Azərbaycanın dövlətçilik və
mədəniyyət tarixində Gəncənin yeri və rolu
(Əvvəli
ötən sayımızda)
Gəncə
təkcə tarixi-mədəni abidələrinə görə
yox, həm də Azərbaycan elminə, incəsənətinə,
ədəbiyyatına bəxş etdiyi görkəmli şəxsiyyətləri
ilə məşhurdur.
Görkəmli
Azərbaycan bəstəkarı, SSRİ Xalq artisti Fikrət Əmirov
da 1922-ci ildə Gəncədə dünyaya gəlib. 1948-ci
ildə Bakı Konservatoriyasında Üzeyir Hacıbəyov və
Boris Zeydmanın sinfində oxuyub. M. Maqomayev adına Azərbaycan
Dövlət Filarmoniyalarının (1947) bədii rəhbəri,
M.F. Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet
Teatrının direktoru (1956-1959) vəzifələrində
çalışıb. SSRİ Bəstəkarlar
İttifaqının katibi seçilib. Fikrət Əmirov XX əsr
Azərbaycan musiqisinin aparıcı simalarından biridir. F. Əmirovun
simfonik muğamları və "Nizami" simfoniyası
dünyanın ən məşhur dirijorları G.Rojdestvenski
(Rusiya), K. Abendrot (Almaniya), Ş.Münş (Fransa) və L.
Stokolovskinin (ABŞ) idarəsi ilə ifa olunub. F. Əmirov
musiqisinin janr dairəsi nə qədər geniş olsa da,
simfonik və musiqi səhnə janrları
yaradıcılığında aparıcı rol oynayır. Bəstəkarın
ixtira etdiyi yeni, simfonik muğam janrı "Şur" ,
"Kürd Ovşarı" və "Gülüstan
Bayatı-Şiraz" kimi dəyərli əsərlərlə
təmsil olunub. F. Əmirovun "Nizami" simfoniyası,
doğma vətəni tərənnüm edən "Azərbaycan
kapriççiosu", "Azərbaycan süitası"
, "Azərbaycan qravürləri" bəstəkar irsinin dəyərli
səhifələridir. F. Əmirov C.Cabbarlının dramı
əsasında yazdığı "Sevil" operası Azərbaycanda
ilk dəfə lirik-psixoloji operanın əsasını qoyub.
(əsər ilk dəfə 1953-cü ildə Axundov adına Azərbaycan
Dövlət Opera və Balet Teatrında tamaşaya qoyulub). O,
musiqili komediya janrında da "Ürəkaçanlar",
"Gözün aydın" kimi maraqlı əsərlər
yaradıb. F. Əmirovun gözəl baletləri "Min bir gecə"
və "Nəsimi" də dinləyicilərin xüsusi rəğbətini
qazanmış əsərlərdir.
Azərbaycan
konsert janrının ilk nümunələrini də F.Əmirov
yaradıb. Onun bir neçə konserti, xüsusən də
fortepiano və orkestr üçün E. Nəzirova ilə birgə
yazdığı "Ərəb mövzularında
konsert"i Azərbaycan pianoçularının ən
çox ifa etdiyi əsərlər sırasındadır.
F.Əmirovun
özünəməxsus bəstəkarlıq dəst-xətti
onun instrumental və kamera vokal əsərlərində də
təzahür edir. "Fortepiano üçün 12
miniatür", müxtəlif pyeslər, "Ulduz" ,
"Azərbaycan elləri", "Gülüm",
"Gülərəm gülsən" və digər romans və
mahnıları bu gün də tez-tez səhnələşdirilir.
O, həmçinin dram tamaşalarına, "Böyük
dayaq", "Mən ki gözəl deyildim" və digər
filmlərə maraqlı musiqi bəsləyib.
Tanınmış
aktyor Məmmədrza Şeyxzamanov 1915-ci ildə Gəncədə
doğulub. 1929-cu ildə ibtidai məktəbi bitirən Məmmədrza
orta məktəbə daxil olur. O, müəllimlər və
şagirdlər arasında istedadı, tərbiyəsi,
savadı və biliyi ilə fərqlənirdi. Aktyorluq sənətinə
olan maraq və həvəs isə hələ məktəb illərində
öz "toxumlarını səpməkdə" idi. Ona
görə də orta məktəbdə oxuya-oxuya teatr
studiyasına daxil olur. 1934-cü ildə Cəfər
Cabbarlı adına Gəncə Dövlət Dram
Teatrının rejissoru Həbib İsmayılovun təşəbbüsü
ilə teatra dəvət edilir. İlk dəfə Ə.Həmidin
"Hind qızı" tamaşasında Brahma adlı
kiçik rolda çıxış edir. Bu, gələcək
aktyorun professional teatr səhnəsinə, sənət zirvəsinə
doğru aparan yolda atdığı ilk müvəffəqiyyətli
addımı olur. Teatrda işləyərkən peşəkar
yaradıcılıq tələbləri ilə tanış
olur, Azərbaycanda aktyorluq sənətinin gözəl ənənələrini
mənimsəyir. Çalışdığı dövrdə
"Vaqif" (Eldar), "Fərhad və Şirin" (Fərhad),
"Yaşar" (İmamyar), "İki qardaş" (Yuri)
və digər tamaşalarda yaddaqalan obrazlar yaradır.
1954-cü ildə Mədəniyyət Nazirliyinin əmrilə
M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram
Teatrında işə başlayır. Və elə o vaxtdan
etibarən də sənət yolundakı "yaşıl
işığı" daha da gur yanmağa başlayır.
Yaratdığı müxtəlif səpkili obrazlarla daha
çox tanınır və sevilir. Teatrda "Göz həkimi"ndə
Şahbazov, "Qış nağılı"nda Poliksen,
"Fərhad və Şirin"də Xosrov, "Vaqif"də
Qacar, "Otello"da Otello, "Aydın"da Aydın,
"Qaçaq Nəbi"də Qaçaq Nəbi,
"Vaqif"də Eldar kimi bir-birindən fərqlənən,
psixoloji, dramatik obrazları özünəməxsus şəkildə
yaradır. Rollarını o qədər böyük aktyorluq məharəti
ilə ifa edirdi ki, obrazın xarakterini aça bilirdi. Məmmədrza
Şeyxzamanov qəhrəman obrazlarını, komik rolları
daha məharətlə ifa edirdi. Müxtəlif illərdə
"Qızmar günəş altında"da Alı kişi,
"Leyli və Məcnun"da Dərviş, "Bir
qalanın sirri"ndə həkim Eldostu, "Onu
bağışlamaq olarmı"da polkovnik Qurbanov,
"Qatır Məmməd"də Gəncə qubernatoru,
"Nəsimi"də Şeyx Əzəm kimi obrazlar
yaradır. 1963-cü ildə böyük sənətkarımız
Adil İsgəndərovun Sabit Rəhmanın ssenarisi əsasında
quruluş verdiyi musiqili komediya filmində - "Əhməd
haradadır"da Şirin kişi rolunda çıxış
edir. Böyük aktyor, maraqlı insan olan Məmmədrza
Şeyxzamanov əsl teatr və kino xadimiydi. Rasim Ocaqovun İsa
Hüseynovun ssenarisi əsasında çəkdiyi "Tütək
səsi" filmində İsfəndiyar kişi rolunda
çıxış edir. Ümumiyyətlə,
yumşaqlıq, kövrəklik, humanistlik və sülhsevərlik
Məmmədrza Şeyxzamanovun xasiyyətinə xas olan cəhətlərdən
idi. Şeyxzamanov 1984-cü ildə 70 yaşında vəfat
edib.
Nasir,
dramaturq, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi
Altay Məmmədov da Gəncə torpağının yetirməsidir.
O, 1930-cu il mayın 15-də Gəncə şəhərində
doğulub, orada 4 saylı fəhlə-gənclər məktəbini
bitirib, 1943-1949-cu illərdə saatsaz şagirdi, usta köməkçisi
və usta peşələrində işləyib. Sonra H.Zərdabi
adına Pedaqoji İnstitutun dil-ədəbiyyat fakültəsinə
daxil olub. Həmin institutu fərqlənmə diplomu ilə
bitirib, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasında
baş müəllim vəzifəsində saxlanıb. Tələbəlik
dövründə "Kirovabad fəhləsi" qəzeti
redaksiyasında korrektor, "Gəncə kommunisti" qəzeti
redaksiyasında ədəbi işçi vəzifəsində
çalışıb.
Ədəbi
fəaliyyətə 1950-ci ildə "Ədəbiyyat qəzeti"ndə
dərc edilən "Fəhləlikdən alimliyə"
adlı oçerki ilə başlayan dramaturqun "Həmyerlilər",
"Kişilər", "Yadındamı", "Ulduzlar
görüşəndə" və başqa dram əsərləri Azərbaycanda,
eləcə də Rusiyada, Tacikistanda, Bolqarıstanda, Türkiyə
və İranda tamaşaya qoyulub, bir sıra əsərləri
ispan, ingilis, ərəb, fars, macar, eston, tacik və tamil dillərinə
tərcümələrdə çap edilib. Onun "Dəli
Domrul" əsəri əsasında Bakı Bələdiyyə
Teatrının hazırladığı eyni adlı tamaşa
İstanbulda keçirilən Kitabi-Dədə Qorqud günlərində
uğurla nümayiş etdirilib və türk mətbuatı tərəfindən
yüksək qiymət alıb. "On birinci açar",
"İkinci məhəbbət", "Məhəbbət
və gülüş", "Tökülən
yarpaqlar", "Məhəbbətin
səsi", "Gülab nəfəsli", "Hekayədə
dini fanatizmin tənqidi", "Əlvida, gözəl
dünya", "Kəngərlər", "Qəlbinur poeziyası XXI əsrin
astanasında", "Xatirələr
işığında", "Erməni və müsəlman
parlamentindən reportajlar", "Heydər Əliyev və Gəncə"
əsərlərinin müəllifidir. Əbdüqəhhar
İbrahimovun "İlk busə", Otar İoselianinin "Araba
hələ aşmayıb", Vasili Şukşinin
"Diribaş adamlar" pyeslərini rus dilindən azərbaycancaya
çevirib. 2003-cü il iyulun 15-də Gəncədə vəfat
edib.
Azərbaycanın
tanınmış aktrisası, Xalq artisti Amaliya Pənahova da Gəncədə
doğulub. 1966-cı ildə M.A.Əliyev adına Azərbaycan
Dövlət Teatr İnstitutunun dram və kino aktyorluğu
ixtisasını bitirib.
1964-cü
ildən bu günədək teatr və kino sahəsində
beş yüzdən artıq obraz yaradıb. Onlardan Tomris, Natəvan,
Medeya, Burla Xatun, Məhsəti, Larisa, Ofeliya, Linza kimi rolları
qeyd etmək olar.
1982-ci ildə
ilin aktrisası elan edilmiş, 1998-ci ildə isə türk
dünyasının birinci kino festivalında türk
dünyasının altı populyar aktyoru sırasında
adı qeyd olunub. Böyük istedada, hərtərəfli biliyə
malik olan aktrisa həmçinin bacarıqlı rejissor kimi də
özünü sınamışdır. O, 43 illik sənət
fəaliyyəti dövründə 12 tele və teatr
tamaşasına quruluş vermişdir ki, bunların çoxu
lentə alınıb, hal-hazırda televiziyanın
Qızıl fondunda saxlanılır. Bunlardan İ.Əfəndiyevin
"Mənim günahım", M.Muradın "Təkan",
M.Qurbanovun "Sənsiz", O.Altunbayın "Tomris", A.Məmmədovun
"Dəli Domrul" və s. xüsusi qeyd etmək olar.
Amaliya Pənahova
1992- ci ildə Bakı Bələdiyyə Teatrını
yaradıb və bu teatra orta və yaşlı nəsillə
yanaşı, gənc istedadlı aktyorları da cəlb edib və
onların yaradıcılıq qabiliyyətinin inkişafı
üçün hər cür lazımi şərait
yaradıb. A. Pənahova Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetinə dərs demək
üçün dəvət olunub və universitetin
professorudur. Prezident təqaüdçüsüdür.
2000-2005-ci illərdə Milli Məclisin deputatı, sosial-siyasət
daimi komissiyasının üzvü, MDB Parlamentlərarası
Mədəniyyət, İnformasiya, Turizm, İdman daimi
Komissiyasının sədri, İtaliya-Azərbaycan Parlamentlərin
işçi qrupunun sədri olub.
S.ABDULLAYEVA
525-ci qəzet.- 2014.- 28 oktyabr.- S.6.