Sərbəst şeirin imkanları

Onu çoxdan tanıyıram. Əlimə qələm alıb tənqidçi kimi ilk məqalələrimi yazdığım XX əsrin 70-ci illərinin sonundan ara-sıra şeirlərini də oxumuşdum.

Sevimli yazıçımız İlyas Əfəndiyevin ölümünə yazdığı "Məhəmməd oğlu İlyas" şeiri əldən-ələ gəzirdi. Bu elegiyanı oxuyub şairin dəyərli ədəbiyyat adamlarının ölümünə necə səmimi, nəcib kədərlə yanaşdığına heyran qaldım. Bu şeirdə böyük ürək çırpınırdı.

Son iki ildə Ramiz müəllimlə isti münasibətlərimiz yaranıb. O, ədəbiyyatımızın təəssübünü çəkən, haqsızlığa dözməyən, ictimai ədalətsizliyə nifrət edən bir ziyalıdır.

O bəzən yerinə düşməyən bir sözün üstündə mübahisə edir. Mənim kitablarımı oxuyub yerindəcə qeydlərini üzümə deyir. Ümumiyyətlə, dilə çox həssas adamdır, yaxşı da dil fəhmi var. Tez-tez zəng vurub deyir: - Filan söz nə deməkdir? Mən də cavab verirəm. Onda soruşur: - Bəs bu adam niyə belə yazır? Çox oxuyur və fikirlərini də bölüşür, bu, ziyalı, ədəbiyyat adamı kimi onun ən gözəl məziyyətidir. Bir neçə ayın söhbətidi: maşında rayona gedirdik, cibindən çıxarıb bir qəzet verdi, yana-yana təəssüflə dedi, al oxu, bu adamlar Bəxtiyar Vahabzadənin şair olub-olmamasını müzakirəyə qoyublar, onu bəyənmirlər.

Dedim, təəccüblü deyil, belə şeylər həmişə olub, belələri istedadsızlar gündəmdə qalmaq üçün bu üsuldan istifadə edərlər. 20-ci illərdə komsomol şairlər Füzulini bəyənməyəndə, ona föhşlər yağdıranda Müşfiq yazmışdı:

Yazalım

Özümüzü öyməyəlim

Füzuliyə dəyməyəlim

Utanmazmı

Füzulini söyən

Özü bir heç ikən...

Özünü şair, yazıçı, tənqidçi sayan adam ana dilində hədyan yazmaz, şair dil yaradar, dil korlamaz. Əslində şeir dilə hörmətdən, dilə həssaslıqdan başlanır. Yalnız özünə qiymət qoyan adam başqasını qiymətləndirə bilər.

Ramiz Məmmədzadənin bu yaxınlarda "Ədəbiyyat qəzeti"ndə dərc olunmuş, gözəl şairimiz Məmməd Aslana həsr edilən məqaləsi şairə, dosta, müasirinə ehtiramın nəcib nümunəsidir. Ramiz Məmmədzadənin özünün kim olmasını bilmək üçün o məqaləni oxumaq kifayətdir.

R.Məmmədzadə sərbəst vəzndə yazır: Maykovski kim, Rəsul Rza kimi, Nazim Hikmət kimi... və Özü kimi.! Bu vəznin kökü "Kitabi-Dədə Qorqud" eposunun səcli nəsrindədir. Sərbəst şeir coşqu ilə yazılan şeirdir. Orada qafiyəli ahəng deyil, sərbəst fikirlər ahəngi əsasdır, başqa sözlə, sərbəst şeirdə fikirlər qafiyələnir. Sərbəst şeirdə fikir istədiyi vaxt bir-birini tamamlayır. Ona görə də sərbəst vəzndə yazmaq çox çətindir, çünki onun konkret ölçüsü, heca və əruz kimi konkret qəlibi yoxdur, onun semantik strukturu var. Sərbəst şeirdə fikrin dinamikasına uyğun söz sistemi yaratmaq lazım gəlir.

R.Məmmədzadənin yenicə çap olunmuş şeirləri ("525-ci qəzet", 24.X.2015) onun şair məramını, poetik mövqeyini, dünya ilə həsb-halını aydın ifadə edir: "Yaxşı ki" şeirində deyir:

Uzaq-uzaq üfüqlərdən

üfüqlərə

Hara uçur bu quşlar?

Bu sonsuzluqa

üz tutmuşlar

Bəlkə anlayan tapılmadı

Onları bu yer üzündə

Ya bir məna görmədilər

Yer üzünün gecəsində,

gündüzündə

Yaxşı ki, göylərə əl çatmır

Yoxsa göy üzünə çılpaq çıxan

Ulduzlara əl atıb,

sataşardılar.

Bu quşlar hardasa

bəxtiyardılar

Mən də bu quşlara qoşulub

uçasıyam bir gün

Sirrimi buludların o üzündə

açasıyam bir gün...

Bu şeiri M.Müşfiqin ən yaxşı şeirlərindən olan "Küləklər" şeiri ilə müqayisə etmək olar. Şairin lirik "mən"ini aydın bir şəkildə ifadə edən bu şeiridə onun xəyali quşların ardınca üfüqlərdən-üfüqlərə qanadlanır, sonsuzluğa üz tutmuşların taleyi ilə maraqlanır. Onu narahat edən "bəlkə anlayan tapılmır yer üzündə?", "bəlkə bir məna görmür yer üzünün gecəsində, gündüzündə?" kimi cavabı özündə olan poetik suallarla ilkilənir.

Öz nəfsləri ilə yer üzünü murdarlayan adamların göy üzünə yaxşı ki, əli çatmır, yoxsa onlar çılpaq ulduzlara da tamah salardılar: avara köpəklər kimi ulduza hürərdilər. Şair quşlara qoşulub səmaya uçmaq arzusu ilə yaşayır, yer üzündə yaşamaqda məna görmür, o öz sirrini - insan sirrini orada açmaq fikrindədir. Bu şeirin özündə romantik bir uçuş var, nəcib bir kədər var, yenilməz bir qürur var. "Əyilib üzündən öpdüm" şeirində bu qürur və kədər konkret bir adam - dost üzərində birləşir.

Üzünə baxdım,

Gözləri payız kimiydi...

İşığı uçub getmişdi...

Təbəssümü qaralmışdı

Yastığa söykənib

dikəlməyə çalışdı

"Qapıda qalmışdı gözlərim,

Yaxşı ki, gəldin" - dedi

...Əlini uzatdı

Barmaqlarımı sıxdı

Əyilib üzündən öpdüm

Otaqdan çıxdım...

O, səhərə çıxmadı

Həmin gündən elə bil

Sağ əlim mənim deyil...

İnsan taleyi haqqında deklarativ bəyanatdan uzaq, sakit, poetik-simvolik poeziyadı bu... Bu kədərli poetik lövhədə yaşanılmamış bir ömrün təəssüfü obrazlaşır və bu obraz poeziyanın işığına bələnib.

Qadın olmaq çox çətindi. Onun həyatında ən mühüm mərhələ, tale məqamı ailə qurduğu, ərə getdiyi dövrdür. Bu zaman o özünü bütünlüklə seçdiyi adama bəxş edir. Bu çox böyük risk, ən böyük fədakarlıqdır.

Lakin heç də həmişə bu qismət özünü doğrultmur. "Mən"i olan, qüvvətli qadın bu zaman seçim qarşısında qalır. Adətən kişi qadını boşayır. Ramiz Məmmədzadənin "Boşanmış qadının hekayəti" şeirinin qəhrəmanı kişini boşayan, özünə hörmət qoyan qadındır:

O, başqa bir planetdən gəlib

Heç yer üzünün adamına bənzəri yox

Elə bil Yer üzündən xəbəri yox

Onu nə toyda şadlanan

gördüm

Nə də yasda kədərlənən

Çayını, çörəyini ver

Getsin, gəlsin

yesin, içsin

Aylarla axtarmaz

ata-anasını

... Qollarını göylərə qaldırıb

Tanrıya yalvardım

Hər gün onu görmək

Əzabından qurtardım.

Ramiz Məmmədzadə Qarabağ ağrısı ilə, Vətən təəssübü ilə yaşayan qeyrətli bir vətəndaşdır. Elə bir söhbəti olmaz ki, doğulduğu Ağdam, oradakı evlərindən, uşaqlıq çağlarından - külli Qarabağdan kövrələ-kövrələ danışmasını. Şeirlərində də Qarabağ dərdi gizlənmiş bir ağrı yaddaşı var. Bu dəfə onun şeirlərinə bu mövzu əfsanəvi Qarabağ atlarının timsalında yol tapır:

Qığılcım qoparar

Daşlardan nalları

Dağlardan-dağlara

Uzanar yolları

Qəzəbdən çeynəyər çayları, otları

Qarabağ atları

Didərgin düşəli

Hayqırar, kişəyər

Yolunu kəsənə

"yolumdan keç" - deyər

O ülgüc dırnağı, xışlayar yadları

Qarabağ atları.

Şeirin leytmotivini "üzəngi həm səni, həm məni gözləyir" çağırışı təşkil edir. Bu şeirdə cəngi ritmi, Qarabağ atlarının qəzəbli kişnərtisi var, bu kişnərti yatmış cəsarəti oyadır.

Ramiz Məmmədzadə hər kefi gələndə şeir yazan deyil, o, səbrlə ilhamın yolunu gözləyir, onun nazına, şeirin əzabına dözməyi bacarır.

Ramiz Məmmədzadənin böyük həyat təcrübəsi var. O həm də dövlət məmuru kimi, bir çox şairlərin görə bilmədiyi pərdəarxası olaylarla tanışdır. Lazım gəldikdə bütün bunlar poeziyanın materialına çevrilir. Fəqət, bir insan kimi o, maraqlı adamdır, insanlar üçün yaşamağı, xeyirxahlığı bacarır. Onun poeziyası elə duyğulardan yaranır ki, onlar ancaq onun özünə məxsusdur, onun fərdi yaşantılarıdır. O, hadisələrin içərisindən çıxmağı, onların fövqündə dayanmağı, uzaqdan qiymət verməyi bacarır. Ramiz müəllim çətin günün adamıdır, dosta "yox" deməyi bacarmır. Əsas isə budur ki, şeir yazmağa çox ciddi bir iş kimi baxır, təkcə şairliyi yox, həm də Azərbaycan ziyalısı adını uca tutur, onun bütün mənəvi etiketlərini otruşunda-duruşunda, danışığında, süfrə arxasında, rəsmi məclislərdə ləyaqətlə qoruyur. Millətə sevgi, dövlətə ehtiram onun poeziyasında da başlıca yer tutur.

Ramiz Məmmədzadə bir an olsun belə unutmur ki, "Şair sözü yüksək və müqəddəs bir sözdür. Bu sözdə ölməyən, əbədi şöhrət var" (V.Belinski) və o, şair sözünün ucalığını, müqəddəsliyini əzmlə qoruyur.

Nizaməddin Şəmsizadə

525-ci qəzet.- 2015.- 2 dekabr.- S.7