Böyük ədəbiyyatşünaslıq
uğrunda
(davamı)
XX əsrin altmış-səksəninci illərinin ədəbiyyatşünaslıq
elmi üzrə görkəmli sayıla biləcək elm xadimləri
sırasında bir neçə böyük şəxsiyyəti
ayrıca qeyd etmək lazımdır. Fikrimcə, ədəbiyyatşünas-şəxsiyyətlər
epoxası olan bu tarixi mərhələnin elmi-nəzəri dərinlik
və əhatəlilik baxımından ən uca zirvəsi Məmməd
Cəfər Cəfərovdur. Məmməd Cəfər Cəfərov
Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli şəxsiyyətlərinin
demək olar ki, əksəriyyəti haqqında, məsələn,
“Nizaminin humanizmi”, “Füzuli düşünür” silsiləsində,
Məhəmməd Hadiyə, Cəfər Cabbarlıya, Səməd
Vurğuna həsr edilmiş məqalələrində
olduğu kimi, nəinki öz dövrü üçün, hətta
bu gün də yeni, dərin və müasir səslənən
elmi fikirlərin və ideyaların müəllifidir. Məmməd Cəfər Cəfərovun özünəməxsus
ədəbiyyatşünaslıq konsepsiyası vardır.
Bu görkəmli alim Azərbaycan
romantizmşünaslığının banisidir. Onun XIX əsr rus ədəbiyyatına həsr etdiyi
sistemli tədqiqatlar və dərsliklər rus dilinə tərcümə
olunarsa, Rusiyanın ən tanınmış alimlərinin əsərləri
ilə ən azı yanaşı dura bilər. Məmməd Cəfər Cəfərovun irsində
elmi düşüncə ideoloji baxışlardan qat-qat
üstündür. Daha doğrusu, ideoloji
detallar onun ən sanballı əsərlərinin daha çox
zahiri tərəfini əhatə edir. Məmməd
Cəfər Cəfərovun elmi əsərlərində bədii
ədəbiyyatın, ədəbi prosesin daxili məntiqi təkamülü
əsasında təhlillərin, müqayisələrin
aparılması, ümumiləşdirmələrin
formalaşdırılması əksər məqamlarda baş
tutmuşdur.
Akademik Həmid Araslı klassik ədəbiyyatın tədqiqi
üzrə elmi məktəb yaratmışdır. Hazırda bu məktəbi
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir
üzvləri Əliyar Səfərli, Teymur Kərimli, professor Xəlil Yusifli və başqaları
uğurla davam etdirirlər.
Məmməd Arif Dadaşzadənin XX əsr ədəbiyyatına,
xüsusən Cəfər Cabbarlıya və Səməd
Vurğuna aid sanballı tədqiqatları və ədəbi-tənqidi
əsərləri həmişə yaşaya bilən əhəmiyyətli
elmi hadisələrdir. Mikayıl Rəfili, Mir Cəlal Paşayev və Cəfər
Xəndanın ədəbiyyat nəzəriyyəsi sahəsindəki
xidmətləri ədəbiyyatşünaslığın bu
istiqamətinin möhkəm bünövrəsini təşkil
edir. Məmmədhüseyn Təhmasib – Azərbaycan
folklorşünaslığının Jirmunskisidir. Əli Sultanlı antik ədəbiyyatın həm
mükəmməl tədqiqatçısı, həm də
unudulmaz təbliğatçısı idi. Feyzulla
Qasımzadə, Abbas Zamanov, Əziz Mirəhmədov... əsası
Firidun bəy Köçərli ilə qoyulmuş ədəbiyyat
tarixçiliyi məktəbini yeni mərhələdə
uğurla davam etdirmiş, özlərinə məxsus keyfiyyətlərlə
zənginləşdirmişlər. Kamal
Talıbzadə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında
tənqid tarixi məktəbini formalaşdırmışdır.
XX əsrin altmış-səksəninci illərinin ədəbiyyatşünaslığı
üçün səciyyəvi olan cəhətlərdən
biri də ağsaqqal nəslin özlərinin
davamçılarını yetirmək baxımından yeni
elmi nəslə göstərdikləri böyük
qayğı ilə və bəslədikləri dərin
ümid və inamla əlaqədardır. Bunun nəticəsidir ki, ədəbiyyatşünaslıqda
Məmməd Arif Dadaşzadə məktəbinin
davamçıları, Məmməd Cəfər Cəfərov
məktəbinin yetirmələri, Həmid Araslı, Kamal
Talıbzadə istiqamətinin, Feyzulla Qasımzadə, Abbas
Zamanov, Mir Cəlal Paşayev, Əli Sultanlı, Məmmədhüseyn
Təhmasib xəttinin təmsilçiləri
yetişmişdir. Əziz Mirəhmədov Azərbaycan
mətnşünaslıq məktəbini yarada bilmişdir.
Hətta yeni nəslin sıralarından da öz
məktəblərini formalaşdıran istedadlı ədəbiyyatşünaslar
meydana çıxmışdır. Məmməd
Cəfər Cəfərov məktəbində formalaşan
Yaşar Qarayevin ədəbiyyatşünaslıqda məktəb
yarada bilməsini ictimaiyyət əhəmiyyətli hadisə
kimi qarşılamışdır. Məmməd
Cəfər Cəfərov Yaşar Qarayevi məktəb yaratmaq
səviyyəsinə qədər ürək genişliyi ilə
hazırlamışdı. Ustad öz yetirməsini
davamçısı səviyyəsindən də ucada görmək
üçün bütün mənəvi, elmi imkanları
yaratmışdır. Yaşar Qarayev də
ustadına dərin ehtiramın nümunəsini göstərmişdir.
Yaşar Qarayevin Məmməd Cəfər Cəfərova
həsr etdiyi elmi-fəlsəfi esse mütəfəkkir ustad ədəbiyyatşünas
alim haqqında, hətta bəlkə də bütövlükdə
ədəbiyyatşünaslıq elmi haqqında
üvertüradır. Ümumiyyətlə,
Məmməd Cəfər Cəfərov və Yaşar Qarayev
münasibətləri Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında
ustad-davamçı-ustad modelinin nadir və əhəmiyyətli
nümunələrindən biridir. Məmməd
Cəfər Cəfərov-Yaşar Qarayev ustad-davamçı
münasibətləri bir çox yeni elmi nəsillərin
formalaşdırılması, hazırlanması
baxımından hər iki tərəf üçün
nümunəvi, ibrətamiz bir model kimi qəbul olunmağa
layiqdir.
Ədəbiyyatşünaslıq
elminin tarixində XX əsr ərzində belə örnəklər
az da olsa yenə vardır. Yəni ustad ədəbiyyatşünasların
istedadlı yetirmələrinə və
davamçılarına ardıcıl olaraq qayğı və
diqqət göstərmələri, onların inkişafı
üçün mühüm imkanların yaradılması
faktları az deyildir. Lakin
davamçının, yetirmənin də özünün elmi
məktəbini yarada bilməsi faktı Yaşar Qarayevin
simasında nadir hadisələrdən biridir. Deməli, bu, çətin olsa da, mümkün
işdir. Bugünkü ədəbi-elmi prosesi təhlil
edərkən ustadlar və davamçılar üçün
yenidən düşünməyə dəyər...
4. Müstəqillik
dövrü Azərbaycan
ədəbiyyatşünaslığı
Sovet ideologiyasının təsirlərindən, qəliblərindən,
tədqiqat üsullarından, təhlil metodlarından xilas
olmaq və milliləşmə proseslərinin genişləndirilməsi
müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının
əsas səciyyəvi xüsusiyyətləridir. Bu mərhələnin
başlanğıcında ədəbiyyatşünaslıq həm
də yeni cəmiyyət qarşısında vətəndaşlıq
məsuliyyətini da yerinə yetirməli olduğu
üçün xeyli dərəcədə publisistikaya
doğru meyillənmişdir. Elmi publisistika
bədii publisistikanı üstələmiş, ədəbiyyatşünaslığın
da bir çox funksiyalarını əhatə etmişdir.
Ədəbiyyatşünaslıq ədəbiyyatda
milli idealların və ictimai proseslərin qiymətləndirilməsinə,
araşdırılıb ümumiləşdirilməsinə
daha çox diqqət yetirmişdir.
Əlbəttə, millilik mövqeyindən
çıxış edən ədəbiyyatşünaslıq
həmişə mövcud olmuşdur. Mirzə Fətəli Axundzadənin,
Firidun bəy Köçərlinin, Salman Mümtazın tədqiqatlarında
millilik, azərbaycançılıq birmənalı şəkildə
öz əksini tapmışdır. Sonrakı
dövrlərdə də bütün çətinliklərə
baxmayaraq xəlqilik, vətəndaşlıq formatında olsa
da ədəbiyyatda da, ədəbiyyatşünaslıq elmində
də azərbaycançılıq
yaşadılmışdır. Bütün
bunlarla bərabər, dərin mənada azərbaycançılıq
üstündə köklənmiş sistemli ədəbiyyatşünaslıq
elmi ölkəmizdə dövlət müstəqilliyi
qurulduqdan sonra tam olaraq geniş şəkildə inkişaf etməyə
başlamışdır. Bu mənada
konkret tarixi özünüifadə kimi müstəqillik
dövrü Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı
XX əsrin səksəninci illərinin ikinci yarısından
başlamış və davam etmişdir. Birinci
Cümhuriyyət dövrü zaman etibarilə çox qısa
olduğuna və XX əsrin əvvəllərindəki Azərbaycan
ədəbiyyatşünaslığının ümummilli
prosesləri ilə qaynayıb-qarışdığına
görə xüsusi bir mərhələyə çevrilə
bilməmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq
elmində keçən yüzilliyin səksəninci illərindən
başlanan milliləşmə prosesləri, vətəndaşlıq
pafosu doxsanıncı illərin axırlarına qədər
özünün keçid dövrünü
yaşamışdır. Məlum sovet
ideologiyasının cazibəsindən qurtarıb, dərhal
yeni cəmiyyətin doğurduğu vəzifələri əks
etdirməyin çətinliklərinə, həm də
zamanın təlatümlərinə görə keçid
dövründə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq
elmində nəzərəçarpacaq bir geriləmə də
baş vermişdir. Fikrimcə, XXI əsrin
başlanğıcından sonra müstəqillik dövrü
Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında irəliləyiş
və inkişaf qaçılmaz bir prosesə
çevrilmişdir.
Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin azərbaycançılıq
məfkurəsini dövlət ideologiyası səviyyəsinə
çatdırması elmi fikirdə və yeni tarixi epoxada bədii
düşüncə istiqamətində də bu mövqenin
möhkəmləndirilməsi ilə nəticələnmişdir. Bu mənada
müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı
elmdə azərbaycanşünaslığın üzvi tərkib
hissəsidir. Ədəbiyyatda Vətən,
millət, torpaq, tarixi yaddaş, soykökə
qayıdış, milli-mənəvi özünüdərk,
milli birlik və dirçəliş proseslərinin elmi tədqiqatlarda
ön mövqeyə çəkilməsi yeni dövr Azərbaycan
ədəbiyyatşünaslığının xarakterik
xüsusiyyətidir. Eyni zamanda, çoxəsrlik
milli ədəbi ənənələrin yenidən dəyərləndirilməsi
əsasında tədqiqatların meydana çıxması da
müstəqillik mərhələsi ədəbiyyatşünaslığının
ana xəttini təşkil edir. Bundan
başqa, dünya elminə inteqrasiya baxımından da
müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında
ideoloji prinsiplərin deyil, real qarşılıqlı əlaqələrin
öyrənilməsinə diqqət yetirilir. Azərbaycan ədəbiyyatının dövlət
müstəqilliyi şəraitində milli və bəşəri
dəyərlərə doğru istiqamətləndirilməsi də
müasir Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının
əsas vəzifələrindəndir. Nəhayət,
müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının
formalaşdırılması, möhkəmləndirilməsi və
inkişaf etdirilməsi də yeni epoxanın irəli
sürdüyü zəruri tələblər sırasında
mühüm yer tutur. Son vaxtlar Nizami adına
Ədəbiyyat İnstitutunda baş verən dəyişikliklər
– yeni şöbələrin: Müstəqillik dövrü Azərbaycan
ədəbiyyatı, Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı,
Nizamişünaslıq, Ədəbi tənqid, mətbuat tarixi
və publisistika şöbələrinin,
Füzulişünaslıq sektorunun yaradılması, ədəbiyyat
nəzəriyyəsi yönlü “Poetika. izm”
elmi jurnalının təsis edilməsi, “Ədəbi əlaqələr”
məqalələr toplusuna institut jurnalı statusu verilməsi,
Nəşriyyat və proqnozlaşdırma köməkçi
şöbəsinin təşkili ədəbiyyatşünaslıq
elminin yeni inkişafını təmin etmək, proseslərə
təkan vermək məqsədi daşıyır.
Müstəqillik
dövrü Azərbaycan ədəbiyyatında
yaradıcılıq metodu məsələsi
Müstəqillik dövrü ədəbiyyatşünaslıq
elmi yeni tarixi epoxada Azərbaycan ədəbiyyatının
yaradıcılıq metodunu da müəyyənləşdirməlidir. Sosialist
realizmi vahid yaradıcılıq metodu sovet dövrünün
çökməsi ilə arxivə getməli olmuşdur.
Bəs yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı
hansı yaradıcılıq metoduna istinad edir, yaxud etməlidir?
Şübhəsiz ki bu sual xüsusi bir
yaradıcılıq müşavirəsinin, ayrıca bir
monoqrafik tədqiqatın və ya tədqiqatların
mövzusudur. Hələlik isə diqqəti bu istiqamətə
yönəltmək üçün qeyd etməyi lazım
bilirəm ki, təkpartiyalı sovet sistemindən fərqli
olaraq, müstəqillik və demokratik Azərbaycan cəmiyyətinin
ədəbiyyatında vahid yaradıcılıq metodu yox, ədəbi
prosesdə baş verən bir neçə əsas istiqaməti
əks etdirən yaradıcılıq metodları
olmalıdır. Artıq ədəbi prosesdə
realizmin davamlı ənənələri ilə yanaşı
tənqidi realizm, sürrealizm, neorealizm kimi yeni təzahürləri
də müşahidə olunur. Postmodernist
baxış bir qədər də ədəbi prosesdə
müvazinətini saxlayaraq, yaradıcılıq metoduna
çevrilmək imkanı qazana bilər. Romantizm
və sentimentalizm də Azərbaycanın yeni dövr ədəbiyyatında
görünməkdədir. Eksperimental izmlərə
də rast gəlmək mümkündür. Bu yaradıcılıq metodlarından, hətta
görünüb çəkilən ulduzlar kimi nəzərə
çarpan digər izmlərdən Azərbaycan ədəbiyyatında
hansının yaradıcılıq metodu səviyyəsində
yaşayıb davam edəcəyini, ədəbi prosesdə
oturaqlıq qazanacağını ədəbiyyatşünaslığın
rəsədxanasından diqqətlə müşahidə etmək
lazımdır. Bu prosesdə yəqin ki,
yeni müşahidələr də olacaq və fərqli
mülahizələr də meydana çıxacaqdır. Ancaq hələlik yeni epoxanın əsas
yaradıcılıq metodlarından ənənəvi olanlar
realist və romantik metodlar təkmilləşmə, yeniləşmə
prosesləri keçərək yaşayırlar. Ancaq bu bədii metodlar da keçmiş əyyamda
olduqları kimi deyildir. Ədəbiyyatşünaslıq
elmi həmin yeniləşmənin mahiyyətini izah etməlidir.
Bundan
başqa, normal ədəbi proses məntiqi ilə
düşünsək, davamlı yaradıcılıq
metodları yeni ədəbi cərəyanları
doğurmalıdır. Realizm və romantizm Azərbaycan
ədəbiyyatında doğma, oturaqlı olduğu
üçün öz yollarını bir qədər yeniləşmə
ilə davam etdirirlər. Amma hələ bu
ənənəvi metodlar, yaxud cərəyanlar da konkret tarixi
şəraitdə yeni mərhələyə çevrilə
bilməyiblər. Məsələn, XX əsrin
əvvəllərində meydana çıxan tənqidi realizm
XVIII əsrdən Molla Pənah Vaqifdən, sonra Mirzə Fətəli
Axundzadədən keçib gələn realizmin yeni inkişaf
mərhələsi idi. Bu mənada indiki Azərbaycan
realizmi, yaxud da digər izmlərdən hər hansı biri yeni
mərhələ səviyyəsinə gəlib
çatmışdırmı sualına cavab vermək çətindir.
Postmodernizm, sentimentalizm və digər izmlərin
ədəbi cərəyan səviyyəsinə qalxması
üçün bu istiqamətlə də konkret tarixi şəraitdə
bir neçə yazıçının, sənətkarlar
qrupunun yazıb-yaratması, yaradıcılıq birliyi tələb
olunur. Ədəbi mühitdə isə eyni metod üzrə
qabarmalar və çəkilmələr müşahidə
olunsa da konkret izm ətrafında ədəbi cəbhə ya zəif
görünür, yaxud da davamlı ola
bilmir. Ədəbi cərəyanların
formalaşması üçün konkret və özünəməxsus
zaman lazımdır. Məsələn,
magik realizm İsa Muğanna sənətinin
yaradıcılıq metodu kimi müşahidə olunur. Dünya ədəbiyyatında da artıq magik realizm
oturuşmuş bir sistemə çevrilmişdir. Məşhur Kolumbiya yazıçısı, Nobel
mükafatı laureatı Qabriel Qarsia Markesin simasında magik
realizm dünyada genişlənib inkişaf etmişdir. Dünyada son 25-30 ildə baş verən
böyük ictimai-siyasi dəyişmələr bədii ədəbiyyatda
reallıqların magik qavrayışını önə
çıxarmışdır. Artıq
dünya ədəbiyyatında magik realizm cərəyanı
hamı tərəfindən etiraf olunur. Azərbaycanda
dəyişən dünya ilə birlikdə əslində yeni
bir sistemə möhtəşəm keçid hadisəsi
baş vermişdir ki, o da öz ədəbiyyatını, o
cümlədən də magik realizmi doğura bilər. İsa Muğannanın “İdeal”dan başlanan yolunun
davam etməsi əslində dünyada və ölkəmizdə
gedən böyük siyasi-tarixi proseslərin ədəbiyyata
gətirdikləri yeni düşüncələr və
yanaşma üsulları ilə bağlıdır. Bütün bunlarla bərabər, magik realizmin Azərbaycan
ədəbiyyatında ədəbi cərəyana çevrilməsi
üçün mollanəsrəddinçilər, yaxud
füyuzatçılar kimi konkret zaman çərçivəsində,
eyni dövrdə bu istiqamətdə yazıb-yaradan
yazıçı və şairlərin yaradıcılıq birliyi
prosesi baş verməlidir. Hələlik isə
yaradıcılıq birliyi, məfkurəvi ədəbi cəbhə
yox, qüvvətli, yaxud zəif olsa da, fərdlər, tək-tək
yazıçılar nəzərə çarpır. Hətta Xalq yazıçısı İsa
Muğannanın dünyasını dəyişməsi ilə
magik realizmin ədəbi cərəyana çevrilməsi
şansı xeyli dərəcədə azalmışdır.
Bu metoda, yanaşma tərzinə
üstünlük verən ədəbi nəslin kimin ətrafında
birləşib ədəbi cəbhə yarada biləcəyi də
sual altındadır. Davamlı ənənələrin
yaşadılmasına əsaslanan ədəbi məktəbdən
fərqli olaraq, ədəbi cərəyan üçün
uzun bir dövr yox, konkret tarixi zaman çərçivəsində
yaradıcılıq cəbhəsi tələb olunduğuna
görə indiki halda magik realizmin ədəbi cərəyan səviyyəsinə
qalxmaq şansı azdır. Çünki
eyni ədəbi ideya və üsullar ətrafında cəmləşmək
üçün konkret ədəbiyyat liderini müəyyən
ideya əsasında təsəvvür etməklə əsasən
ənənəni yaşatmaq mümkün olur ki, bu da ədəbi
cərəyan yox, ədəbi məktəb yaratmaq
üçün daha yetərlidir. Ancaq
magik realizm yaradıcılıq metodu, yanaşma üsulu kimi ədəbiyyatda
davam edə biləcəkdir.
Ümumiyyətlə, müstəqillik dövrü Azərbaycan
ədəbiyyatında bədii metod və ədəbi cərəyan
məsələsi aktual bir problem kimi meydana
çıxmışdır, ədəbi prosesin normal şəkildə
tənzimlənməsi və ədəbiyyatın inkişaf
etdirilməsi baxımından zəruri olan bu məsələ
ədəbiyyatşünaslıqda öz həllini gözləyir.
Ədəbiyyatşünaslıq
elminin yeni nəsli
Ən nəhayət və ən vacib məsələlərdən
biri də elmin bütün sahələrində, o cümlədən,
ədəbiyyatşünaslıq istiqamətində yeni elmi nəslin
hazırlanmasıdır. Əslində ölkəmizdə yeni nəsil
elm adamlarını Zaman özü ərsəyə gətirmişdir.
Milli azadlıq uğrunda gedən mübarizələrin,
dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi
yollarında baş verən hadisələrin, yaşanan
ictimai-tarixi proseslərin şahidi, iştirakçısı,
bir çox hallarda qurucularından biri olan yeni elmi nəsil
üçün Azərbaycan elminin inkişaf etdirilməsi
geniş mənada doğma ölkə, müstəqil dövlət
qarşısında qəbul olunmuş öhdəlikdir. Elm
yolunu seçmiş hər kəs üçün bu
mühüm iş ümummilli vəzifələrin tərkib
hissələrindən biridir. Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin uğurla və
məqsədyönlü şəkildə həyata
keçirdiyi gənclər siyasəti cəmiyyətin digər
sahələri ilə birlikdə elm sahəsində, ədəbiyyatşünaslıq
istiqamətində də yeni nəsillərə diqqəti,
qayğını və tələbkarlığı daha da
artırmağı tələb edir. Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Akif Əlizadənin
təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə gənc
alimlərin inkişafına həsr edilmiş proqramların
ardıcıllıqla həyata keçirilməsi, elmin gələcəyi
ilə bağlı kompleks vəzifələrin həllinə
inamla baxmağa əsas verir. Milli Elmlər
Akademiyasında Gənc Alim və Mütəxəssislər
Şurasının yaradılması, gənc alimlərin
dünyanın əsas elmi mərkəzlərinə stajirovkaya
göndərilməsinin təmin edilməsi, yeni elmi nəsil
üçün xüsusi jurnalın təsis olunması, gənclərin
sosial problemlərinin həll edilməsi sahəsində
başlanan canlanma elmdə gəncliyin sabahına ümidlə
baxmağa inam yaradır.
Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda 2 aprel
2014-cü il tarixdə böyük uğurla keçirilmiş
“Ədəbi proses–2013” yaradıcılıq müşavirəsində
Azərbaycan ədəbiyyatının ayrı-ayrı
janrları haqqında etdikləri məzmunlu məruzələrlə
elmi mühitdə özlərini layiqincə ifadə etməyi
bacarmışdır. “Ədəbi proses-2013”
yaradıcılıq müşavirəsi geniş mənada həm
də yeni nəslin geniş elmi-intellektual imkanlarının təqdimatı
kimi səslənmişdir. Rahid Ulusel, Nərgiz
Cabbarlı, Elnarə Akimova, Salidə Şərifova və
başqaları bu yaradıcılıq müşavirəsində
ədəbi prosesi dəyərləndirmək, inkişaf meyillərini
müəyyən etmək mənasında müstəqil və
sərbəst elmi iradə nümayiş etdirmişlər. Məruzələrdəki bəzi mübahisəli məqamların
və ya müəyyən çatışmazlıqların
da müşahidə olunmasına baxmayaraq, fikrimcə, “Ədəbi
proses-2013” ümumən Akademiya mühitində, o cümlədən
də Ədəbiyyat İnstitutunda artıq müstəqillik
dövrünün yeni elmi nəslin formalaşmaqda olması
haqqında nikbin düşünməyə əsas verir.
Azərbaycan
dövri mətbuatında və elmi-ictimai fikrində “Ədəbi
proses-2013” yaradıcılıq müşavirəsinin əsasən
rəğbətlə qarşılanması, böyük əks-səda
tapması yeni ədəbi nəslin geniş mənada cəmiyyətdə
özünütəsdiqinə doğru tək-tək fərdlər
qismində deyil, bütöv bir yaradıcı nəsil səviyyəsində
yer tutması baxımından irəliyə doğru
böyük addımdır, ciddi bir dönüşdür,
uğurlu başlanğıcdır. Gələn ilin,
2014-cü ilin “Ədəbi proses-2014” yaradıcılıq
müşavirəsinin məruzəçilərinin indidən
müəyyənləşdirilməsi və janrlar üzrə
bölgünün bir qədər də genişləndirilməsi
“Ədəbi proses” müşavirəsinin hər ilin yaddaqalan ədəbiyyatşünaslıq
forumuna çevriləcəyinə inamı artırır.
Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Ədəbiyyat
məcmuəsi” adlanan elmi əsərlər jurnalının
xüsusi bir sayının yalnız gənc ədəbiyyatşünas
alimlər üçün nəzərdə tutulması da
ölkəmizdə dövlət səviyyəsində
uğurla həyata keçirilən gənclər siyasətinin
icra olunması istiqamətində atılmış daha bir
addımdır. Bu, ilk sayı 1946-cı ildə çapdan
çıxmış “Ədəbiyyat məcmuəsi”nin bütünlüklə gənc alimlərə
aid olan birinci sayıdır. Bəlkə də
Milli Elmlər Akademiyasının tarixində ilk dəfədir
ki, Elmi-Tədqiqat İnstitutunda elmi jurnalın gənc alimlərə
həsr edilmiş xüsusi buraxılışı çap
olunur.
Bu hadisə yaddaqalan tarixdir və elmin inkişafına
xidmət edən düşünülmüş bir
addımdır. İlk dəfədir ki, Nizami adına
Ədəbiyyat İnstitutunun “Ədəbiyyat məcmuəsi”
bu elmi-tədqiqat ocağında çalışan gənc ədəbiyyatşünaslar
nəslini geniş ictimaiyyətə təqdim edir. Jurnalda məqalələri
çap olunan Şəmil Sadıqov, Eşqanə Babayeva,
Elnarə Akimova, Salidə Şərifova, Maral Yaqubova, Günay
Qarayeva, Nərgiz Cabbarlı, Aynur Xəlilova, Səadət
Vahabova, Aynurə Mustafayeva, Cavidə Məmmədova və
başqaları Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq
elminin yeni nəslini təmsil edirlər. Onların
sıralarında hələ özünü ifadə etmək
yollarında birinci addımlarını atanlar da, doktoranturaya
bu il qəbul olmuş Mehman Həsənov
kimi ilk elmi məqaləsini çap etdirənlər də
vardır. Bütövlükdə ədəbiyyatşünaslıq
elminin yeni nəsli böyük ümidlər doğurur.
Gənc
alimlər “Ədəbiyyat məcmuəsi”nin
Xüsusi buraxılışının sevinci ilə məsuliyyətini
eyni vaxtda yaşayırlar. Bütün hallarda “Ədəbiyyat
məcmuəsi”nin gənc ədəbiyyatşünaslar
üçün Xüsusi buraxılışı gənclik
üçün qiymətli, həyəcanlandırıcı,
cəlbedici, elmimiz üçün əhəmiyyətli hadisədir.
Gənc ədəbiyyatşünasların elmi
maraq dairəsinin genişliyi, təhlil və müqayisə
qabiliyyəti, bir çox hallarda yetkin yazı mədəniyyəti
onların sabahına böyük ümidlə baxmağa, yeni
nəsildən daha ciddi nəticələr gözləməyə
çağırır. Bütövlükdə “Ədəbiyyat
məcmuəsi”nin xüsusi
buraxılışı Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının
yeni nəslinin imkanlarına diqqəti cəlb edir.
Eyni zamanda, Milli Elmlər Akademiyasında gedən islahatlarla əlaqədar olaraq, digər elm sahələri ilə yanaşı gənc ədəbiyyatşünasları da dünyanın ayrı-ayrı ölkələrinə yaradıcılıq ezamiyyətlərinə, bir illik, iki il müddətinə stajirovkaya da göndərmək mümkündür. Dünya ədəbiyyatşünaslıq elmində baş verən prosesləri də öyrənmək inkişaf üçün əsas məsələlərdəndir. Bunun üçün xarici dilləri öyrənməyə çalışmaq lazımdır. Eyni zamanda, yeni nəsil Azərbaycan ədəbiyyatşünaslarının müasir informasiya texnologiyalarını nəinki mükəmməl bilməklərinə, bütövlükdə virtual məkanda mövcud olan elektron ədəbiyyatdan və ədəbiyyatşünaslıq əsərlərindən yaradıcı şəkildə faydalanmalarına da ehtiyac vardır. Yeni vətənpərvər gənc ədəbiyyatşünaslar nəsli bu imkanlara da yiyələnməklə bir xeyli dərəcədə irəli gedə bilər. İmkanlar isə heç də az deyildir.
Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elmində orta nəsil ön mövqedədir. Bu nəslin əksər nümayəndələri mükəmməl ustad dərsləri keçmiş təcrübəli ədəbiyyatşünaslardır. Eyni zamanda, hazırkı tarixi dövr həm ürək genişliyi baxımından, həm də yeni elmi nəslə diqqət və qayğı cəhətdən, xüsusən də müdriklik səviyyəsində onların da üzərində ustad mərtəbəsinə çatmaq və ustadlıq missiyasını şərəflə və məsuliyyətlə yerinə yetirmək vəzifələrini qoyur. Fikrimcə, yeni ədəbiyyatşünaslar nəslinin sıralarında böyük ədəbiyyatşünaslıq miqyasında düşünə bilən, sərrast yazmağı və danışmağı bacaran, mütaliəsi ilə seçilən istedadlı gənclik vardır. Vəzifə onlara yalnız tələbkar olmaqla bitmir. Yeni elmi nəslə həm də meydan açmaq və dəstək vermək də zəruridir. Fikrimcə, yeni elmi nəslin istedadlı nümayəndələrinə Zamanın sifarişi kimi meydana çıxmış məsuliyyətli ədəbiyyatşünaslıq vəzifələrini tapşırmaqdan çəkinməyə dəyməz. Hazırda V-VII cildlər üzərində yaradıcılıq işləri davam etdirilən “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”nin müəlliflərinin sıralarında cavan ədəbiyyatşünasların da yer alması tamamilə qanunauyğundur. Həm yeni tarixi Zaman, həm də yeni təfəkkür tərzi bu elmi nəsli artıq meydana çıxarmışdır. Heç şübhəsiz, yeni ədəbiyyatşünaslar nəslinin istedadlı nümayəndələrindən zəhmətə qatlaşmağa ömür sərf etməkdən mənəvi zövq almağı bacaranlar böyük ədəbiyyatşünaslığın yeni liderlərinə çevrilə biləcəklər.
İnanıram ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslarının yeni nəsli müstəqillik dövrünün böyük ədəbiyyatşünaslığının yaradılmasında fəal iştirak edəcək, bütövlükdə ölkəmizin və elmimizin inkişafına şərəflə xidmət edən imza sahiblərinə çevriləcəkdir.
Uğurlar
olsun!
İsa Həbibbəyli
AMEA-nın vitse-prezidenti,
Nizami adına
Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru,
Milli Məclisin deputatı,
akademik
525-ci qəzet.-
2014.- 31 may.- S.14-15.