
Fransa kralı II Henrinin kraliçası olan Katerina
Mediçini də ölkəsindəki böyük nüfuz
sahiblərinin siyahısına aid etmək olar. O, Florensiya Böyük
Hersoqu Lorentso de Mediçinin qızı olmaqla, 1533-cü ildə
Fransa Dofini ilə nikaha girmiş və onun əri 1547-ci ildən
ölkənin kralı olmuşdu. Onun taleyinə
elə bil ki, hökmranlar ailəsinin üzvü, özü də
böyük nüfuzlu üzvü olmaq
yazılmışdı. Əri 1559-cu ildə
öldükdən sonra onun üç oğlu bir-birinin
ardınca Fransa kralı olmuş, sonra isə taxt-taca vaxtilə
qızı Marqaretin əri olmuş, sonra yenə də
1600-cü ildə Mediçilər ailəsindən olan
qıza evlənmiş IV Henri çıxmışdı.
Böyük
oğlu II Fransisk kral olanda o, dövlət işlərinə müdaxilə
etməyə başlamaqla, özünü yeni rolda təsdiq
edə bilmiş və sonralar da, bu xasiyyətinə xilaf
çıxmamışdı. Kral IX Karl kiçik yaşda
olanda, 1560-cı ildən başlayaraq dörd il
ərzində onun regenti olmuş və onun
hökmranlığının 14 ili ərzində dövlət
işlərinə praktiki olaraq tam qaydada nəzarət
etmişdi. III Henrinin krallığının
1589-cu ilədək davam edən 15 illik dövründə
Katerina Mediçinin təsiri daha da genişlənmiş,
artmışdı. Katoliklərlə
protestanların münaqişəsini həll etməyə,
protestanlara tolerant münasibət bəslənməsinə
çalışsa da, yalnız dini münaqişələr
üstündə gedən müharibələrə son
qoymağa nail olmuşdu. Onu 1572-ci il
avqustun 23-24-də Müqəddəs Varfolomey günündə
huqenotların (Fransa protestantlarının)
qırğınını təşkil etməkdə
günahlandırırlar.
Katerina
Mediçinin taleyinə bənzər bir taleyi də ondan beş əsr əvvəl İngiltərə
kralı Atelredin kraliçası olan Emma
yaşamışdı. O, Normanların hersoqu Qorxmaz
Riçardın qızı idi, 1002-ci ildə Atelredə ərə
getmişdi. Əri 1016-cı ildə
öldükdən sonra kral Kanyuta ərə getmiş, onun da
1035-ci ildəki ölümündən sonra oğlu Hardikanyutu
taxt-taca yerləşdirmək istəmiş, lakin ögey
oğlu Harold buna mane olmuşdu və qadını
sürgünə göndərmişdi. Emma
Flandriya qrafı V Balduinin sarayına qaçmışdı.
Hardikanyutun iki illik hakimiyyəti dövründə
xeyli nüfuza yiyələnmişdi. Atelreddən
olan digər oğlu Tövbə edən Eduard onun var-dövlətini
qəsb edərək, bunu qadının Danimarka xəttinin tərəfdarlarına
yaxşı münasibət göstərməsi ilə əsaslandırmışdı.
Fransa
kralı IV Henrinin kraliçası Mariya Mediçi 1610-cu ildə
əri öldükdən sonra taxt-taca çıxan oğlu
XIII Lui kiçik yaşda olanda yeddi il ərzində
onun regenti olmuş, dövləti idarə etmişdi. Əsasən məşuqu Konçino Konçininin
məsləhətinə bel bağlamışdı. Kral oğlu tərəfindən 1617-ci ildə
sürgünə göndərilmişdi. Kralı 1630-cu
ildə kardinal Rişelyeni vəzifədən
uzaqlaşdırmağa inandırmaq sahəsindəki cəhdi
uğursuz olduğundan, bir il sonra Fransadan
qeybə çəkilmişdi. 1642-ci ildə
ölənə qədər Rişelye əleyhinə əbəsliyə
düçar olan qaydada qəsdlər təşkil etmişdi.
Kral XIII Luinin arvadı Anna Avstriyalı da fəallığı
ilə seçilirdi. Oğlu XIV Lui kiçik yaşında kral
olanda ona regentlik etmiş, əslində hakimiyyətə yiyələnmiş
kardinal Mazarinin köməkliyi ilə bu vəzifənin öhdəsindən
gəlməyi bacarmışdı.
Kralların özü də əxlaq məsələsində
təkcə öz arvadlarına deyil, təbəələrinə
də mənfi nümunə göstərirdilər. Kral IV Henri çox sayda məşuqələrindən
axırıncısının Parisi tərk etdiyini eşitdikdə,
çox kədərlənmiş, çaşqınlıqdan
öz təhlükəsizliyinə də məhəl
qoymadığından, karetasında gedərkən bir dini
fanatik tərəfindən qətlə yetirilmişdi.
Günəş kral – XIV Lui şəhvəti naminə hər
cür riskə gedirdi, o, məşuqələrini gizli saxlamaq
da istəmirdi.
Məşuqəsi madam la Valyeridən
uzaqlaşdıqdan sonra, uzun müddət ərzində madam
Montespanı əri ola-ola özünün məşuqəsi
kimi saxlamış, Versal sarayında ona
kraliçanınkından da geniş otaqlar
ayırmışdı. Sonra o, madam Montespanı da tərk
edib, özündən üç yaş böyük olan dul
qadın madam Mentenonla yaxınlıq etmiş, kraliça
arvadı öldükdən sonra, bu qadın dvoryan
olmadığına görə, onunla gizlincə nikaha
girmişdi.
Hökmranlığı Fransa üçün oduqca
uğursuz olan kral XV Lui əxlaq pozğunluğuna görə
qədim Roma imperatorlarını xatırladırdı. 15
yaşlı kral 1725-ci ildə Polşanın keçmiş
kralı Stanislav Leşşinskinin qızı, özündən
7 yaş böyük olan Mariyaya evlənmişdi. 12 il ərzində gənc ailə xoşbəxt
idi, onların 10 övladı olmuşdu. Lakin
sonra Lui əsil əxlaq pozğununa çevrildi. Onun ilk məşuqələri dörd Nel
bacıları idi. Ən kiçiyi
hersoginya Şotaru kralın tövbəsindən sonra da onun
yatağına gəlirdi.
Döyüşdə yaralananda ölümün
qorxusundan Lui həmin qızları şəhərdən
uzaqlaşdırdı. Bir qədər sonra isə 24
yaşlı, guya ərindən boşanmış
Janna-Antuanetta Puassonu – madam de Pampaduru özünə məşuqə
etmişdi. Bu gözəl qadının hələ
8 yaşı olanda qarnaçılar demişdilər ki, ona
kralın özü vurulacaqdır.
Madam Pompadur sarayda böyük nüfuza sahib oldu, siyasi
işlərlə də məşğul olurdu. Təzə məşuqəsi
onun fiziki tələblərinə tam cavab verə bilmədiyindən
kral Maral parkında özünə hərəmxana düzəltmişdi
və oraya şəhərdən cavan kübar qızlar gətirilirdi.
Bu qızlar uşaq doğurdu, kralın 30
bastardı var idi. Sonra dvoryanlar
böyük həvəslə həmin qızlara evlənirdilər.
Osmanlı sultanlarının da hərəmləri
saray əyanlarına ərə verilirdi. Kral
deyirdi ki, “çox sayıda kişilər mənim arvadımla
yatmağı arzu edir, onlardan heç biri isə çəkdiyim
siqaretin qalığına məndən sonra yaxın
düşmək istəmir”.
Madam Pompadur məşuqə olması kəsildikdən
sonra da krala təsirini itirməmişdi, əksinə, bu təsir
daha da artmışdı. Qardaşı vasitəsilə
Parisdə və Trianonda binalar tikdirir, yazıçılara,
incəsənət ustalarına, Volterə və ensiklopedistlərə
himayədarlıq göstərirdi.
Kralın başı zinakarlığa
qarışdığından dövlət işləri ilə
pis, həm də səriştəsiz məşğul olurdu. Fransa Yeddiillik
müharibədə (1756-1763-cü illər) məğlub
olduğundan, Kanada və Hindistandakı fransız əraziləri
İngiltərənin əlinə keçmişdi. Bu gün dünyanın ingilis dilində
danışması xeyli dərəcədə İngiltərənin
bu qələbəsi ilə də bağlıdır.
1764-cü ildə madam Pompadur 43 yaşında
öldü, onun cəsədi Versaldan
götürülürdü, bu vaxt kral göz yaşları tökürdü. Dörd il
sonra kralın az qala yaddan çıxmış arvadı
Mariya Leşşinskaya da vəfat etdi. Kralın
ağır depressiyası başlandı.
Onu xilas edən yeni məşuqəsi 20 yaşlı
madam Dü Barri oldu. Bu vaxt kralın özünün 60
yaşı var idi. Elə
həmin il öz oğlu XVI Luini
avstriyalı Mariya- Antuanettaya evləndirdi.
Kral
qüsurlar bataqlığında batmışdı.1774-cü
ildə ölümündən bir az əvvəl
bir abbat sarayda kralı acı sözlərlə ifşa etdi,
ona dedi ki, o, xalqın rəyinə kor və kardır. Bu, elə bil ki, kral üçün ölüm
hökmü idi. Bir neçə həftə
sonra Lui yatağa düşdü, o, çiçək xəstəliyinə
tutulmuşdu, üzü də, könlü və ürəyi
kimi tam qara rəngdə idi. Bu xəstəlik
bir xilas yolu, mükafat kimi onu qəbrə apardı.
(Ardı var)
Telman Orucov
525-ci qəzet.- 2014.- 31 may.- S.23.