Nərgiz Axundova: “Elmin sonu yoxdur,
o daim hərəkətdədir”
AMEA-nın müxbir üzvü, Tarix elmləri doktoru Nərgiz Axundovanın “525”ə müsahibəsi
– Nərgiz xanım, tarix elminin bugünkü
vəziyyətini qənaətbəxş
hesab etmək olarmı? Tarixçilərimiz məlum hadisələr
fonunda Azərbaycan tarixi ilə bağlı həqiqətləri
olduğu kimi ölkə və dünya ictimaiyyətinə
çatdıra bilirlərmi?
– Ümumən, ölkəmizin
qədim dövrlərdən
bu günə qədər tarixinin aktual problemlərinin tədqiqi sahəsində nailiyyətlərimizə nəzər
salsaq, göstərilən
fəaliyyət qənaətbəxş
hesab oluna bilər. Məsələn, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində
arxeoloji tədqiqatlar aparılır. Şəmkirdə, Qəbələdə və
digər rayonlarda qazıntılar xarici mütəxəssislərin iştirakı
ilə həyata keçirilir. Onların nəticələri
isə həm respublikada, həm də elmi partnyorların
vətənlərində nəşr
olunur ki, bu da təqdirəlayiq
bir haldır, çünki Azərbaycandan
kənarda da elmi mühitin məhsuluna çevrilir.
Eyni zamanda, qədim tariximizin araşdırmaları, yazılı
mənbələr məlumatları
əsasında irəli
sürülən müəyyən
fikirlər və mülahizələr də
maraq doğurur. Ölkəmizdən kənarda orta əsrlər tariximizin öyrənilməsi məsələlərinə
dair dissertasiyalar yazılır, dünyanın
bizim haqqımızda olan düşüncələrinə
aydınlıq gətirilir.
Son dövrlərdə hamını maraqlandıran
Səfəvilər tarixinə
dair, ermənilərin
torpaq iddiaları probleminə, orta əsrlər mənbələrinin
tərcüməsinə və
şərhlərinə aid kifayət qədər tədqiqatlar mövcuddur.
Son illərdə istiqlal tarixi ciddi araşdırılmış,
Cümhuriyyət tarixinə
dair ensiklopediya hazırlanıb.
Müasir tariximizə aid maraqlı tədqiqatlar meydana gəlib. Nailiyyətləri çox sadalamaq
olar. Amma bütün bunlar
o demək deyil ki, tarixin bütün
problemlərini öyrənmişik.
Tarixçilərimizin qarşısında hələ çox işlər durur. Düşünürəm ki, onların
öhdəsindən gəlinəcək.
– Azərbaycan xalqının
keçmişi-tarixi ilə
bağlı hələ
Sovetlər dövründən
tarixçilərimiz arasında
fikir ayrılıqları
olub. Bəzi tarixçilər-daha çox İqrar Əliyev tərəfdarları
Azərbaycan xalqını
farslarla – İranla əlaqələndirməyə çalışıblar, öz
əsərlərində bunu
sübut etməyə
cəhd ediblər.
Böyük əksəriyyət isə bizim türk kökənli olduğumuzu, farslarla heç bir bağlılığımız olmadığını vurğulayıblar.
Siz bu məsələdə hansı mövqedəsiniz?
Türk olduğumuzu söyləmək,
etiraf etmək bəziləri üçün
niyə bu qədər çətindir
və onlarda niyə qısqanclıq yaradır?
– Sovet dövründə Azərbaycan tarix elmimin, yuvarlaq desək, iki mühüm problemi var idi : Etnogenez məsələsi,
yəni biz, kimik, türk, yoxsa, fars-İran mənşəli
və Azərbaycan sosializmə hansı formasiyadan keçib – feodalizmdən, yoxsa, kapitalizmdən? Lakin müstəqillik dövrü ikinci məsələni aradan götürməklə, etnogenez
problemini ön planda saxladı. Bu məsələ hamını maraqlandırır.
Amma onu da demək
lazımdir ki, hələ Sovetlər dövründə də türk mənşəyini
təsdiq etmək istəyənlərin sayı
və düşüncəsi
üstünlük təşkil
edirdi. Lakin Sovet elmi (
Stalin prinsiplərinə əsaslanaraq) bizi azərbaycanlı elan etməklə məsələni
siyasiləşdirdi və
türkçülüyün tərəfdarları siyasi
ittihamlara məruz qalaraq geriyə çəkildilər.
Mən düşünürəm ki,
bu gün həmin məsələ öz həllini tapmaqdadır
, cəmiyyətdə türkçülük ideyası
üstün mövqedədir.
Tarix İnstitutunda 3 cildlik Azərbaycan tarixi hazırlanır və düşünürəm ki,
həmin məsələ
burada öz elmi həllini tapacaq. Doğrudur, Azərbaycanda digər
etnik varlıqlar da mövcuddur, onların da etnik tarixinin obyektiv öyrənilməsi
zəruridir. O ki
qaldı qısqanclıq
məsələsinə, burada
bir sıra məqamlar var.
Məsələn, köhnə düşüncə
daşıcıları hələ
də elmdə və cəmiyyətdə
qalır. Təbii ki, zaman hər şeyi yerinə qoyacaq.
–Sizcə, Azərbaycan tarixi tam tədqiq olunubmu və düzgün şəkildə
ortaya qoyulubmu?
– Buna indiki dövrdə birmənalı cavab vermək olmaz. Tarixdə hələ xeyli araşdırılması zəruri
olan məsələlər
var. Elə yuxarıda
danışdığımız etnogenez məsələsi.
Hələ öyrənilməyən materiallar, mənbələrdə
tapılan yeni faktlar illərlə formalaşmış müddəaları
tam dəyişə də
bilər. Vatikanda,
Hindistana, İngiltərədə,
Türkiyədə və
sair ölkələrdə
yeni materialların əldə edilməsi, bir sıra məsələlərə
yenidən baxmağı
zəruri edir. Elmin sonu yoxdur, o daim hərəkətdədir.
–Ümumiyyətlə, tariximizə,
keçmişimizə, milli
adət-ənənələrimizə, milli dəyərlərimizə
münasibət Sizi qane edirmi?
–Qane etmir, deyə
bilmərəm, xüsusilə
də tariximizi bilmək baxımından.
Müstəqillik əldə ediləndən
sonra xalqın özünüdərketmə prosesi
gücləndi. Tariximizə maraq
artdı, xarici alimlərlə birgə tədqiqatlar aparmaq imkanları yarandı, dünya elmi Azərbaycanın problemləri
ilə maraqlandı və bu da
ümid verir ki, milli təəssübkeşlik
hissləri öz yerini tam tutacaq. O ki qaldı adət-ənənələrimizə
münasibət haqqında,
demək istərdim ki, burada da
vəziyyət yaxşıdır.
Milli və dini bayramların,
mərasimlərin qeyd
edilməsi demək olar ki, daha
qənaətbəxşdir.
–Tam məsuliyyəti ilə demək olarmı ki, yetişməkdə olan nəsil Azərbaycan tarixindən hərtərəfli xəbərdardır
və tarixinə, kökünə tam bağlıdır?
– Təəssüf ki, bu suala birmənalı
cavab vermək çətindir. Yetişməkdə olan nəslə
daha çox oxumaq, öyrənmək məsləhət görmək
olar. Məhz tarixi biliklər
vətənpərvərlik, milli qürur hisslərini qaynaqlandırır
və vətənin gələcəyinə ümidlə
baxmağa imkan verir.
Kamil HƏMZƏOĞLU
525-ci qəzet.- 2014.- 25 oktyabr.-
S.11.