Mərdliyin profilləri - Con F. Kennedi
İngiliscədən Telman Orucov tərcümə
edib
(Əvvəli
ötən şənbə sayımızda)
Con
F.Kennedi
Həmin mitinqdə o, bir hadisə haqqında
danışdı, and içdi ki bu, müharibə
dövründə baş vermişdir. Lamar Konfederasiyanın
digər görkəmli hərbçi və mülki
qulluqçuları ilə birlikdə Savanna limanının
blokadası vaxtı gəmi göyərtəsində
olmuşdu. Yüksək rütbəli qulluqçular məsləhətləşəndən
sonra irəli getməyin təhlükəsiz olmasını qərar
almalarına baxmayaraq, kapitan, dənizçi Billi Sammersi dor
ağacının başına qalxmağa göndərdi ki,
baxsın ki, oradan yankilərin (Cənublular Şimali
amerikanları belə adlandırırdı, dünyada isə
çox vaxt bütün amerikanları belə
adlandırırlar – tərcüməçi) limanda
kanonyorkaları (top daşıyan gəmi – tərcüməçi)
vardır ya yoxdur və Billi dedi ki, orada on ədədini
görür. Qəribə orasında idi ki, qulluqçular
bu yolla yanki gəmilərinin harada olduğunu bilirdilər və
bu, Savannada deyildir; və onlar kapitana dedilər ki, Billi səhv
edir və gəmi irəli getməlidir. Kapitan
imtina etdi, təkid etdi ki, qulluqçular hərbi işlər
barədə çox şey bildikləri kimi, Billi Sammers də
dor ağacının başında güclü durbinlə
baxır və bilavasitə situasiyanın necə olduğunu
mühakimə etməkdə daha yaxşı imkana malikdir.
Sonralar Billinin düzgün olduğu müəyyən
edildi. Lamar
dedi ki, əgər onlar irəli tərəfə üzsəydilər
əsir götürüləcəkdilər. Və
dənizçi Billi Sammers kimi o da özünün Missisipi
Qanunvericiliyindən ağıllı olduğunu iddia etmir.
Lakin o, inanır ki, Birləşmiş
Ştatlar Senatının üzvü kimi o, nəyin
seçicilərinin maraqları üçün daha
yaxşı olduğu barədə mühakimə
yürütmək üçün daha yaxşı mövqeyə
malikdir.
“Beləliklə, mənim yerlilərim, siz məni dor
ağacının lap başına göndərmisiniz və mən
nə görürəmsə onu sizə deyirəm. Əgər siz deyirsinizsə
ki, mən aşağı düşməliyəm,
mızıldanmadan buna tabe olacağam, çünki siz məni
məcbur edə bilməzsiniz ki, sizə yalan
danışım, lakin əgər siz geri qaytarsanız,
yalnız onu deyə bilərəm ki, mən öz ölkəmi,
həqiqəti və Allahı sevməkdə düz
olmalıyam... Mən həmişə
düşünmüşəm ki, respublikada ictimai adamın
ilk borcu xalqın suverenliyinə əsaslanır. Bu, onun seçicilərinin rəyini açıq və
səmimi ifadə etməsidir. Mən
Missisipi əhalisinin etimadını yüksək qiymətləndirirəm,
lakin heç vaxt öz hərəkətimi populyarlıq
standartına çevirməmişəm. Mən
ictimai rəyə dərindən hörmət edirəm, lakin
inanıram ki, hakimiyyət daşıyanların niyyətinin əvvəlki
hüquqi vəziyyətinin şüurlu qaydada bərpa edilməsi
vardır, bu da adi möhkəmliyə malik olan adamı istənilən
şəraitdə müdafiə edir”.
Onun səfəri olduqca uğurlu oldu, ona düşmən
olan adamlar, ümumiyyətlə onu dinləyəndə ona
çətin inana bilərdilər, skamyaların və
stolların üstünə qalxıb, öz
şlyapalarını yelləyir və səsləri batana qədər
“ura” qışqırırdılar. Digərləri sakitcə
çıxıb gedirdi, onun sözlərinin əhəmiyyətini
ölçüb, biçirdi. Yazuu qraflığında
çıxış edən vaxt onun güclü əleyhdarı,
Yazuu şəhər “Herald” qəzeti xəbər verirdi ki,
“buxtadakı şir kimi” o, yüzlərlə adamın əvvəldən
olan qərarlarına qalib gəlirdi, onlar inanmağa
başlayırdılar ki, müəyyən məsələlərdə
onun baxışları Missisipidən çox Yeni İngiltərə
coğrafi enliklərində daha yaxşı qəbul
olunardı. Və az sonra Yazuu Demokratik
Qraflıq Qurultayı qətnamə qəbul etdi ki, onların
qanunvericiləri “ilk, axırıncı və bütün
zamanlarda ona səs verməli və onun üçün
işləməlidirlər, necə ki bu, Birləşmiş
Ştatlar Senatoru üçün xalqın seçimidir”.
Bu səmimi
bir işarə idi ki, Missisipi xalqı mühüm bir hadisəyə
görə – onun Çarlz Samner barədəki tərifli
çıxışı, Elektoral Komissiyada
respublikaçı Heysin seçilməsini
yaxınlaşdıran qaydada səs verməsi və sərbəst
gümüşü güclü müdafiə etdiklərinin əksinə
olması ilə Lamar onların bilavasitə arzularına
qarşı olmasına baxmayaraq, onu dəstəkləməsini
davam etdirir. Seçicilər onun göstərdiyi
səmimiyyətə və mərdliyə cavab verdilər; və
onlar ona bütün qalan siyasi həyatı boyu öz dəstəklərini
verməklə yaxşı münasibətlərini göstərməkdə
davam etdilər. O, böyük səs çoxluğu ilə
yenidən Senata seçildi, sonralar Senatın Demokrat
fraksiyasının sədri, daxili işlər katibi və nəhayət,
Birləşmiş Ştatlar Ali Məhkəməsinin hakimi
oldu. Lakin o, Vətəndaş Müharibəsinə yaxın vaxtdan
əsr dəyişənə qədər olan dövrdə Cənubun
millətə verdiyi ən istedadlı dövlət xadimi
olmaqla, 1878-ci ildəki acı hücum vaxtı heç vaxt belə
dərin inamla öz düşüncəsini ifadə etməmişdi:
“Mənim vətənimin azadlığı və onun
böyük mənafeləri heç vaxt təhlükəsiz
olmayacaqdır, əgər ki, onun ictimai adamları
sözün həqiqi mənasında təmsilçiləri
olmaqla, bütöv ölkənin sonrakı nəsilləri və
gələcək mənafeləri üçün
çalışmaq əvəzinə öz seçicilərinin
binalarının sadəcə nökərləri
olacaqdır”.
Dördüncü
hissə
Zaman və
yer
Vicdan
adamları – həm Respublikaçılar, həm massaçusetslilər
bütünlüklə öz siyasi fəlsəfələrində
və şəxsi davranışlarında bir-birinə bənzəmirdilər
– bu, iyirminci əsrin Senata və xüsusilə də siyasi mərdlik
atmosferinə öz təsirini nümayiş etdirirdi. Corc
Y.Norris və Robert A.Taft, onların karyerası on yeddi il əvvəl qısa bir dövrdə
keçmişdi, Qanunvericilik prosesinin ustaları, fundamental
müxalif siyasi fraksiyaların liderləri, hər biri öz
yolu ilə Konstitusiya doktrinalarının böyük təfsirçiləri
idilər. Onların nailiyyətləri
arasında Birləşmiş Ştatlar Senatına özlərinin
və onlara bənzərlərin gətirdikləri artan
nüfuz və hörmət heç də kiçik məsələ
deyildi. Çünki əsrin
dönüşündə qabiliyyətli və istedadlı
adamlar üçün şöhrət və qüdrət
yolu siyasətdə deyil, məhz sənayedə idi. Və nəticə kimi ictimaiyyətin siyasi
professiyaya münasibəti çox vaxt apatiya ilə, biganəliklə,
hörmətsizliklə və hətta əylənməklə
xarakterizə olunurdu.
Senat siyasi professiyada nüfuzun itirilməsinə şərik
çıxırdı. Bu müəyyən cəhətdən
yeni növ qanunvericilərə olan ictimai reaksiyaya borclu idi,
onlar 1900-cü ildə çox hallarda şişirdilmiş vəkil
korporasiyalarından və çirkli siyasi bosslardan ibarət
idi. Senat göründüyü kimi azacıq təşviş
və drama doğururdu, bu da Vətəndaş Müharibəsinə
aparan illərdə onun mövcudluğunun o qədər
çox hissəsi, hakimiyyətin və nüfuzun az hissəsi
olmaqla, Consonun və Qrantın administrasiyaları günlərində
o qədər də tunc möhkəmliyinə malik olmuşdu.
Bu, müəyyən dərəcədə qanunvericilik məsələlərinin
artan mürəkkəbliyi və çoxluğu ilə əlaqədar
idi – hətta Santo Dominqoya, Fort Samterə nisbətən daha
uzaq görünürdü (Santo Dominqo müqaviləsinə
maneə törətməsinə görə Teddi Ruzvelt
(prezident Teodor Ruzvelt – tərcüməçi) onu
“bütünlüklə səriştəsiz” adlandırmışdı)
və “dövlət daxilindəki kommersiya” “sərbəst
gümüşdən” daha az təşviş doğuran və
vəd edən bir reaksiya kimi görünürdü. Artıq
böyük triumvirat günlərində olan kimi məşhur
Senatorların adına bənzər
evdarlıq sözləri yox idi. Artıq
Böyük Kompromiss və ya Conson impiçmenti günlərində
olan kimi, Senatın müzakirələrinə bütöv millət
nəfəs çəkmədən maraq göstərmirdi.
Millətin parlaq məktəb uşaqları altmış ya
yetmiş il əvvəl Uebsterin Heynə
cavabını xatırlayırdısa, artıq siyasətlə
bir karyera kimi maraqlanılmırdı.
Senatla əlaqəyə fəal maraq göstərən həmin
vətəndaşlar iyirminci əsrə iftixardan daha çox
ümumən həyəcanla baxmaq yoluna üstünlük
verdilər. Millətin hər yerində islahatçılar,
böhtançılar dəstəsi və yaxşı idarə
edənlər hərəkatı qalxdı, onlar Senatda yeni
növ idealistləri və istiqlalçıları, qabiliyyət
adamlarını və dövlət xadimlərini təmsil
edirdilər. Onlar əvvəlki günlərin
daha məşhur adları ilə bir sırada dayanacaqdılar.
Seçicilərin öz Senatorlarına biganəliyinin
və Senatorların öz seçicilərinə laqeydliyinin
ikili meyllərini cəlb etmək üçün Senatda və
ondan kənarda olan islahatçılar nəticədə
seçki maşınında uzun müddət gecikmiş bir dəyişikliyə
nail oldular – Senatorların seçilməsi səlahiyyəti
ştatların qanunvericiliyindən alındı və
birbaşa xalqa verildi.
1913-cü
ildə ratifikasiya edilən On Yeddinci Düzəliş
Konstitusiyanın yaradıcılarından 1787-ci ildə
alınmış kimi, onların qiymətləndirdiyi
etimadsızlığa görə seçici “kütlələrinə”
münasibətin çox fərqli olduğunu ifadə edirdi –
lakin həm də ştat qanunvericiliyinə hörmətin
ümumi tənəzzülünü göstərirdi, bu isə
çox hallarda qüdrətli lobbiçilər və siyasi
maşınlar tərəfindən seçilmiş
Senatorların müqəddəs hüquqlarını qəsb
edirdi. Dəmir yolu prezidenti Uilyam Lion Felpsə demişdi ki, o,
özü heç vaxt Birləşmiş Ştatlar Senatoru
olmağı arzu etməmişdir, çünki onların
çoxunu özü Senator etmişdir. Buna əsaslanaraq, görkəmli Yeni İngiltərə
Senatoru Y.E.Çandler özəl həyata istirahətə
yollanmasını lakonik qaydada “dəmir yolu qatarının
onun üstündən hərəkət etməsini” deməklə
ifadə etmişdi.
On Yeddinci Düzəliş, demək olar ki, o saatca
Senatı xalq iradəsinə daha çox məsuliyyətli
olan etdi, özü də həm nəzəriyyədə, həm
də praktikada. Buna şübhə etmək olmazdı;
lakin onun effektləri çox uzağa getmədi və nə də
Senatın görünüşünün dəyişilməsinin
qrimlənməsi islahatçıların böyük mənada
ümid etdiklərinə uyğun gəlmədi.
Pennsilvaniyanın bossu Senator Boyes Penros islahatçı dostuna
demişdi:
“Hər zaman mənə xalqı ver! Mənə bax! Qanunvericilik heç vaxt cəsarət etməyəcəkdir
ki, məni Senata seçsin, hətta Harrisburqa seçsin.
Lakin xalq, əziz xalq, məni opponentimdən
ümumən yarım milyon səs çoxluğu ilə
seçmişdir. Sən və sənin islahatçı
dostların düşünür ki, birbaşa (müstəqim
– tərcüməçi) seçki mənim kimi olan
adamları Senatdan çıxaracaqdır! Hər
zaman xalqı mənə ver!”
Statistik ölçü və ya elmi effekt yolu yox idi (və
yoxdur) ki, Senatorların müstəqil seçilməsi kimi
Senatın özünün də keyfiyyətinə təsir
göstərsin. Burada həm bütövlükdə Senat
üçün və fərdi qaydada Senatorlar
üçün nə kasad, nə də nifrətamiz tənqid
və ya bədxərcliklə edilən tərif yox idi. Lakin çox hallarda belə mühakimələr məhdud
səbəblərdən və ya təcrübələrdən
ümumiləşdirməni əhatə edirdi. Misal
üçün, Vudro Vilson (ABŞ prezidenti – tərcüməçi)
ölümündən bir az əvvəl
Millətlər Liqasının və Versal Müqaviləsinin
(Birinci Dünya müharibəsinin nəticələrini
müzakirə edən Paris konfransının mühüm nəticələrindən
biri – tərcüməçi) xeyrinə etdiyi cəhdlər
Senat tərəfindən sillə ilə qarşılandı,
onun Nyu-Cersidən Senatda yer tutması eyhamı da rədd
edildi. Ona görə də o, bəyan etdi ki,
“Birləşmiş Ştatlardan kənarda Senat lənət
olunmuş kimi hesab olunmur. Birləşmiş
Ştatların daxilində isə Senat, daha çox nifrət
ediləndir; onlar əvvəlki əlli ildəki düşüncəyə malik
deyillər”. 1920-ci ildə çox adam
Vilsonla razılaşırdı, bəziləri isə onun
hissləri ilə bu gün də razılaşır.
Lakin professor Vudro Vilsonun (o, görkəmli tarixçi
idi, ABŞ tarixinə dair beşcildlik fundamental əsərin
müəllifidir – tərcüməçi) siyasi atəşin
baptizminə başlıca hissi ondan ibarət idi ki, o,
Senatı dünyada bacarıqlı və ən qüdrətli
qanunvericilik orqanı kimi qiymətləndirirdi. Hakimiyyətin
bu hissəsində və bacarıq buna qoşulmağa yol
axtaran Senatorlardan tələb edirdi ki, federal qanunvericiliyin artan
təsiri ilə daxili işlərin içinə
tullansınlar. Lakin hətta daha vacibi o idi ki, Senat tədricən
xarici işlər cəbhəsində hakimiyyətini
artırırdı – hakimiyyət millətin birliyində, bizim
milli yüksəlişimiz böyüdükcə
çoxalırdı, hakimiyyət Senatı on doqquzuncu əsrdə
daha mühüm orqan etmişdi, onun qərarlarının əsl
nəticələri quldarlıq məsələsi
üstündə Senatda nəhayətsiz, lakin bəhrəsiz
qaydada əziyyət çəkən Uebster, Kley və
Kalhounun parlaq hərəkətlərindən daha səmərəli
idi.
Millət daxili böhran hesabına parçalandı. 1850-ci ildə
Senatorlardan igidlik tələb olunurdu, belə ki, millət beynəlxalq
böhrana da gömülmüşdü. Con Kvinsi Adams,
Corc Norrisin Vaşinqtona gəldiyi vaxtdan yüz il
əvvəl bunu həyata keçirmişdi. Lakin o, qabaqcadan
görə bilməzdi ki, dünyada bu millətin rolu daim geri
qayıdan böhranları və narahatedici problemləri Birləşmiş
Ştatlar Senatına gətirəcəkdir, böhranlar Corc
Norris kimi adamları məcbur edəcəkdir ki, vicdanlı
seçicilər arasında seçim etsinlər, problemlər
Bob Taft kimi adamları məcbur edəcəkdir ki, prinsiplə
populyarlıq arasında seçim etsinlər.
(Ardı var)
525-ci qəzet.-
2014.- 31 may.- S.22.