Sirli pərdələr arxasında bir gün...

Adi tamaşaçıya "Teatr asılqandan başlayır" deyiminin mənasını araşdırmaq o qədər vacib deyil. Əgər Bakıda yaşayıb, taksiçiliklə məşğul olan sürücü hər hansı bir teatrın yerini yoldan keçənlərdən soruşub öyrənirsə, onda teatrın nədən başladığının onun kimilərinə heç bir dəxli yoxdur. Teatra marağı təmtəraqlı salonlarda və foyelərdə müxtəlif pozalarda şəkil çəkdirib sosial şəbəkədə paylaşmaqla bitənlər üçün də artıq tarixə qovuşmuş 19-cu əsrin tanınmış teatr fədailəri və yaradıcılarından biri olmuş K.Stanislavskinin bu məşhur kəlamının diqtə elədiyi fikir gəlişigözəl sözdən başqa bir şey deyil. Onlarla işimiz yox... Bugünkü söhbətimiz teatrı məbəd bilənlər və bu məbəddə həyatın bir parçasını görməyə gələnlər üçündür...

Beləliklə, Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrının bir günü...

Əvvəlcə o taksi sürücüsü və ümumiyyətlə, şəhər əhalisi üçün ünvanı xatırladaq:

Zərifə Əliyeva küçəsi 8.

105 yaşlı teatrın tarixi ilə yaxından bağlılığı olanlar yaxşı bilir ki, buranı sevib, bu sənətə könül verib də onun hər bir əziyyətinə qatlaşmaq iqtidarında olanlar üçün burada hər şey sirli, möcüzəli bir aləmi xatırladır. Qrim otaqları da, məşq salonları da, səhnə də yalnız onların sevgisinə qapı açır, taleyi vərəqlərə köçən personajlar məhz bu məhəbbətin təsiri ilə dilə gəlir, danışır, hərəkət edir, gülür, ağlayır! Çünki bura teatrdır, gözəl, incə sənətlərin məcmusunun tamaşaçı adlı tələbkar bir cəmiyyətin müzakirəsinə verildiyi məkandır...

Hazırsınızsa, Azərbacan Dövlət Musiqili Teatrın giriş qapısından içəri keçək..

Yarıqaranlıq dəhlizin sakitliyində mikrofonla ətrafa yayılan səs bələdçimiz olur: "Toya bir gün qalmış" tamaşasında iştirak edən aktyorlar səhnəyə dəvət olunur. Bir neçə dəqiqədən sonra məşq başlayacaq..."

Tamaşa salonunda da səssizlikdir. Rejissor, Əməkdar incəsənət xadimi Əsgər Əsgərov səhnədədir, yeni tamaşanın quruluşçu rəssamı Nabat Səmədova ilə son detalları dəqiqləşdirir, ara-sıra işıq ustalarına da tapşırıqlar verir.

Aktyorlar kulisdə yerlərini tuturlar, rəssamla söhbətini bitirən kimi səhnədən enən rejissorun komandası eşidilir:

- Buyurun, fasilədən əvvəlki şəkli bir daha cilalayacağıq, musiqi ilə bərabər siz də səhnəyə!

Xalq artisti Afaq Bəşirqızı və onun tərəf-müqabilləri səhnəyə çıxır. Hər kəs öz obrazının daha dolğun və mükəmməl alınması üçün diqqətini toplayıb. Bəzən müxtəlif detalları şərti etüdlərlə göstərmək lazım gəlir. Amma hər kəs replikasını əzbər bilir, ara-sıra Afaq xanım özünəməxsus atmacaları ilə vəziyyəti daha komik həddə çatdırır, daha gülməli və maraqlı bir ab-hava yaradır, cavanlar da çiynində illərin təcrübəsi olan aktrisa ilə bərabər vəziyyətə bir az da rəng qatırlar. Rejissor susursa, deməli hər şey qaydasındadır - bu, illərdən bəri məşq prosesini izləməyə getdiyim tamaşaqabağı hazılıqlarda gəldiyim qənaətdir.

Təbii ki, tamaşaya baxanların bir çoxu səhnədə baş verən saat yarımlıq və ya 2 saatlıq görüntünün araya-ərsəyə gəlməsi üçün onlarla insanın bəzən aylarla yorulmadan çalışdığından xəbərsizdir. Hər hansı bir əsər tamaşaya qoyulmaq üçün qəbul olunan andan teatrın rəhbərindən tutmuş ayrı-ayrı sexlərin işçilərinədək hər kəs rejissorla, rəssam, dirijor və təbii ki, aktyorlarla bərabər səfərbər olur. Səhnənin "geyimini" dəyişmək, obrazların hər birinin xarakterinə uyğun yeni paltar dəstləri hazırlamaq üçün eskizlər çəkilir, işıq, səs effektləri dəqiqləşdirilir, butafor və əlbəsə, dekorlar və ya mebel sifariş verilir. Aktyorların karına gələ biləcək, tamaşanın təsir gücünü artırmağa yardım edəcək bütün detallar zərgər dəqiqliyi ilə incələnir. Son - proqon məşqlərdə artıq səhnədə hər şey mükəmməl olmalıdır, çünki bəzən kiminsə adi sandığı ən ufaq səhv belə tamaşada əhəmiyyətli sayılır. Aktyorlar aylarla dialoqlarını əzbərləyir, yeni obraz üçün ifadə çaları, fərdi xüsusiyyətlər tapmağa çalışırlar. Son məşqlərdə suflyordan və məşq dəftərindən imtina etmək lazım gələndə hər bir ifaçı öz şəxsi adını "unudacaq" qədər özündən uzaqlaşıb müəlliflərin əsərdə yaratdığı surətlərin isminə alışacaqlar və bu da hər tamaşa axşamı yaşanan gözəl bir duyğuya, unudulmaz xatirəyə çevriləcək.

Aprelin 16-da premyerası nəzərdə tutulan yeni tamaşa dramaturq Əli Səmədlinin vaxtilə ölkəmizin müxtəlif teatrlarında tamaşaya qolulan 36 səhnə əsərindən biridir. Və bir zamanlar ölkə teatrlarında oynanılıb. Bu tamaşa Xalq artisti, "Şöhrət" ordenli, milyonların sevimlisi Afaq Bəşirqızının arzusu ilə onun yubileyi mümasibəti ilə tamaşaya qoyulur.

- Digər tamaşalarımızdan fərqli olaraq bu əsərdə personajların heç birinin adı yoxdur - bunu quruluşçu rejissor Əsgər Əsgərov suallarımızı cavablandırarkən dedi, - mən hətta aktyorlara tapşırmışam ki, çox ehtiyac olsa, bir-birinizə adınızla müraciət edə bilərsiniz.

- Siz çox tələbkar rejissorsunuz, deyirlər, hər əsəri də bəyənib tamaşaya qoymursunuz. "Toya bir gün qalmış"ın adı sizə cəlbedici göründü, yoxsa Afaq xanımın yubiley tədbirinə bir qatqınız olsun deyə razılaşdınız?

- Əsəri oxudum və onun bugünkü həyatla, insanların yaşam tərzi ilə həmahəng olduğunu hiss etdim. Dramaturq bu komediyadakı hadisə və tipləri səhnəyə gətirəndə ötən əsrin 70-ci illəri idi. Amma bu ötən zaman kəsiyində sanki heç nə dəyişməyib, əksinə, ayrı-ayrı fərdlərin pula, vəzifəyə, şan-şöhrətə hərisliyi bir qədər də artıb, ailələrdə valideynlərlə uşaqlar arasındakı uçurum daha da dərinləşir, adət-ənənələr gülüş obyektinə çevrilir, dəyərlər itir... Tamaşada bir ailənin timsalında cəmiyyətin sürükləndiyi xaos və bəlaların hər dövr üçün aktual olduğunu nəzərə çarpdırmağa çalışmışıq. Ailədə baş verən hadisələrdə anasının və bacı, qardaşlarının hərəkətlərinə üsyan edən kiçik qız da son məqamda müasir tay-tuşları kimi nəfsinin və pulun şirnikləndirici cazibəsinin əsiri olur, necə deyərlər ümumi axına qoşularaq rəhmətə getmiş ailə başçısının - yəni atasının ruhuna təhqir sayılacaq hadisələrin baş verdiyi məqamlarda öz payını alıb susmağa üstünlük verir.

- Bəs Afaq xanım bu tamaşada hansı həmkarları ilə tərəf müqabili olacaq?

- Əməkdar artist Ələkbər Əliyev, aktyorlar Əliməmməd Novruzov, Gülcahan Salamova, Möylə Mirzəliyev, Gültac və Hüseyn Əlili, Ziyadxan Cəbrayılov, Ağaxan Şərifov, Rəsmiyyə Nurməmmədova... Elnarə Nağdəliyeva və Gülnarə Əzizova isə Gültac Əlili ilə eyni obrazı paylaşacaqlar....

- Tamaşada musiqi çox önəmlidir, teatrın rəhbərliyi bu dəfə məşhur qarmon ifaçısı Xalq artisti Ənvər Sadıqova əməkdaşlıq təklif edib.

- Bəli, tamaşa boyu Ənvər Sadıqovun ifasında müxtəlif musiqi parçaları səslənəcək. O həm də bütövlükdə əsərin musiqi rəhbərliyini öz üzərinə, məncə bu eksperiment tamaşaçılar üçün də maraqlı bir yenilik olacaq.

Əsgər müəlllimə və yaradıcı heyətə uğurlar arzulayıb teatrın direktoru, Əməkdar incəsənət xadimi, fəlsəfə doktoru Əliqismət Lalayevlə görüşmək üçün qəbul otağına yollanıram. Köməkçisi Sevda xanım deyir ki, direktorun yanında yaradıcılıq məsələləri ilə bağlı müzakirədir və sizi maraqlandıran suallara cavab almaq üçün içəri keçməkdə sərbəstsiniz! Bəlkə də, bu başqalarına qəribə görünər. Amma Əliqismət müəllimin yanında hər cür rəsmiyyətdən uzaq dinləmələr, müzakirələr o qədər maraqlı olur ki, bu söhbətlərdə iştirak etməyə hamımız aludəyik. Burada oynanılan tamaşaların müzakirəsindən tutmuş ən xırda yaradıcılıq məsələlərinə toxunulur, qeyri-rəsmi olmasına baxmayaraq, hətta ən vacib məsələlər barədə qərar qəbul edilərək müəyyən problemlər öz həllini tapır. Əsl yaradıcı mühit də görünür elə işə bu cür müasir yanaşma tərzindən, sərbəst münasibətdən yaranır.

Sakitcə otağa daxil olub boş kreslolardan birində yerimi rahatlayıram. Bu il tamaşaya qoyulacaq yeni əsərlərin hazırlanma prosesi ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılır. Öyrənirəm ki, Xalq artisti Cənnət Səlimova Elçinin "Baladadaşın toy hamamı" əsərinin məşqlərinə başlayıb. Uzun illər həm Azərbaycanda, həm də dünyanın müxtəlif teatrlarında əsərləri böyük uğurla oynanılan Xalq yazıçısı, görkəmli dramaturq Elçinin məşhur qəhrəmanı Baladadaş bu dəfə Musiqili Teatrın səhnəsinə çıxacaq. Yeni tamaşanın musiqisini Firudin Allahverdi, librettosunu Nofəl Vəliyev yazıb. Xalq rəssamı Tahir Tahirov öz əlvan palitrasının rəngləri ilə səhnəyə yeni bir ovqat gətirəcək. Baladadaş rolu aktyor Əmrah Dadaşova həvalə olunub. Digər obrazları isə Xalq artistləri Fatma Mahmudova, Ramiz Məmmədov, Əməkdar artistlər Nahidə Orucova, Nərgiz Kərimova, Səidə Şərifəliyeva, Ema Məlikova, Çingiz Əhmədov, Ələkbər Əliyev, Əkbər Əlizadə, Səmayə Musayeva, Novruz Əliyev, aktyorlardan Mehriban Zalıyeva, Səmədzadə Xasiyev, Ruslan Mürsəlov və başqaları oynayır. Ümumiyyətlə, personajların sayı çox olduğundan teatrın yaradıcı heyətinin xeyli hissəsi bu tamaşaya cəlb edilib.

Mövsümün daha iki yeni tamaşasından birini Xalq artisti İlham Namiq Kamal hazırlayır. Bu dramaturq Sabit Rəhmanın eyni adlı əsəri əsasında rejissorun librettosunu yazdığı "Əliqulu evlənir" musiqili komediyasıdır. Məşhur "Hicran" əsərindən sonra bu müəllifin teatrda oynanılacaq ikinci əsəridir. Amma ötən yüzillikdə bu əsər respublikamızın bir neçə teatrında tamaşaya qoyulub. Onun yenidən, özü də Musiqili Teatrın səhnəsinə gətirilməsinin zəruriliyini hiss edən kollektiv təbii ki, ilk növbədə müasir tamaşaçıların tələbatına cavab verəcək və zövqünü oxşayacaq bir tamaşa meydana gətirmək niyyətindədir. Bunun üçün bəstəkar, Oqtay Rəcəbov və şair Baba Vəziroğlu ilə yaradıcılıq əməkdaşlığı yaradılıb. Tanınmış bəstəkarın tamaşada səslənəcək nəğmə mətnlərini istedadlı şair Baba Vəziroğlu yazıb. Quruluşçu dirijor, əməkdar incəsənət xadimi Nazim Hacıəlibəyov, rəssam Nabat Səmədova, xormeyster Vaqif Məstanov, geyim rəssamı Yelena Almazova, baletmeysterlər Yelena və Zakir Ağayevlər, dirijor Fəxrəddin Atayev həyəcanla ilk tamaşa gününə hazırlaşırlar. Əliqulu obrazını İlham Namiq Kamal və Nadir Xasıyev ifa edəcək. Gövhər rolunun da iki oyunçusu var: Əməkdar artist Nahidə Orucova və aktrisa Gülçöhrə Abdullayeva. Digər obrazları da teatrın istedadlı gəncləri ifa edəcək. Gənclərdən söz düşmüşkən...

Bu gün tamaşaya hazırlanan növbəti yeni əsərin taleyi də cavanlara etibar olunub. Ancaq onların Xalq artisti Azərpaşa Nemətov kimi müəllimi və hamisi var. Təcrübəli rejissorun dəstəyi ilə onun gənc həmkarları və yetirmələri Əlif Cahangirovla Anar Sadıqov rejissor kimi bu teatrda debüt edəcəklər. Əslində debüt sözü bəlkə də daha çox Əlifə şamil oluna bilər. Çünki Anar artıq bəzi tamaşalarda rejissor assistenti kimi təcrübə keçib. Amma yenə də ilk sərbəst addımının həyəcanı hiss olunur. Cavanlar istedadlı şair və tədqiqatçı İlqar Fəhminin "2015-ci kvartal" əsərinə müraciət ediblər. Əminik ki, onlar göstərilən etimadı doğrultmaq üçün bütün var qüvvə ilə çalışacaqlar.

Mövsümün sonunadək daha iki əsərin hazırlanması üçün daxili əmr imzalanıb. Onlardan biri Xalq artisti, bəstəkar Rauf Hacıyevin ötən əsrin 60-cı illərində yazdığı və bugünədək də dünyanın məşhur səhnələrində uğurla oynanılan "Qafqazlı qardaşqızı" operettasıdır ki, ona quruluş vermək üçün Respublikamızın Əməkdar incəsənət xadimi, professor Əli Usubov teatra dəvət olunub. Bir vaxtlar onun dəsti-xətti ilə ölkəmizin teatrlarında da bir sıra ciddi maraq doğuran əsərlər tamaşaya qoyulurdu. Əminik ki, bu yaradıcılıq tandemi də hər iki tərəf üçün və sonucda tamaşaçılar üçün uğurlu olacaq.

Teatr daimi tamaşaçısı olan balacaları da unutmayıb. Belə ki, bəstəkar Oqtay Zülfüqarovla şair Ramiz Heydərin "Şəngülüm, Şüngülüm, Məngülüm" nağılı əsasında "Dəcəl çəpişlər" adlı bir tamaşa hazırlanır ki, onun da quruluşçu rejissoru Əhəd Hacıyevdir.

Çox gərgin yaradıcılıq axtarışlarını davam etdirən teatrın kollektivinə uğurlar arzulayıb bu qocaman, amma gənclik şövqü, yaradıcılıq həvəsi ilə çalışan sənət məbədini tərk edirəm. Bir azdan tamaşa salonunda sənətsevərləri sehirli pərdələrin o üzündə baş verən cazibədar aləmlə görüşə dəvət edən 3-cü zəng çalınacaq.

Şəhərin hansı küçəsindəsə taksi sürücüsü sərnişinin: "Məni Musiqli Teatra çatdırın, yəqin ki, ünvanı bilirsiniz ?- sualına inamla cavab verəcək: "Əlbəttə, tanıyıram! İki gün əvvəl ailəmlə bərabər orada çox maraqlı bir tamaşaya baxmağa getmişdik! Dedilər bir-iki günə təzə tamaşa oynanılacaq! Baş rolda da Afaq Bəşirqızı!"

- Yeni tamaşa aprelin 16-da oynanılacaq. "Toya bir gün qalmış"...

- Kimin toyudur ki? Yəqin hər kəs dəvətlidi, eləmi? Biz mütləq gedəcəyik...

Telli Pənahqızı

525-ci qəzet.- 2015.- 14 aprel.- S.7.