Sübh yuxusu

(hekayə)

Bayırdan boğuq səs gəldi. Tez qapını açıb eyvana çıxdı, aynabənddən həyətə boylandı... Küləyin səsiymiş. Bax e, bir-iki dəqiqənin ərzində bağ-bağçanı viran qoymuşdu bu külək. Odur, suvağı çat vermiş çil-çopur barının, nəmli divarları payız otları bitirmiş dam-daşın üstündə yarpaqlar qırmızı bahar kəpənəkləri kimi aramsız uçuşurdu. Həyətin başında, qovun-kəliyi çoxdan sovulub uralanmış bostan yeri tərəfdə isə hələ də səngiməyən küləyin ley kimi qabağına qatıb qoparağını götürdüyü bir dəstə yarpaq canını qoymağa yer gəzirdi...

Çiyinlərini çəkib əsnədi. Havadan xoşu gəlmədi. Ağaclar tamam-kamal lüt-üryan qalmışdı. Gör nə qədər xəzəl süpürməliydi. Hələ yandırılandan sonra bunun tüstüsü, külü, zir-zibili vardı. Qəfil payız küləyilə durduğu yerdə Xumarın işini artırmışdı. “Eh, qadam canına...” deyib aynabəddən çəkildi. Allahın küləyi ilə duruşmayacaqdı ki. Əsir, qoy əssin də, can onun, cəhənnəm tanrının.

Gözü iri divar saatına sataşanda barmağını dişlədi, yadına düşdü ki, paho, aşağı siniflərdə oxuyan oğluyla qızı bir azdan məktəbdən qayıdacaqdılar. Elə əri Türbət də, dediyinə görə, nahara evə gəlməlidi. Xumar onlarçün biş-düş hazırlamaq havası ilə mətbəxin qapısını açarkən yadına səhərki yuxusu düşdü. O sübh yuxusu necə də şirin yuxuydu. Onun şirinliyi büsbütün canına, qanına, sinirlərinə yayılmışdı. Bəs nə görmüşdü, kimləri görmüşdü yuxuda?!

Qapıya söykənib gözlərini mətbəxin güllü kafellərinə dikdi, səhərki yuxusunun üstündən tül örtük ehmalca çəkildi, güllü kafellər aralandı, uzun bir dəhliz göründü. Dəhliz boyunca rəngi soluxmuş, çil-çopur skamyalar düzülmüşdü. Açıq pəncərədən məktəbin həyətindəki qızılgüllər aydın görünürdü. Deyəsən, bu, Xumargilin sinfiydi. Onbirincilər ədəbiyyat fənnindən yazılı imtahan verirdilər. Gəncəli Naseh müəllim ortada gəzişir, imtahanın gedişinə nəzarət edir, elə hey gülümsəyirdi. Amma dodağındakı təbəssümlə gözlərindəki kədər heç də bir-birinə uyuşmurdu. Xumar nəyisə bəhanə edib ondan bir söz soruşmaq, iri ala gözlərinə baxmaq və gözlərinin içindəki o kədərli ifadənin sirrini, mənasını bilmək istəyirdi. Amma utanırdı, ağlını başından alan yaraşıqlı müəlliminə baxmağa utanırdı. Axı, bəs necə baxmasın, nətəhər baxmasın?! Ürəyi elə atlanmışdı ki...

Naseh müəllim əyilib Xumara nəyisə izah eləyərkən qıvrım saçı qızın üzünə toxundu. Sonra o, Xumarın dəftərinin arasına bir məktub qoydu. Dedi ki, məktubu evdə açıb oxuyar, indi olmaz. Çünki dərs hissə müdiri arxadan onları güdür. Xumar bu sözlərdən uçundu, yanaqları dağ laləsi kimi allandı, pörtdü. İstədi ki, başını qaldırıb Naseh müəllimin o ala gözlərinə baxsın, uduxmamış quzu tükünə bənzəyən buruq-buruq, qıvrım, zil qara saçına baxsın. Ancaq baxa bilmədi. Ürəyinin döyüntüsündən, alışıb yanan yanaqlarının hərarətindən yuxudan ayıldı. Yerindəcə çömbəlib çılpaq dizlərini qucaqladı, başındakı havanın təsiri ilə heyfsləndi: “Ay Allah, görəsən o məktubda nə yazılmışdı?! Bunu necə, haradan, nətəhər öyrənmək olar...”

İndi Xumar bunu qol-qola verən güllü kafellərdən soruşurdu. Yalvarırdı, rica edirdi, döşəmədən tavanadək qol-qola verən güllü kafellər şıdırğı rəqs eləyir, Xumarsa əlini dizinə vurub elə hey heyfslənirdi: “Gərək elə yuxudaca məktubu açıb oxuyaydım...”

O, gənc, yaraşıqlı ərini, Allahın verdiyi bir cüt gözəl payı - iki gülüzlü balasını, başı buludlara dəyən “İmarət” dediyi ev-eşiyini, sarı imperial sikkələrlə ləbaləb cehizlik mücrüsünü, yamangünlük dür-düyüncəyini, evinin ballı-bollu xəm-xurudunu... gözlərinin önünə gətirərək, nə qədər özünü tox tutmaq istəsə də, ürəyi elə hey gördüyü yuxuya tərəf uçunurdu. Sanki büsbütün vücudu, canı, qanı, qəlbi o şirin yuxunun ağuşunda, ixtiyarındaydı. Artıq əli uzaq-uzaq səhralarda ilğım kimi ağaran, ləpələnən gənclik karvanından biryolluq üzülsə də, ruhu, huşu bir vaxtlar Gəncəli Naseh müəllimin gəzib dolaşdığı, divarlarına əli toxunduğu, nəfəsi hopduğu köhnə məktəblərinin dövrəsində hələ də səfil-sərgərdandı. Söyləniləsi, açıb ağardılası deyildi bu dərd. Xoşbəxt anlarında, bəxtəvər çağlarında, bir şirin tikəni ağzına aldığı dəmdə qəflətən böyüründə peyda olub gözlərini ona bərəldəndi bu dərd!

“...Görəsən o məktubda nə yazılmışdı?! Ay anam, ay bacım, ay Allahın saya-sadıq bivec bəndəsi, bunu övliyalardan, ənbiyalardan, o gözəgörünməz qurbanı olduğumuzdan başqa kim bilər?! Heç kim! - Xumar qollarını çarpazlayıb mətbəxin yallı gedən kafelləri ilə söhbət eləyirdi: - Vallah qonşumuz seyid Tamamın da əli yetməz bu işə, deyirdi. - Amma öz aramızdı, Tamam da Tamamdı ha, otaş-paraş, yeddi qazanın damazdığı. Cin atına mindi, ta üzünü görmə, dədəsin tanımaz. Keçən yay demişdi ki, el içində qozu-qozu gəzib imannan, dinnən üyüdüb tökən, təziyə mərasimlərində mərsiyəxanlara vagirlik edən, ziyarətdən gətirdiyi yüsür təsbehi boyu bərabərində olan Kəblə İsminin paxırını açmasam, dədəm Seyid Sucunun dölü döyüləm. Sözün nədi, dili də varmış, dilçəyi də, mafi-qaydayla qaranlıq otaqda tas qurub Kəblə İsminin Talış tərəfdə nəvəsi yaşında bir qız uşağının qoynuna nə sayaq girdiyini, oğru pişik tək necə yalmandığını firiştələrin köməyiylə arvadı Naxış xalaya göstərmişdi və demişdi ki, ay mələməz, ətəyində namaz qıldığın Kəblə İsmi köpoyoğlu bax belə qurumsağdı, dəyyusun yekəsidi...

Yox, Xumarın işi ayrı bir müsibətdi, Seyid Tamamlıq deyildi. “Sulamadığı ocaq başı qoymayan, havadan şeh çəkən, acgöz, barmağını göstərəndə biləyindən yapışan Tamamlıq nə iş vardı burda. Əgər rüsvay-cahan olmaq istəyirsənsə, zurna püflətdirmək, boynundan zınqrov asdırıb qarğa məndə qoz var demək istəyirsənsə, o yol, o da sən, beş-on manatlıq ayın-oyunla get seyid Tamamın ziyarətinə, görüm nə təməssük tapacaqsan?!

“Günah özümdədi, - deyə başını sinəsinə söykəyib düşünürdü: - Gərək məktubu elə oradaca açıb oxuyaydım. Ta ovcumda gizlətməyəydim. Gərək... yox, e, yox, anam, bacım, nə “gərək-mərək”, məktubu ovcumda gizlədəndə... artıq yuxudan ayılmışdım. İş işdən keçmişdi. Deyirəm, barı, heç olmasa, təkcə, bircə kəlmə oxuya bilsəydim...”

“Nə olacaqdı, nə dəyişəcəkdi? Heç utanmırsan?! - ürəyindən qopan bu sözləri sanki əri Türbətin dilindən eşidirmiş kimi diksinib yan-yörəsinə boylandı. Gözü ərinin divardan asılmış şəklinə dəydi. Elə bil ki, ərinin bu şəkli çəkilərkən, onun adamın yeddi qatından keçən qıyıq, mənalı baxışlarının durumu indiki anların ovqatına hesablanıbmış. “Yenə nolub, nəyin çatmır?” deyən bu incik baxışların önündə duruş tuta bilməyən Xumar barmaqlarının ucunda ehmalca qonaq otağına keçib divanda uzandı, ərinin asılqandakı qəttəzə, bir-birindən bahalı kostyumlarına baxıb, nə isə, qiymətli bir şey itiribmiş tək heyfsləndi. Canını ilmüdam, peydərpey evə daşıdığı əşya-ərzaqçün fəda eliyən Türbətə yazığı gəldi. Bəs o əcəri getməyən, asılqandaca saqqalları ağaran “ağayana” paltarları nə vaxt adam balası kimi geyinib qohum-əqrəbanın xeyir-şərində görünəcəkdi, bazar-dükana gedəcəkdi? Bu bədbəxt balası qarışqa kimi hər gün əlinə keçəni elə hey bir ucdan daşıyıb tökür evə ha. Şiləbarandı e, şiləbaran. Elə bil ki, yer üzünə aclıq gələcəkdi deyə zumar yığırdı. Türbətin bu yığındarlığına, daşıhadaşısına baxanda, Xumarın yadına köçüb gəldiyi kənddəki qonşuları Ağamalı dayının el arasında aralıq atı deyilən qaşqa kəhəri düşürdü. Səhərin gözü açılandan ta qaş qaralanadək benava atın dincəldiyi yoxuydu. Görürdün ki, budu ha, şəbbün xeyir, kimi bu yazıq heyvanın belində dəyirmana dən aparır, kimi də onu təkatlıq arabaya qoşub çöldən ot-əncər daşıyır. Gözünə döndüyüm qaşqa kəhərin beli yağır olub ayaqlarının şatırı çıxsa da, gör bir gahgirləyirdi? Qətiyyən yox! Nə gəldi daşıyırdı. Sağolmuş Türbət də, elə bil udumunu bu atdan almışdı, onun üzünə tərpənmişdi. Daşımaqdan savayı bu gen dünyada sanki əlindən ayrı bir iş gəlmirdi.

Bir dəfə Xumar zarafata salıb bu sözləri Türbətə deyəndə o, arvadını çəpəki süzüb başını buladı: “Ağzın isti yerdədi, - dedi, - heç dünyadan xəbərin var?! Dünənki abırlı adamların bu gün ehtiyac içində nə kökə düşdüyünü görsəydin, belə gijdəməzdin. Həyatla ayaqlaşmayıb, ya da ayaqlaşa bilməyib, hər gün ayaqlar altında qalanların necə çərlədiyini mən yaxından görürəm, balası. Odu ki, onnardan biri olmamaqçün özümü oda, közə atıram. Ruzu qazanmaq man dögü. Bir də ki, çay həmişə kötük gətirməz. Nə bilmək olar, sabah nə baş verəcək?.. Budu, mən ciddi söz deyirəm, amma sən sağolmuş dişlərini ağardırsan. Gülürsən. Gül, gül, gülən vaxtındı. Xumar, vallah sənin işin oyundu. Ay qız, sən xəyalpərvərsən e, həyatdan xəbərin yoxdu. Oxuduğun səfeh-süfeh romannar başını xarab eləyib...”

Beləsinə nə deyəsən, o gün Türbət ağzında bir Quranlıq söz danışırdı, Xumarsa altdan-altdan onun iş qiyafəsini süzüb qımışır, arada da bir əliylə burnunu tutub bərk-bərk sıxır, o biri əliyləsə havanı qovurdu; Türbət “Araz” ticarət şirkətində anbardar işləyirdi, vaxt tapıb əynini dəyişməmişdi. Paltarına hopmuş “Teksun” yağının iyi adamı gendən vururdu. Elə indicə, divana uzandığı yerdə haradansa həmin qoxu Xumarın burnuna dəydiyindən əti ürpəşdi, ürəyi bulandı. Mətbəx otağına keçib üz-gözünə su vurmaq, xörək hazırlamaq istəyərkən bayırdan yenə qulağına səs gəldi. Ancaq bu səs bayaq eşitdiyi küləyin səsinə oxşamırdı. Yoox, yooox, nəsə... ayrı bir iş vardı. “Görəsən, o məktubda nə yazılmışdı?!...” Bu səs-sədayla o yuxunun nə yozumu, nə bağlılığı? Allah, xeyrə cala”.

Pəncərədən bayıra boylanarkən rəngi-rufu qaçdı, əl-ayağı yerdən üzüldü: - Bu nədi, vayyy, vayyy!... Həyətdə ambulans dayanmışdı. Dizləri əsə-əsə, ayaqları bir-birinə dolaşa-dolaşa özünü həyətə necə atdığını və bu tərəflərdə təkəmseyrək görünən Kamil qardaşının qollarının arasına nə sayaq düşdüyünü hiss eləmədi. Qardaşının onu qırağa çəkib nə təhər dilə tutmasından da heç xəbəri olmamışdı...

Həyətin ortasında maya dəvətək xıxmış ambulansın qapıları taybatay açılanda huşu özünə gəldi və nə baş verdiyini onda anladı: həkimlər Türbəti xərəklə yataq otağına aparırdılar. Onlar küsülü adamlar kimi üzlərini kənara tutmuşdular və sanki kimdənsə heç kimlə danışmamaq tapşırığını almışdılar. Qırımlarından belə görünürdü ki, ta Türbətin işi bitib, üzü oyannıqdı... Və nəhayət, irəlidə gedən tosğun, girdəsifət həkim ayaq saxlayıb iri, qızılı sağanaqlı çeşməyini silə-silə Xumara yanaşdı, şəhadət barmağını dodağının üstünə qoyub him-cimlə ona hay-küy qoparmamağı tapşırdı.

- Xanım, Türbət müəllim infarkt keçirib, - dedi, - özü də... ağırınnan. Biz əlimizdən gələn yardımı elədik. Sizli-bizli Allaha yalvaraq ki...

Həkim, Xumarın titrədiyini görüb sözünü tamamlaya bilmədi. Sözünün qalanını Xumarın Kamal qardaşının qulağına pıçıldadı: “Yanına adam buraxmayın, -dedi, - Otağı qaranlıq olmalıdı. Bizim Nərgiz feldşer də burda qalacaq, dava-dərmanla, Allaha təvəkkül...”

Kamalın çarəsizlik ifadə eləyən çaşqın, ölgün baxışları qeyri-ixtiyari olaraq bacısının donub daşlaşmış sifətinə dikildi. Ha istədi ki, gözlərini ondan yayındırsın, bacarmadı. Onsuz da, gizlətmək istədiyi sözün məşum ifadəsi artıq onun çöhrəsində, üzündəydi. Bunu görməyə nə vardı ki. Elə gördüyünə görəydi ki, bir andaca gen, işıqlı dünya Xumarın gözündə qaralıb zülmətə döndü. Məktəbdən qayıdan uşaqlarını bağrına basıb astadan içini çəkdi: “Yazıq balalarım, atasız qaldız...” Çiyinlərini ata-ata gözlərini sıxıb sakitcə ürəyini boşaltdı. Qürbətsiz bu uşaqları necə böyüdüb boya-başa çatdıracağını düşünəndə, bayaqkı sübh yuxusu qəflətən, ani bir sürətlə gəlib gözünün önündən keçdi: Görəsən, o məktubda nə yazılmışdı?

Bu arada Nərgiz feldşer üzündəki soyuq ifadəylə xəstənin yanından çıxıb eyvanda girlənən Kamal qardaşı yanladı, arxadan onlara göz qoyan Xumar eşitməsin deyə astadan: “Xəstə ağırlaşdı” - dedi. Kamal bir gözünü intizarla onları izləyən bacısından çəkmədən yavaşca: - Doxdur, - dedi, - üzü axşama gedir, deyirəm, bəlkə biz...” Nərgiz feldşer onun ürəyindən keçəni duydu və odu ki, - Həlbət də, dedi, - siz ehtiyatınızı görün...”

Söhbətin nədən getdiyini artırmanın o başından qadın fəhmiylə duyan Xumar artıq dul qaldığına inandı. Qonşu kənddən köçüb gəldiyinə və dərdləşməkçün bu ətrafda, “avalaşda” yaxınınnan, simsarınnan heç biri yaşamadığına görə bir qərib kimi bundan sonra bəlalı günlərə ürcah olacağını, çox uzaq çəkməyərək, elə haradasa, bu yaxınlardaca ərinin movru pişik tək onların dudmanından gözünü çəkməyən, sıçramağa fürsət gəzən yaxın qohum-əqrəbasıyla üz-üzə gələcəyini düşündü. Onlardan artıq ikisi göz önündəydi. Hələ əvvəllər də müxtəlif bəhanələrlə bu həyət-bacaya soxularaq, Xumardan gözünü çəkməyən ərinin əmisi oğlu bayaqdan onun dövrəsində fır-fır fırlanıb canıyananlıq eləyirdi. Türbətin iynəsi bir yerdə tikiş tutmayan Bikə bacısı isə onu qaranlıq otaqda qoyub, o biri otaqlarda vəlleyli vurur, bu topdağıtmaz evin əntiq qab-qacağını, çin-çin xalı, xalçasını müştəri gözüylə seçib sonalayırdı...

Qonaq otağında isə kənd məscidinin axundu gələndən sonra vacibət işlərinə hazırlıq görülürdü. Kəfən biçilmişdi, yuyat yerində isti su, sabun, qab-qacaq, sidr-kafur müntəzirdi. Hamının gözlədiyi o məsələ hələ hazır olmadığınnan bekarçılıqdan söhbət yenə hərlənib fırlanıb Türbətin işə saf-sağlam gedib evə xərəkdə gəlməyindən düşmüşdü. Söz gəzirdi ki, o, şirkət rəhbəriylə haqq-hesab üstündə dehiddəşdiyinnən qəflətən ağzı əyilib, kələfi dolaşıb.

Xumar qonaq otağının yanından keçərkən eşitdiyi bu sözün təsiriylə “Kələfi dolaşan mənəm, evi yıxılan mənəm...” deyə dil-boğaza qoymadan vaysındığı bir məqamda hələ nə baş verdiyini yaxşı anlamayan balaca məktəbli oğlu arxadan onun dizlərini qucaqlayıb: - Atamı istəyirəm, - dedi.

Xumar dodaqlarını oğlunun dünyanın ən xoş qoxusunu verən pırtlaşıq, qıvrım saçında gəzdirərək: - Atan xəstədir, yatır, indi olmaz... sora, - dedi və dolmuş gözlərini oğlunun israrla ondan cavab gözləyən nigaran baxışlarından yayındırmaqçün üzünü kənara çevirdi.

- Onda ağlayacağam, - deyən oğlu ayağını yerə dirəyib şinidi: - Atamın yerin deməsən, - dedi, - qışqıracam, de, yoxsa, bax...

- Yaxşı, di gəl görüm, burnunu çəkmə, - Xumar kürlüyü tutmuş oğlunu atası yatan qaranlıq otağa tərəf çəkib apardı, ürəyində “can bala, - dedi, - əvvəl-axır sən bunu bilməlisən...”

O, qatı qaranlıq otaqda üzü o yanlıq olan, nəfəsi quyunun dibindən gələn ərini narahat etməməkçün usta balerinalar kimi dabanlarını qaldırıb barmaqlarının ucuyla yeriyir, Nərgiz feldşerin bayaq arxadan onun gəldiyini hiss etmədən, aranı xəlvət görüb baldızı Bikənin qulağına pıçıldadığı “...daha az qalıb” sözlərini yadına salaraq, bir azdan bu xanimanda gör nələr yaşanacağını, nələr baş verəcəyini düşünürdü. Hələ gözü alışmadığı qaranlıqda əlinin havasıyla ərinin uzandığı taxta yaxınlaşarkən Türbətin sağ çiyni üstə dikəlib pəncərənin pərdəsinin qırağından azacıq süzülən işığa tərəf boylanaraq yorğun, çox yorğun bir səslə sayaqladığını eşitdi. Xumar arxasınca gətirdiyi oğlunun əlindən əlini çəkərək, ərinin boynunu qucaqladı, qurumuş ətli dodaqlarını onun tük basmış üzündə, tər təmi verən boyun-boğazında gəzdirdi. Bir neçə dəfə “Çox şükür, çox şükür” deyə əllərini qoşalayıb yuxarı qaldırdı. De bayaq qızıl zəncirli “Səng-sitarə”sini boynundan sivirib kitab dolabının üstündəki nəzir qutusuna atdı, təsəddüqçün evdən dəyərli, özü də abırlı başlı bir yatır-əşya çıxaracağını dilinə gətirdi “Ya Fatimeyi Zəhra, kənizinəm” dedi.

Türbət Xumarın xırda, yumyumşaq əlini ovcuna alıb, hövüllənmiş, çaşqın gözlərini pəncərədən düşən o nazik, iynənin gözü boyda işıq zolağından çəkmədən nəfəsini dərə-dərə:

- Bir az əvvəl, - dedi, - səninlə... atangilin o köhnə gilas bağında gəzişirdik. Bir də baxıb gördüm ki, yoxsan, harasa getmisən. Ürəyim... - əlini Xumarın əlindən çəkərək sinəsində gəzdirdi. - bərk döyündü... Demə, həmişəki kimi, yasəmən ağacının dalında gizlənibmişsən... Hər dəfə bir ağacın, bir gül kolunun arxasında gizlənəndə, səni tapanacan canımda can qalmırdı. Yadındadı, məktəbi bitirdiyimiz ilin may bayramında hörüklərindən bərk-bərk yapışıb dedim ki, yox e, yox, day bir də səni gözümdən uzağa buraxan dögürəm...

Türbət danışdıqca Xumar ətli al dodaqlarını büzüb heç nə anlamırmış kimi, çiyinlərini çəkirdi. Axı heç vaxt atasının gilas bağı olmamışdı və məktəb illərində, yeniyetmə çağlarında hansısa bir yasəmən ağacının arxasında gizləndiyi də yadına düşmürdü. Bu dəqiqələrdə əli Xumarın əlində olan, huşu-guşu isə çox-çox uzaqlarda, gənclik güzərgahlarında gəzib dolaşan Türbətin bu sayaqlaması nəydi belə?! Üstündən çox sular axıb getmiş bu hekayəti axıradək dinləməyə Xumarın hövsələsi çatmadı. Ərinin yaxşı olması barədə şad xəbəri səliqə-sahmanlı eyvanda, al-əlvan dibçək güllərinin boyun-boyuna verdiyi artırmada, təzə gəlin kimi bəzədilmiş gen-geniş otaqlarda, payız küləyinin üstünə qızılı yarpaqlar səpələdiyi həyət-bacada hələ yetişməmiş bir iş üçün him-cimlə tədarük görən “qohum əqraba”ya çatdırsın deyə tez özünü bayıra atdı. Bir-bir otaqları gəzib dolaşdı, amma gözünə heç kim dəymədi. Hamı səhərki o sübh yuxusutək səssiz, səmirsiz çəkilib getmişdi.

Böyükxan BAĞIRLI

525-ci qəzet.- 2015.- 15 avqust.- S.21.