Günlərin bir günündə...
“ADİ GÜNLƏRİN ƏHVALATLARI” SİLSİLƏSİNDƏN
Kəndimizə yolum ayda-ildə bir dəfə, o da xeyirdə-şərdə
düşür. Elə o bircə gedişimdə də məclislərdə
kəndimizin adamları ötənlərdən, olanlardan,
olacaqlardan o qədər əcaib-qəraib əhvalatlar, elə
şirin-şəkər, duzlu-məzəli söz-söhbətlər
“toxuyub” danışırlar ki, xatırlanması ta növbəti
gəlişiməcən bəs eləyir.
Bu dəfə də yoldan-izdən uzaq, uzaqdan uzaqda olsa da
yurd yerlərinin hələ də çırağı
sönməyən, ocağı adda-budda tüstülənən
Göyəmliyə haqqın rəhmətinə qovuşan xətirli
bir adamın hüzr məclisi ilə bağlı getmişdim.
lll
Məlumdur
ki, hüzr məclislərinin öz qayda-qanunları var və
demək olar ki, bu
da hər yerdə eynidir. Belə yerlərdə
uzaqdan təziyədarlığa gələnlərin ətrafına
həm hüzr sahiblərindən, həm də elə uzaqdan gələnin
öz hörmətinə görə daha beş-üç nəfər
onu istəyən də toplaşır. Bu
hüzr məclisində də beləydi. Gəlib-gedənlərin
gur məqamı ötüb keçsə də, gəl-get hələ
də kəsilməmişdi.
Bu səbəbdən bir neçə nəfər Quran əhli
də hələ hüzr yerində idilər. Mərhumun
əzizlərinə dil-ağız eləyib, həm də
bacardığım qədər təskinlik verəndən
sonra yan-yörəmdəki bir neçə nəfərlə
yerimi rahatlayıb, mağara keçib əyləşdim.
Mərhuma yaxın adam olduğum
üçün xeyli də oturdum. Hələ oturacaqdım
da...
lll
Məclisin
sakit məqamında
molla Ağamirzə mənə yanaşıb məxsusi
əhvallaşdı. Özümün kef-əhvalımı
soruşandan sonra bununla da qane olmayıb bütün əzizlərimi
də adbaad xəbər alıb onların da əhvallarından
hali olandan sonra dua-səna eləyə-eləyə:
–
Özün də bilirsən də, – dedi, –mən səni lap
çox istəyirəm. Mən də: – Hə, əlbətdə
bilirəm, Allah yardımçın olsun, ay molla Ağamirzə,
– deyə ağız dolusu minnətdarlıq elədim.
Mollanın səmimi rəftarından ürəklənib: – Macalın olanda bizim ocaqda
gözü qalanların adına da, vaxt-bivaxt bir Yasin
oxu, – deyib əlimi cibimə apardım, – elə bəri
başdan haqqını da qoy verim...
Yaşı
zənnimcə əllini haqlamış həmsöhbətim mənim
bu sözlərimdən sonra: – Bu sonranın işidir, – dedi, –
xatircəm ol, amma mənim indi səninlə ikilikdə xəlvəti
sözüm var, gəl bir kənara çəkilək.
–Burada yad
adam ki yoxdur, əşi, nə sözün
var söylə də, yaxşı düşmür axı,
baxanlar nə deyərlər, – deyə dilləndim, doğurdan
da məclisdən kənara çıxmaq hörmətsizlik
olardı...O, sözümü kəsib:
– Yox ee,
bizim adamları tanıyırsan da, qoy eşidən-bilən
olmasın, ikilikdə danışaq, – deyə təkid etdi.
Çar-naçar o deyənlə razılaşası
oldum. Molla
Ağamirzə yenə əvvəlki söhbətinə
qayıdıb təkrar:- mən səni lap çox istəyirəm, gərək
bunu biləsən də...- Sonra dəqiq vaxt da göstərə-göstərə:
– lap on beş, on altı ildən sonra da sənə olan bu
münasibətim dəyişən deyil, – deyə məni əmin
də etmək istədi.
Mən
kişinin özünü əziyyətə salıb
haldan-dildən düşə-düşə söz
axtarıb bu lüzumsuz tərifatını uzatmaması
üçün:
– Ay molla
Ağamirzə, mənim bundan sonra yaşamağa on beş yox ee, heç beş il də
gümanım yoxdu. Kişini başdan ayağa diqqətlə
süzüb: – Səni deyə bilmərəm, mətləbə
keç, sözünü de, – deyə indi də mən təkid
elədim.
Molla Ağamirzə altdan
yuxarı mənə zəndlə baxıb başını
aşağı saldı. Yerə baxa-baxa axır ki:
–Ay müəllim,
mənim bu dəstəmaz işim çətinləşib,
axı çox əziyyət çəkirəm, – dedi və
dərin bir ah da çəkdi.
Ani olaraq düşündüm ki, yəqin
kişinin səhhətində problem yaranıb, müalicəyə
getmək üçün yardımçı
olmağımı istəyir.
Daha
“ahın dağa-daşa” deməyib, əlbəəl:
–Nədi,
a kişi, olmaya prostatın-zadın var? Elə
bir şey varsa niyə özünə əziyyət verirsən,
yubatma, müalicəyə get, arxayın ol, biz də əlimizdən
gələn köməyi edərik, – deyə ciddi-cəhdlə
kişiyə məsləhət verib yol göstərmək istədim.
Molla
Ağamirzə başını yerdən azacıq
qaldırıb saqqalını qaşıdı və:
–Yox ee,
müəllim, yox, mənim işim su məsələsidir, su!
Suya ehtiyacım var, nəinki əl-üz yumağa, heç
içməyə də həyətimizdə, həndəvərimizdə
bir qaşıq su yoxdu,
– deyə and-aman eləməyə başladı.
Çox
fikirləşmədən:
–Əşi, bəlkə bir quyu qazdırasan? –deyə
ağlıma gələn ilk təklifi etdim.
O isə:
–Yox, yox,
a müəllim, quyudan da kar aşmadı,
qazdırmışdım, xeyli də xərc çəkmişdim,
su çıxmadı,
– deyə ahu-zar, af-uf da elədi.
Mən:
–İndi
mənlik burda nə iş ki, əlimdən nə gələsidir,
açıq de fikrini , – deyə
soruşdum.
Deyəsən, bu sözləri deyəndə
özümdən asılı olmayaraq bir balaca səsimi
qaldırmışdım.
Molla
işarət barmağını çənəsi ilə
bığının arasında tük örtmüş
dodaqlarının üstünə qoyub: – Şşş,
yavaş danış, eşidən olar, – deyə qoluma toxunub məni bir
az da kənara çəkdi.
Sonra da səsini
bir az da qısıb:
–Müəllim,
sən o qonşunuz Faiqə hovuz vermisən eee... – deyib nədənsə
sözünü yarıda kəsdi.
Kişinin
sözünü ağzında qoydum:
–Hə,
vermişəm, nə olsun ki, istəyib, mən də vermişəm
xeyir işlərə işlətsin...
Molla
Ağamirzə lap astadan bir-iki ağız öskürdü, əlini
şalvarının cibinə salıb nəsə eşələdi.
Papiros çıxaracağını zənn
etdim. Deyəsən,
axtardığını tapa bilmədi. Əlini cibindən
çıxarıb: – Şoğərib təsbehim də evdə
qalıb, – deyib sözünə davam elədi: – Əşi, a
müəllim, deyirəm ki, doğurdan da dünya fani imiş,
yadındadı da bu dudimanın sahibi?.. –
Ağamirzə kişi mənalı-mənalı susdu, sonra da:
– Müəllim;- hə, onu deyirəm
axı, Faiq deyir ki, o hovuz su axıdır. Ancaq əziz
canın haqqı, o deyən kimi elə də axıtmır,
bir balaca damcıladır. Deyirəm, mümkün
olsaydı, icazə verərdin, sizin həyətdəki su
quyusundan o hovuzu su ilə doldurardıq, ordan da mən nasosla öz həyətimə
vurardım, – deyib çənəsini azacıq qaldırıb
düz gözlərimin içinə baxmağa başladı.
Söz bu yerə çatanda hövsələmi basa bilmədim,
belə bir şey üstə mənim canımı
qaralayıb kəlməbaşı and içməyi də
ürəyimcə olmamışdı. Ancaq daha kəndimizin
mollasıdı da, “öz canın üçün” deyə
bilməzdim. Elə beləcə: – Ay kişi,
səhərdən bəri
pıçıldaya-pıçıldaya elə bunu demək
istəyirdin? Sudu da, haracan gücün
çatır apar, sən bu işi görsəydin, mən məgər
qadağa qoyacağdım? Ay molla, təki sənin
ehtiyacın beləcə düzəlsin, burada nə var ki, –
deyəsən, bərkdən danışıb kişinin diləyini
hüzür-manzıra salmışdım. Səsim bizə
yaxınlaşmaqda olan
qonşumuz İnqilab kişinin də
qulağına çatmışdı. Çünki
elə uzaqdan diqqətini bizə tərəf yönəltmişdi.
Bunu həm də sinə-sinə gəlməyindən
bildim.
Ancaq molla
Ağamirzə “daha səsə salma” demir, barmağını
dodaqlarının üstünə tutub “şşş!” eləmirdi.
Bizə
simsarlığı çatan qonşumuz İnqilab kişi gəlib durduğumuz yerə
yetişmişdi.
Onu
yaxına səsləyib: – Bir az yeyin tərpən,
– deyə yanıma çağırdım. Mollanın
həyətinə dağın bu üzündən o biri
üzünə (mollanın evi bizim evlərdən bəlkə
də bir iki yüz metr hündürdə binə idi) su aparmaq
istədiyini anladıb bunu Faiqə də bildirməsini,
müsəlman bəndəsinə yardımçı
olmaqlarını rica elədim. İnqilab kişi məndən
belə bir tapşırıq eşidən kimi: – Müəllim,
– dedi, – axı, biz o hovuzdan bu molla Ağamirzəyə su
verəsi olsaq, özümüz çətində
qalacağıq (dilinə gətirməsə də, İnqilab
kişinin quyumuza hayıfı gəldiyini, quruya biləcəyindən
ehtiyat etdiyini hiss etdim)...
İnqilab
kişi haqlı olsa da: – Sən mən deyənə
qulaq as, ay əmi – dedim. Bu təkidimdən sonra daha bir söz
deyə bilməyən İnqilab kişi də hirsini soyutmaq
üçün molla Ağamirzəni yamsıladı: “ Bu dünya fanidir! Dünyanı fani bilənimə
bax!..”
Molla
Ağamirzə ilə belə dil-ağız edib əvvəl
oturduğum yerə tərəf addımlasam da onun tük
basmış çöhrəsi gözümün
önündən çəkilmirdi...
Nəzərlərim kişinin saç-saqqal
basmış üzünə sancılıb
qalmışdı.
...Bilnəli Davud kişinin kəndimizdə dəlləklik
elədiyi yadımdadır, onda mən uşaq idim.
O vaxtlar kəndimiz də böyük idi. Tüstüsü
səmasını duman kimi bürüyən Göyəmlidə
yetmiş-səksən evdə ocaq qalanırdı. Deməli
bu hesabla Bilnəli Davud da azı elə o evlərin sayı qədər
kişi başı qırxırdı. O
kişilərin də ki, başı baş idi ha, əsl kişi başı!
Deyəsən
hardasa danışmışam, Davud il boyu
o kişilərin başını qırxıb,
bığ-saqqalını ülgücləyər, muzdunu
taxıl mövsümünə, xırmanacan gözləyərdi.
Xırmanda da ki, nə çoxdu bəhanə
Davud üçün, gah yel əsmirdi, gah da öküzlər
xırraşıb vələ girmirdi. Davud
da qalırdı gözləyə-gözləyə.
Əşi, ölmüşdü göyəmlilər Davuda
haqq verməyə, ay aldı ha!
Molla Ağamirzənin tük basmış
saç-saqqalına baxdıqca düşündüm ki, yəqin
daha kəndin dəlləyi yoxdur. Ani olaraq bu da fikrimdən keçdi
ki, bəs Babalı kişi, o ki
sağ-salamatdı.
Davud
kişinin Göyəmlidən “əlini çıxarandan”
sonra Babalı kişi arada-sırada xətirli
adamların qulluğunda dayanar, saç-saqqalını
ülgücləyib səliqə-sahmana salardı. Yeriyəndə
sanki keçib getdiyi yolu da qaldırıb çiyni üstdə
qoyub aparan nəhəng gövdəli Hətəm kişi, bir gün dediyim bu Babalı kişiyə
saç-saqqalını qırxdırırmış. Kişi
kətil üstdə sakitcə əyləşib
qımıldanmır, Babalı kişi də
əlindəki “pamazoku” qaynar suya batırıb kişinin
başının dərisinə sürtüb
ovuşdururmuş. Hər adi sözə, sorğuya heç hə-yoxla
da cavab verməyən, çox az danışan Hətəm
kişi elə oturduğu yerdə heç qaşının
tükünü belə tərpətmədən altdan
yuxarı aramla səslənib: – Babalı, əlinlə ovxala
da, əlinlə,- deyir. Babalı kişi də:
– Əlimi yandırar axı,- deyib,
barmaqlarının ucunu suyun üstünə toxunduraraq tez də
geri çəkib ufuldayır.
Hətəm
kişi gülümsəyən təhər bir görkəm alıb:- Ay pir
olmuş, bəs mənim başımı yandırmır?-
deyib, bəlkə də lap gülür!
İndi ürəyimdən keçdi ki, Molla Ağamirzənin
tük basmış boyun-boğazı, baş-gözünə
Babalı kişinin pamazoku isladaraq çəkdiyi qaynar suya
görən dözərdi? Özümdən
asılı olmayaraq qımışdım, yan-yörəmə
baxıb tez də özümü ələ aldım.
lll
Elə yeri gəlmişkən, onu da deyim ki, bizim kəndimiz
molla tayfasını əzəldən çox sevəndi. Necə deyərlər,
çox mollacanlıdırlar. Xüsusən
də, öz aralarından çıxanları.
Bunu hələ öz uşaqlığımdan, bizdən
qabaqki kişilərin Kərbəlayi Qüdrətə
“ehtiramından” da görmüşəm. (Balaca boylu, o həlim xasiyyətli
kişi yaxşı mərsiyəxan
idi.) Mərsiyə
ustası olan o kişiyə məhərrəmlikdə nöhələri
sinədən dedizdirib elə cuşə gəlirdilər ki,
qollarını açıb yelləmə döş döyəndə
o balacaboy kişini də yerlə bir edirdilər. Guya ki,
yumruqları da balaca boylu Kərbəlayının çənəsinə
heç də qəsdən yox, təsadüfən dəyib...
Allah tərəfi,
elə indiki mollamız
Ağamirzə kişini də əl üstə
tuturlar.
Molla Ağamirzə hinduşka həvəskarıdı. Həyətindəki
hər növ təsərrüfatdan daha çox bu sahəyə
üstünlük verir. Qonşusu, bizim “əmi” çağırdığımız Əlimusa kişi belə
deyir.
İndi
oruq-toruğunun sorağı yaxınlı-uzaqlı çox
yerdən gələn tayfamızın adını
daşıdığı Həsən kişinin əslən
Təkləli olduğunu bilsəm də, kəndimizə,
Göyəmliyə nə zaman köçüb gəldiyini
deyə bilmərəm. Bunu heç atam da
bilmirdi. Yəqin ki, babamsa bilməmiş
olmazdı. Ancaq yeddi arxa dönənindən bu tərəfə
özünü köklü-köməcli göyəmlili bilən
İmanqulu oğlu Gülağa kişi də
ta elə dünənəcən bizlərə “gəlmə”
deyirdi. Daha heç o “gəlmə”
sözünün də indi bizlər üçün elə
bir əhəmiyyəti yoxdur. Çünki biz buralarda elə
binə salıb yurd olmuşuq ki, özünün yeddi arxa
dönənini göyəmlili bilənlər belə yalan
olublar...
Bizim şenlikdə, Həsənnidə (bu
tayfamızın adıdı) başı papaqlıların
hamısı bir-birini “əmi” çağırır. Nədənsə
“dayı” sözü bizlərdə dəb deyil. Bacı uşaqlarım məndən inciməsinlər,
onları çox istəyirəm, Molla Ağamirzə
demişkən “lap çox”. Ancaq həqiqət
belədi ki, bizimkilər daha çox “əmi” sözünə
üstünlük verirlər. Odur ki, Əlimusa kişi cavan olsa belə, elə Faiq də, Molla
Ağamirzənin özü də mənim əmimdirlər. Onlar məni “əmi”
çağırdığı kimi, mən də onlara “əmi”
deyə müraciət edirəm.
Onu da
deyim ki, Əlimusa kişi bir az
gopçudu. Ancaq Fətulla əmim deyir ki,
gopçuluqda mən Əlimusa əmioğlumdan heç də
geri qalmıram, bəlkə də ondan irəlidə olaram.
Əmim belə deyir ha!
Əlimusa əmi deyir ki, Molla
Ağamirzə kişi hinduşkaları
sayına müzayiq qoyun sürüsü kimi kövşəndə,
yalda-yamacda otarır. O gün qonşu kənddə bir toydan
çıxıb gün-günorta vədəsini ötəndən
sonra hinduşka sürüsünü qabağına qatıb
“nişandəsdiq” deyilən yerə otarmağa aparıb.
Hinduşkalar yal boyunca gərən açıb çəyirtkələri
döşünə qatıb diri-diri dənlədikcə
kürəyini daşa söykəyib bu müdhiş mənzərəni seyr edən molla Ağamirzəni qəfil
yuxu aparır. Əlimusa əmi onu da deyir ki, o
gün toyda molla Ağamirzəyə yeməkdən sonra iri
yonma stəkanda içməyə “Fanta” veriblərmiş.
Bilmək olmur, kişini bəlkə də o “Fanta” elə bərk
yuxuladıbmış... Beləcə kişini
yuxu necə aparırsa, axşamın düşdüyündən
də heç xəbəri olmur. Ayılanda
isə gecənin zülmətini, bir də ətrafını
zil qaranlıq sardığını görür. Bir sağa fırlanır, bir sola dönür,
hinduşka sürüsü nə gəzir? Kişi “vay dədə vay, indi mən haranın
daşını töküm təpəmə, evə necə
gedim?” – deyə əsl vanöysə
qaldırır. Mollanın hinduşka
“sürüsünü” axtarmaq haray-həşirinə
bütün kənd ayağa qalxır. Əlimusa əmi
belə desə də,
ancaq mən bütöv kəndin bu axtarışa
qatıldığına heç də inanmıram. Öz
şenliyimizə, bizim Həsənnilərə isə
inanıram...
Molla
Ağamirzəyə: – Ay kişi, belə
qaranlıqda yalda-yamacda gəzib özünü əldən
salma, çıx bəri gəl- deyib bir ağıllı məsləhət
verən də olmur.
Mollanın
qonşuluğundakı iki yanaşı yurdu ondan
çox-çox qabaq binə edən, qıylarından qulaq
tutulan, haylarından nəinki
molla kimilərin, elə çölün qurd-quşunun da canına vəlvələ
düşən, indi yerləri görünən, çoxdan
haqqın dərgahına qovuşan
kişilər – Canəli oğlu Nəcəflə Səməd
oğlu Zəfər sağ olsaydılar, onda başqa məsələ...
O
kişilər mollanı gecə gözü kol-kosun
arasında, yal-yamacda kora-korayla gəzməyə qıymaz,
“dua oxuyub qurdun-quşun ağzın bağla, heç nə
olmaz”, – deyib əmin-arxayın edər və rahatca yatmağa
göndərərdilər.
İndi o
kişilərin yer-yurdunda qalanlardan Faiq əmim Pitəli
başında Nil köbərinin dibində oturub kürəyini
də gövdəsinə söykəyərək arada,- ehey! – deyib zikkə vurur,
qaranlıqda guya o da hinduşkaları gəzirmiş kimi bir
görüntü yaradır, mürgü tutanda da, məşhur
“Axtarma məni” mahnısının notları üstündə
fit çalır. Bizim kənddə əsl həqiqətdə
yaxşı fit çalanlar var.
Burasını
da deyim ki, elə Faiqin özündən də bəlkə də
yaxşı molla olardı, əgər fit çalmağa olan
həvəsinin badına getməsəydi. Hələ
məktəb yaşı çatmamış qonşu kəndə,
indi Göyəmlinin mollası Ağamirzə kişinin də
ustadı olmuş Müdərrisin yanına get-gəl edib
çərəkəni öyrənirmiş. Bir gün də
qonşu kənddən Müdərrisin yanından qayıdanda yolda o
kişilərdən biri ilə rastlaşır.
Kişi:
–Bala,
Faiq, hardan gəlirsən, – soruşur.
Faiq də qayıdıb deyir ki, əmi, bəs belə-belə,
qonşu kənddə filan molladan dərs alıram, ordan gəlirəm.
Kişi:
–Bərəkallah,
bərəkallah, – deyir, – əcəb eləyirsən, kəndimizin
mollası olarsan, inşallah, – deyə uşağın bu əməlini
bir xeyli tərif, təmayül eləyir. Sonda isə bir “ancaq”
da deyir...
Faiq: –
Əmi, o “ancaq” dedin ha, nə olar, bir onu da aç, izah et, de də, – deyə təkid eləyir
(uşağa bax ha!).
Kişi də
qayıdır ki,- Bala, molla olmağın
yaxşıdı, çox yaxşıdı. Ancaq bundan sonra
daha fit çala bilməyəcəksən. Mollalara fit
çalmaq olmaz. Elə o gündən Faiq də
mollalıq dərsi almağın daşını atır.
Qəbahətim
də olsa, elə buradaca boynuma almaq istəyirəm ki, həmkəndlilərimdən
fərqli olaraq mən özüm fit çala bilmirəm.
Düzdür, uşaq vaxtı fit çalmağa həvəsliydim.
Çöldə, bayırda, adam
arasında utanıb-çəkindiyimə görə həvəsində
olduğum bu işi evdə məşq eləyib öyrənmək
istəyirdim. Evdə, eyvanda yavaş-yavaş dodaqlarımı
büzərək nəfəsimi üfürüb təzəcə
səs çıxarırdım ki, anam: “oğlum, evdə fit
çalmazlar, xeyir-bərəkətimiz qaçar, “- deyə iradını
bildirib, “çöldə-bayırda çal, öyrən”, –
deyə məsləhət də verdi”.
Daha o
gündən “evimizin xeyir-bərəkətinin
qaçması” qorxusundan mən heç
çöl-bayırda da fit çalmadım, bu işə
baş qoşmadım, öyrənmədim. Çox
hayıf...
Ancaq Faiq əmi özüyçün deyir. Fit çalmaqda o Payızxan
kişiyə heç “züy” də tuta bilməz. Payızxan kişi həqiqətən, əsl fit
çalandı, özü də bənzərsiz.
Orasını
da deyim ki, Payızxan kişi gecələr
yatmır, gecələr kənd yatır. Payızxan kişi isə gündüzlər yatır. Yox,
Payızxan kişi heç gündüzlər
də yatmır...
lll
Nə isə, qayıdaq molla Ağamirzənin itmiş
hinduşkalarının axtarışına.
Payızxan
kişi eniş olsun, ya yoxuş, fərqi
yoxdu, yolu ağzına alıb aparan kəhər atı ilə
uzaq, qonşu kənddən bivaxt çağı
qayıdırmış. Kəndin kövşənində
haray-həşiri eşidir. Çöldə
ləngiməyib atı mucqurur kənd tərəfə.
Payızxan
kişinin atı da atdı ha! Atın etibarına bax ee, kişi bu atı üç dəfə
satıb. Bir dəfə Masallıya, iki dəfə
də Cəlilabada. Hər dəfə də
at heç həftə ötürməmiş
yağış-qar bilmədən elə-belə, yolu
ağzına tutub dönüb qayıdıb gəlib Göyəmliyə.
Atın təzə “sahibləri” də bu
etibarlılığından təsirlənib hər dəfə
heç pullarını geri istəməyib, atı köhnə
sahibinə güzəştə gediblər. Bunu da Əlmusa əmim deyir. Burasını isə
mən deyirəm, belə halda – “At ilə itə etibar yoxdu”
deyənlərin- keçənlərin fikrinə düzəliş
etmək gərəkdir...
Qərəz
Payızxan kişi molla Ağamirzənin
evini haylayıb, sonra da cavab verən uşaqlarından: – Bala,
hinduşkalarınız hardadı, gəlib həyətə
çıxıblarmı? – soruşur.
Uşaqlar
da: –Payızxan əmi, heç indiyə qədər
çöldə-bayırda hinduşka qalar? Hinduşkalarımız
hələ ertədən gəlib, dama da salmışıq.
Nə olub, niyə soruşursan?- deyə
kişinin bu sorğu-sualına hələ bir heyrət də
edirlər...
Payızxan
kişi də daha uşaqlarla çənə-boğaz olub
onlara cavab vermir, kəhər atını səyridib
yol-yuxarı kəmnədilin kollarında, Meşəkulatda,
Bandibildə kolun-kosun içində gecə gözünə
hinduşka sürüsünü axtaran mollanı haylayıb: – Ay qonşu,
ay molla Ağamirzə, ay kişi, gəl, arxayın get evə,
hinduşkalar çoxdan həyətə qayıdıb,
uşaqlar dama da salıblar.
Halal
olsun, yenə də Payızxan kişiyə ...
lll
Molla
Ağamirzədən yenicə aralanıb oturanların
arasında yerimi rahatlamışdım ki, əmizadəmiz Səfayıl
kişi gəlib çıxdı. Məclis əhli kimi mən də bu yaşlı
kişini ayaq üstə qarşıladım. Kişi ilə ikiəlli görüşüb hal-əhval
tutandan sonra elə yanımdaca yer eləyib otuzdurdum. Səfayıl
kişi söhbətcil adamdı. Danışmaqda yan-yörəsindəkilərə
fürsət-macal verən deyil. Elə
burada da oturan kimi əvvəlcə quru-quru bir
öskürüb sonra da sözə başladı. Bir əvvəl
ordan-burdan deyib danışandan sonra üzünü mənə
tərəf çevirib,- həə,
müəllim, necəsən? Mən cavab verməyə macal
tapmamış:- Görürəm
yaxşısan, Maşallah. Sonra da:- Mən
elə burdan, məclisdən bir az qabaq getmişdim. Eşitdim
gəlmisən, dayanmadım, durub gəldim,-
deyə bir-iki əlavə də elədi.
Mən də
məmnunluğumu bildirib: – Xatiriniz əziz olsun, ay Səfayıl
əmi, Allah sizi bizim bu yer-yurda, qohuma-dosta çox görməsin,
– deyib mehribançılıq əlaməti olaraq sol əlimi
uzadıb kişinin sağ əlini ovcumun içinə
aldım... Yəni, “sol əlin verdiyini sağ əl
bilməməlidi” öyüdünü nəzərə
aldım. Səfayıl kişi mənə
“müəllim” desə də mən onu “əmi”
çağırıram. Axı o da bizim
şenlikdəndi.
Bu
ehtişamlı hal-əhval tutmağımdan Səfayıl kişi çox xoşhal olub az qala bir az
duyğulandı da.
Bayaqdan bəri
mənə “müəllim” deyən Səfayıl kişi birdən çiyni üstdən
yanpörtü dönüb mənə xoş bir
qılıqla “əmi” deyəndə dalağım sancdı.
...Qorxum əbəs
deyildi. Bir neçə il bundan qabaq da elə belə bir məclisdə
yaxın adamlardan birinin
dəfni zamanı elə bu Səfayıl kişi
fürsət tapıb məni bir kənara çəkmiş,
sonra da bir müddət
dinib-danışmadan köks ötürə-ötürə:
– Əmi, – demişdi, görürsən də, dünyanın
faniliyini... Süleymana qalmayan bu dünya kimə qalacaq ki?..
Kişinin
sözünü sidq-ürəklə təsdiq etməli
olmuşdum...
Sonra kişi qəfildən əlini-əlinə
vurub:
–Pah
atonnan, – deyə az qala
hayqırmışdı. – Bu puç dünyada bəs
adamların gözü niyə doymur?
Kişinin belə haqlı iradının da
qarşısında susmalı olmuşdum.
–Əşi,
– deyə bu dəfə Səfayıl kişi səsini bir az qısmışdı,- Üzünə görə demirəm, sən
gözü-könlü tox adamsan. Müdrikliyinə də
sözüm yox... Bayaq dediklərim sənin kimi kişilərə
bir zərrə də şamil ola bilməz.
Nədən
ki... – Bu ara Səfayıl kişi
sözünə bir balaca ara verdi. Sonra da: – Eşitdim ki, bəs
qəsəbədəki boşalan o kommunal mənzilini xalaoğlu Quluya
vermək istəyirsən.
Səfayıl
kişinin bu sorğu-sualından bir şey kəsdirməyib: –
Elədir, – dedim. – Qohumumdu da, verəndə nə olar ki? O
dediyin xaloğlu karagələn adamdı, həm də indi bir
az çətinliyə düşüb,
tutunacağı yoxdu.
Səfayıl
kişi güldü: –Nə olar ki, karagələn
olanda. Bizim Səidənin vəziyyəti məgər
ondan yaxşıdı? Elə o da ürək
yanan bir baladı da. İndi istəsən
onun vəziyyətini nəzərə ala bilməzsən?
Bir kəsiyi qıraqda qoyub o boyda, yep-yekə
kişini qabağa çəkəcəksən?
–Axı...
Səfayıl
kişi ağzımı açmağa
qoymadı:
– Mən
Qulu-mulu bilmirəm, Qulunun, maşallah, sən boyda bir
arxası, simsarı var. Bizim uşağın işini
düzüb qoşsan, məcbur olub xalaoğlunun işinə
tez əncam çəkərsən...
Yaxşı
ki, o zaman evi dövlətə qaytardım, nə Səfayılın
işinə əncam çəkə bildim, nə də
xalaoğluna “arxa durdum”...
...
İndi həmin o Səfayıl kişi
üz-gözünü büzüşdürüb
hüznlü bir hala saldı. Sanki,
dünyanın bütün dərd sərini toplayıb ürəyinə
yığmışdı.
–Əmi, – deyə yumşaq, kövrək bir səslə
mənə tərəf üz tutdu. –Demə ki, sinni səksəni
haqlayan bu Səfayıl kişi belə məclisdə
qorxudan uşağa dönüb...
Onun bu bəlağətli sözlərindən
açığı heç nə başa düşmədim. Sözlərinə Səfayıl
kişi özü aydınlıq gətirdi.
–Vallah, billah, əmi, hər dəfə yolum belə məclislərə
düşəndə ölüm xofundan yox, dünyanın qəribəliyindən
haldan-hala düşürəm ki, vay dədəm vay, bu insan
oğlunun gözü bu dünya malından görən nə
vaxt doyacaq...
Lənət
şeytana! Haqlı sözə nə deyəsən?
Ancaq ürəyimdən keçənləri
dilimə gətirmədim. Ancaq Səfayıl kişi də sarı yağın içindən
sarı tük seçənlərdəndi axı...
Və elə
bil buna bənd imiş kimi:
–Əşi,
iraq-iraq, birdən elə bilərsən sənin bostanına
daş atıram ha...
Mənə “əmi” deyən bu ağsaqqala nə deyəydim? Səfayıl kişi də elə bil buna bənd idi:
–İndi, ay əmi, səndən kiçik bir təmənnam
var.
Dişim
bağırsağımı kəssə də
çar-naçar:
–Buyur, ay
Səfayıl əmi, buyur, – dedim.
Səfayıl
kişi ədəb-ərkanla:
–Buyurmaq,
nədir, ay əmi, belə xahiş edəcəyəm, minnət
edəcəyəm... Ot biçini gəlib
çatıb, bilirsən də...
–Hə,
elədi, bilirəm, xeyirli-bərəkətli olsun – dedim,
işin avand! Topladıqlarını salamatçılıqla
mal-qarana yedizdirəsən. Ruzun bol!.. Cani-dildən kişiyə mübarəkdarlıq
etdim.
Səfayıl
kişi bu sözlərimə bənd
imiş kimi xısın-xısın gülüb:
Həyət-bacanı, çöldə-kövşəndəki beş-üç sot ot yerini biçmək üçün o təzə çıxan otbiçənlər vare, mənə elə onlardan biri lazımdır ki, işim yüngül olsun. Kişi mənalı-mənalı susub sonra da;- Sizin həyətdə biri var, öz gözlərimlə görmüşəm...
Fikirləşib “hə-yox” deməyə mənə imkan vermədən: –Həyət-bacanıza baxan o İnqilaba tapşır, qoy gətirib qapıma atsın!..
Üzümə-üz tutub deyə bilmədim ki, ay Səfayıl kişi, özün görürsən ki, ancaq xeyirdə-şərdə kəndimizə yolum düşür. Ata ocağına əl uzadıb bir yüngülvari səliqə-sahman yaratmağa da onda əlim çatır. İndi sən istəyən otbiçəni mən min bir əziyyətlə əldə edib bu ucqar dağ kəndinə gətirib çıxartmışam. Deyirsən, indi də onu sənə verim, öz əlim yerdə qalsın?!
Arif olduğu qədər də çox bic bir adam olan Səfayıl kişi bu dəfə də ürəyimdən keçənlərdən xəbər tutubmuş kimi:
–Əşi, sənin əlin uzundur, – dedi, – istəsən yenə tapa bilərsən...
lll
Hüzür məclisindən evə döndüm. Həyətdə təzəcə oturub yerimi rahatlamışdım ki, qonşumuz Faiq də gəldi. Mollanın su istəməsi ilə bağlı bu danışdıqlarımı görər-görməz İnqilab kişini qabaqlayıb Faiqə özüm anlatdım. Mən mollaya həyətimizdəki quyudan su aparmağa razılıq verdim. İndi iş qalıb qonşumuz Faiqə. Açığı üzünə “vermə” deyə bilmədim. Faiq də hələ ki, mənə nə “hə”, nə də “yox” dedi. Əgər o da “yox” deyə bilməsə, işimiz əngəldi. Axı Molla Ağamirzə də bizimlə bir vaxtda həyətində, elə eyni dərinlikdə su quyusu vurdurmuşdu. Yaxşı da su çıxmışdı.Kişinin su quyusu bir həftədən sonra qurudu, qorxuram ki...
Ancaq bilirəm bu iş elə-belə bitməyəcək, kəndə növbəti gəlişimdə əhvalatın davamını şirin-şirin mənə danışacaqlar. Orasına da şəkk-şübhəm yoxdu ki, “mollasevər” qonum-qonşu Molla Ağamirzənin su işini, elə mən qarışıq hələm-hələm həll etməyəcəklər.
lll
Aradan bir həftə keçəndən sonra İnqilab kişinin telefonundan mənə zəng gəldi. Açdım, özüydü:
–Əmi! – deyə müraciət edib salam verəndən sonra, Səfayıl əvvəl gəlib otbiçəni apardı. Əcəb eləyib,- dedim,- tapşırmışdım da sənə, yaxşı eləyib vermisən.
İnqilab kişi o başda udqunub:- Yox e, əmi, iki gün sonra sındırıb gətirib atdı həyətdə, maşın kirayələyib aparıb rayon mərkəzində təmir elətdirdim. Elə gətirib həyət-bacanın ot-ələfini təzəcə biçməyə başlamışdım ki... İnqilab kişinin səsi titrədi, deyəsən, lap kövrəlmişdi. Mən tez-tələsik:
–Nə oldu, olmaya əl-ayağını kəsdin, düzünü de,- deyə təlaşla soruşdum.
İnqilab dəstəyin o başından az qala hirsindən ağlaya-ağlaya:
–Əmi, yox e yox – dedi, – məsələ burasındadır ki, kişi yenə gəlib. Gəlib ki, bərəkallah, düzəltmisən, işim yarımçıq qalıb, otbiçəni ver aparım, sən dəryazla, oraqla da biçərsən... –Dəstəyin o başında İnqilab kişi susub cavabını gözləsə də, ona nə deyəcəyimi bilmədim.
Əlim üzümdə qalmışdı. “Bu fani dünya” olmaya Səfayıl kişiyə qalacaqdı?!. Yoxsa?
lll
İndi bu danışdıqlarım qırx, qırx beş yurd yerində çırağı yanan kəndin bir şenliyində (məhəlləsində), beş-altı evin arasında baş verən ayaqüstü əhvalatlardı. Bütöv kəndə baş vursam gör hələ onda nələr olacaq, nələr eşidəcəyəm, nələri görəcəyəm, nələr danışacağam...
Novruz Nəcəfoğlu
525-ci qəzet.-
2014.- 18 oktyabr.- S.22-23