"Jurnalistlər məndən çəkinirlər"

"İDDİASI İSTEDADINDAN BÖYÜK OLANLARI YERİNDƏ OTURTMAĞI BACARIRAM"

Feyziyyə ilə Xəzərin sahilində

“Xəzərin sahilində”ki müsahiblərimlə sabahın bu çağında görüşdüyüm olmamışdı. Qarşıdan “525-ci qəzet”in baş redaktoru, AYB-nin Gənclər üzrə katibi Rəşad Məcidin doğum günü gəlirdi. Ola bilsin ki, kimlərsə AYB-nin Gənclər üzrə katibi kimi ondan narazı ola bilər.Amma onun bu vəzifədə gördüyü işləri danmağa heç kimin haqqı çatmaz. Görmüşük adamın üzünə xoş sözlər deyib, arxasınca olmazın şeyləri danışarlar. Rəşad Məcid o adamlardandı ki, mətbuatda “üzünə” döşəsələr də, kulisdə haqqında “Amma kişi işləyir də...” deyə etiraflar edirlər. Hələ bir neçə il bundan qabaq ədəbi mühit deyilən bu qarmaqarışıq cameənin “cikini-bikini” bilmədiyim vaxtlarda Rəşad müəllimi az görüb, az ünsiyyətdə olsam da yazdığım bir yazıda onu “gənclərin dar günündə üstünə qaçdıqları ata” adlandırmışdım. Gənc ədiblərin bu boyda yazıçı ordusunun içərisində, hətta yüksək maddi imkanları və geniş əlaqələri olan həmkarlarından da çox ona üz tutmalarının özü çox şeyi deyir.

Hə, bunları ona görə deyirdim ki, ayın-ilin bu vaxtı, qardaşın-qardaşa əl tutmadığı bir zamanda imkanları daxilində ətrafındakılara kömək etməyə çalışan bu adamın doğum günündə ağlıma gələn ilk ad günü hədiyyəsi onunla söhbətləşmək oldu. Rəşad müəllimlə Xəzərin sahilində səhər saat doqquzun yarısı görüşməyə razılaşdıq. Doqquza on yeddi dəqiqə işləmiş Rəşad müəllimə zəng edəndə səsindən məmnunluğunu hiss elədim: “Ağıllı qız, gəlmisən?”

“Çatmışam, Rəşad müəllim, taksidəyəm. Hansı tərəfdə düşüm?”

İstiqamət verdiyi yerdəcə düşdüm.Görüşüb salamlaşdıq. Bulvarın bulaq suyu kimi təmiz havasında gəzişən adamlar su üzündə gözə dəyən təkəmseyrək yarpaqlar kimiydi.

- Mən tezdən burdayam. Sən gələnə kimi bir dəfə o başa gedib qayıtmışam. Əvvəllər bulvara axşamlar gələrdim. Amma bu il Avropa Oyunları vaxtı bulvarı özüm üçün yenidən kəşf elədim. “Xətai” metrosundan Bakı Su İdman Arenasına qədər on kilometr yolu iki saata piyada qət edirdim. Xeyli də arıqlamışdım. İndi hər gün olmasa da, həftədə bir neçə dəfə səhərlər bulvarda gəzirəm. Bax, burdan keçəndə alma və kivi şirələrinin qarışığını içmədən getmirəm. Çox xeyirlidi. Düzdü, hərdən buranın işçisi yatıb qalır...

Şirə satılan köşk açıq olsa da, işçisi gözə dəymirdi. Bir az gözlədik. Rəşad müəllimlə nə barədə danışacağımı planlaşdırmışdım. Amma sabahın bu çağında, məmur görkəmindən əsər-əlamət qalmayan Rəşad Məcidlə sadəcə söhbətləşmək ehtiyacını duydum. Elə bil Rəşad müəllimin bütün görkəmi dilə gəlib deyirdi ki, Feyziyyə, sən Allah, min dəfə verilmiş sualları təkrarlayıb, zəhləmi tökmə. Gənc Ədiblər belə gəldi, AYB ilə bağlı filan məsələ elə getdi. Mən də bu mövzularda danışmağı, ümumiyyətlə, ağlımdan çıxardım. Budur, satıcı Mehman da gəldi. İndi bizə meyvələrdən şirə çəkəcək. Bizsə söhbətə davam edirik:

- Paulo Koelyonun “Kimyagər” əsərində belə bir pritça var. Atası uşağı bir aqilin yanına gətirir ki, ona həyatın mənasını, xoşbəxtliyin nə olduğunu başa salsın. Aqil uşağa qaşıqda yağ verir ki, işlərini görənə qədər sarayı gəzsin. Amma yağ qaşıqdan dağılmamalıdır. Uşaq gözünü yağdan çəkmədən gəzib dolanır.

Aqil soruşur ki, sən mənim sarayımda gözəl xalıları, çilçıraqları, rəngarəng quşları gördünmü? Uşaq cavab verir ki, onlara baxa bilmədim, axı başım qarışar, yağ dağılardı. Aqil bu dəfə deyir: “Yaxşı, mənim bir az da işim var, onları yekunlaşdırana qədər get o gözəlliklərə tamaşa elə”. Çox keçmədən uşaq qayıdır. Aqil ondan soruşur ki, sarayda nə gördün? Uşaq gördüklərini bəhbəhlə sadalayanda, aqil qaşıqdakı yağı xəbər alır. Yağ dağılıbmış. Aqil onda uşağa deyir: “Xoşbəxtlik odur ki, dünyanın bütün gözəlliklərini görəsən, amma qaşıqdakı yağı dağıtmamaq şərti ilə”.

Bizim millətin yarısı, təəssüf ki, qaşıqdakı yağı qorumaq naminə həyatdan, yaşamaqdan özlərini məhrum ediblər. Dünyanın gözəlliklərini görənlərin əksəriyyəti isə qaşıqdakı yağı dağıdıblar. Özümə gəlincə ola bilər ki, yağdan xeyli dağıtmışam, amma qaşığı əlimdə möhkəm tutmuşam ki, həyatın gözəlliklərindən özümü məhrum etməyim.

Rəşad müəllim həyatından, taleyindən kifayət qədər məmnun görünürdü. Adama elə gəlirdi ki, ona daha heç nə gərək deyil. Sanki bütün arzularına çatıb, illərin yorğunluğunu indi Bakı Bulvarının skamyalarından birində oturmaqla çıxardır. Görəsən bu adam gəncliyində arzuladığı taleni yaşayıbmı?

- Mənə elə gəlir ki, kim hansı həyatı arzulayırsa, onu da yaşayır. “Dəlicəsinə” adlı essemdə də yazmışam, əgər sən doğrudan da nəyinsə olmasını bütün varlığınla istəyirsənsə, o mütləq olacaq. Əgər istədiyin olmursa, deməli, bunu dəlicəsinə arzulamırsan. Vaxt var idi, Yazıçılar Birliyi mənim üçün bir məbəd idi.

Sonra orada katib oldum. Jurnalist işləyirdim, iyirmi səkkiz yaşında redaktor oldum. Bu mənada arzularıma çatmışam. Amma yaddaşıma zədə vuran hadisələr də olub. Doğulduğum kənd, oxuduğum məktəb, yaşadığım evlər, uşaqlığımın keçdiyi yerlər işğal altındadı. Son illər ən çox arzuladığım şey torpaqların azad olunmasıdır. Şuşaya getmək istəyirəm. Dəbdəbəli ev, bahalı maşınla bağlı təşnə arzularım olmayıb. Amma dünyanı görmək istəmişəm ki, bu da baş redaktorluğum sayəsində xeyli reallaşıb. Dünyanın bir çox ölkələrini jurnalist kimi gəzmişəm.

Rəşad müəllim həyatla, taleylə razılaşmış kimi görünürdü. Haqqında söhbət düşəndə, “üsyankar yazıları vardı”, “çox yaxşı jurnalist olub” deyənlər də az deyil. Bəs o üsyankarlıqdan niyə əsər-əlamət qalmayıb? Yaşmı öz sözünü deyir, yoxsa zamanın tələblərimi dəyişir?

- Əlbəttə, deyir, iyirmi yaşında inqilabçı olmayanın ürəyi yoxdu, qırx yaşında inqilabçı olanın ağlı. Bu mənada gənclərdə üsyankarlıq, etiraz, dünyanı dəyişmək iddialarına təbii baxıram. Amma bu həm də xarakter məsələsidi. Bəzi məqamlarda gəncliyimdəki o emosionallıq özünü büruzə verir. Amma əlbəttə ki, gənclik illərindəki kimi deyil. Zamanla görürsən ki, dünyanı dəyişmək gücündə deyilsən, sən də dünyaya gələn milyonlarla insanlardan birisən. Sadəcə, öz həyatını zövqlə yaşamalısan.

Rəşad müəllim, sözarası mənə iradını da bildirir. Deyir, sənin utancaqlığın jurnalistika üçün münasib deyil:

- Dəfələrlə olub ki, müsahibə almağa gələn jurnalistlərin məndən çəkindiklərini hiss eləmişəm. Sanki qorxurlar.

- Deyəsən, bir dəfə bunu sizə demişəm. Adamlar sizin sərt ironiyanızdan çəkinirlər.

- Bir şey var axı, səbəbsiz yerə heç kim ironiya hədəfi olmur.

- Səbəbli və ya səbəbsiz, amma kənardan baxan adam seçdiyiniz hədəfin yerində olmağı heç istəməz.

Bu yerdə Rəşad müəllim ucadan gülür. Bu gülüşdə bir qalibiyyət, məmnunluq hissi də var.

- Zamanla formalaşır hər şey. Mən uzun müddət Ağdamda yaşamışam. Oranın camaatında hazırcavablıq, sərt ironiya var. Ola bilsin, mənə də ordan keçib. Amma bu atmacaların yerində olması, əlbətdə ki, özümdən böyüklərlə oturub-durmaqdan və mütaliədən sonra zamanla formalaşıb. Əvvəllər mənim də komplekslərim vardı, bəzi adamların yanında danışmırdım, amma sonra onları elə yaxşı tanıdım ki, kimin nə istədiyini anladım və cəmiyyətdə özümü suda balıq kimi hiss etməyə başladım. İddiası özündən, istedadından böyük olanları vaxtında yerində oturtmağı bacarıram. Amma işıqlı, istedadlı adamları irəli çəkmək, onların özünə inamını artırmaq, güclü olduqlarını hiss etdirmək kimi xüsusiyyətlərim də var. Doğrudan da, xarakterimdə təzadlı məqamlar çoxdu. Evdə də beləyəm, bir anın içində ovqatım yaxşı da ola bilər, pis də. Bu da daha çox düşüncələrim və hisslərimlə bağlıdı. Çox adam deyir ki, sənin bu xarakterin karyeran üçün zərərlidir. Amma bunu dəyişə bilmərəm.

Bulvarın Dəniz Vağzalı tərəfinə gəlirik. Rəşad müəllim yaxınlıqdakı çay evlərinin birində oturmağımızı təklif edir. Səhər aldığı qəzetləri bayaqdan buradaca qoyub getmişdi. Yaxında əyləşmiş tanışları ilə salamlaşıb qayıdır.

- İyirmi yeddi yaşında Mətbuat Yayımının sədri olanda, özümdən yaşca böyük insanların yazılarım haqqında dedikləri bəlağətli sözlərin hardan qaynaqlandığını anlayırdım. Bu təriflərdən başım gicəllənmirdi. Onu deyim ki, mənim emosionallığımın da həsədini çəkənlər var. Hansısa situasiyada çılğın reaksiyalarımı görən bəzi adamlar elə hesab edir ki, bu cür davranmağa Rəşada ancaq pul, var-dövlət əsas verir. Halbuki, belə cəsarətli davranmağa vadar edəcək qədər pulum yoxdu.

- “Bir də gəlməyəcək” adlı kitabınızda, səhv etmirəmsə, bütün şeirləriniz toplanıb. Orda qadına ünvanlanmış bir xeyli şeir var. Ümumiyyətlə, kişilərin qadınları ilahiləşdirməsi, onları oxşamaları, bənzətmələri mənə həmişə maraqlı olub.

- Mənim qadınlara münasibətim gənc yaşlarımdan tamam fərqli olub. Bəxtim gətirib ki, dost olduğum və ya sevdiyim qadınlar da fərqli insanlar olub. Gözəl qadınları qiymətləndirmişəm, amma sonra o gözəlliyin arxasında ağıl, savad, intuisiya, qadınlıq görməyəndə qadın gözümdən düşüb. Qadında bütün keyfiyyətlərin cəmi olmalıdı ki, deyə bilim ki:

Elə möcüzələr yaratmısan ki,

Elə dəqiqələr yaşatmısan ki,

Olmayıb heç onun yüzdə biri də

Nə mənim dünyamda

Nə bu dünyada...

... Bilmədim iblissən, ya mələk, Qadın,

Ətri, gözəlliyi çiyələk Qadın.

Bir də gəlməyəcək sənintək Qadın

Nə mənim dünyama,

Nə bu dünyaya.

Maraqlıdı, nəinki bir qadında, ümumiyyətlə, bir insanda bütün keyfiyyətlərin olması bir qədər ağlabatan hesab etməsəm də, Rəşad müəllimi susaraq dinləməyə üstünlük verirəm. Amma qəfildən ağlımda bir sual yaranır:

- Tanıdıqlarımızdan kimi mükəmməl qadın hesab edirsiniz?

- Mən kim olduğunu bilirəm.Özünüz də müşahidə edin, görəcəksiniz.

- Mənim yanaşmamla, sizinki üst-üstə düşməyə bilər.

- Qadın kimi, məsələn, siyasətçilərdən Qənirə Paşayevanın əvvəlki obrazı maraqlı idi - təmkinli, ağır, hökmlü, cazibədar xarakterə malik güclü qadın.

- Amma kişilər ağıllı qadınlardan da qorxur, deyirlər.

- Əlbəttə ki, ağıllı və gözəl qadın təhlükəlidi, hər hansı özündən deyən kişini məhv edər.

- Təhlükə deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz, axı?

- “Qəfil gəlişinlə suç eləmisən, sənsiz keçən ömrü puç eləmisən”. Bir də baxırsan ki, yaşadıqların hamısı heç imiş. Sən demə, başqa cür də yaşamaq olarmış. Qadının çoxlu müsbət keyfiyyətləri olmalıdır.

Gözəlliyi, özünə baxması, saçının düzümündən, dırnağının səliqəsinə, geyiminə qədər vəhdət təşkil eləməsi, özünün siması, təbəssümü, ağlı, intuisiyası, özünü kişiyə fəda eləməsi, kişini göyə qaldırması – bütün bunlar isə zəhmət tələb edir. Azərbaycan qadını tənbəldi. Azərbaycan qadınının ən böyük arzusudur ki, ərə getsin, dünyaya bir uşaq gətirsin. Uşaq da olandan sonra ər yaddan çıxır. Ailə daxilindəki problemlərin bir çoxunun kökündə Azərbaycan qadınlarının həm də savadsızlığı dayanır.

Çayımız soyuyurdu. Baş redaktoru olduğu qəzetdə çalışan jurnalistlərdən, mətbuatda çap olunan yazılardan söhbət açsaq da, bu mövzuların üzərində çox dayanmadıq. Bayaqdan bəri mənə elə gəlir ki, Rəşad müəllimin baş redaktor olmaqdan savayı bir istəyi yoxdu. Məsələn, bu il Milli Məclisə seçkilər keçiriləcək. Niyə o, bu seçkiyə qoşulmaq istəməsin?

- Deputat olmaq kimi təşnə arzum yoxdu. Amma təbii, istəyərdim ki, maddi sıxıntılarım olmasın. Şöhrət istəmirəm, səs-küy istəmirəm. Sakit bir ömür sürüm, bəsimdi.

- Bəs iyirmi ildən sonrakı Rəşad Məcidi necə düşünürsünüz?

- Elə o Rəşad Məcid də bulvarda gəzir. Gənclərlə görüşür. Beynindəki bir romanı yazır. Və yaxud, Azərbaycan mətbuatının tarixi haqqında bir kitab yaza bilərəm.

- Amma istədiyiniz bəzi şeylər var, yəqin ki?

- Nəyi nəzərdə tutursan? De görək.

- Nə bilim, Rəşad müəllim - deyib beynimi işə salıram və tapdığım sualı dərhal dilə gətirirəm, - Vəzifə, filan istəmirsiniz?

- Yox. İstəmək, ona can atmaq deməkdi. Yəni olsa da olar, olmasa da.

- Ölkədən getmək kimi bir fikriniz varmı? Məsələn, Türkiyə mətbuatından çox yaxşı şərtlərlə təklif gəlsə, gedərsinizmi?

- Xarici ölkələri gəzməyi sevirəm. Xüsusən, yad şəhərləri, küçələrin yalnız küçə süpürənlərə və zibil daşıyanlara aid vaxtında -səhərin alatoranlığında gəzmək çox maraqlıdı. Başqa ölkədə yaşaya bilmərəm, çünki sevdiyim insanlarla Azərbaycan dilində təmas edərək daha rahat yaşayıram. Təbii ki, bu baxımdan Türkiyə yaşayacağım ölkə ola bilər. Hələlik, belə bir fikrim yoxdu. Azərbaycan mənə baş verən bütün prosesləri ilə daha doğma və maraqlıdı.

Rəşad müəllim üç oğul atasıdı. Amma dostlar deyir, onu ata obrazında təsəvvür etmək çətindi:

- Mən oğlanlarımla daha çox dostam. Aramızda müəyyən mənada sərhəd də var. Hiss edirəm ki, mənimlə qürur duyurlar. İki gəlinim var, onlar da məni çox istəyirlər. Artıq mənim ziddiyyətli xasiyyətimə öyrəşiblər. Bir dəfə çay süfrəsində oturanda böyük gəlinim mənə mürəbbə çəkəndə, dedim üç gilas qoy. Atası da yanımızda idi. Dedi, sən niyə Rəşad müəllimə mürəbbəni az çəkdin? Gəlinim dedi ki, ata, əgər Rəşad müəllim dedisə üç gilas qoyum, deməli, belə də olmalıdı. Biri artıq olsa hirslənəcək. Planlarım pozulanda çox əsəbləşirəm, dediyimi etməyən adamdan əlimi çəkirəm, o adamlara marağım itir. İstəyirəm insanlar dürüst və dəqiq olsunlar. Bu mənada planlı adamam. Bunu da hardansa oxumuşam ki, əslində həyatı planlaşdırmaq vaxta qənaət etmək deməkdi.

Söhbətimiz yekunlaşmaq üzrədi. Axırda xeyli vaxtdı soruşmaq istədiyim sualı verirəm. Bəlkə də onu üç oğul atası olmasını təsəvvür etmək çətindi. Amma onun necə bir qız atası ola biləcəyi təsəvvürü asanlıqla yaranır. Necəliyini demirəm. Özü hər şeyi danışır:

- Bizim evdə həmişə oğlan uşaqları olub. Mirhacib nişanlananda bərk yorğun və əsəbi idim. Evə gəlib, qapının zəngini vurdum. Gözləyirdim ki, indi ya yoldaşım qapıya çıxacaq, ya oğlanlarımdan biri. Amma qapının ağzında gəlinimi görəndə bütün ağırlıq elə bil quş kimi uçub getdi. Evdə qız olanda istər-istəməz danışığını da, geyimini də gözləməlisən.

- Azadlığı nə qədər olardı qızınızın? İçki içərdimi, siqaret çəkərdimi?

- Axı mənim oğlanlarımın heç biri siqaret çəkmir. Amma yəqin ki, qoymazdım, mane olardım. Düşünürəm ki, qız uşağının savadı, dünyagörüşü olmalıdı.

Qızı olmasa da, ilk nəvəsi qız oldu. İndi o baba statusundadı. Nəvəsi Mehin isə onun kitabının üz qabığındakı şəklini görəndə sevinib. Fotoaparatın obyektivinə də elə onda tuş gəlib. Babasının kitabdakı şəklinə sevinən nəvə! Və bundan qanadlanan baba!

525-ci qəzet.- 2015.- 22 avqust.- S.10-11