Sözünüz yerə düşməsin!

Səhv etmirəmsə, 2008-ci il idi (ayı, günü xatırlamıram). Rəssam dostum Nadir bizə gəlmişdi. Həmişəki kimi daha çox ötüb keçənlərdən danışırdıq. Mən Əjdər Olun “Ölümlə zarafat” kitabını yeni bitirmişdim.

Janrından asılı olmayaraq bütün əsərləri xoşuma gəlmişdi. “Xoşuma gəlmişdi” kitab haqqında təəssüratımı tam ifadə etmir. Əslində, “ofsunlamışdı”, “məftun etmişdi” də demək olardı. Ancaq bu sözlər yerli-yersiz o qədər işlənib ki, adama bir az saxta görünür. O zaman öz təəssüratımı Nadirə necə ifadə etdiyim yadıma gəlmir.

O, maraqla dinləyirdi. Qeyri-səmimi bir söz desəydim, hansısa bir hərəkəti ilə bunu büruzə verərdi.

“Börüsoy” hekayəsindəki bütün surətləri şəxsən tanıyırdım, “Ölümlə zarafat” hekayəsindəki surətlərəsə yaxından-uzaqdan bələdliyim vardı. Bəziləri ilə hətta bir süfrə ətrafında oturmuşdum. Tanıdığım bu adamların heç bir hərəkəti mənə yad görünmürdü. Bu şəxslər yüz faiz mənim tanıdığım adamlar idi. “Usta Yusifin kamançası”, “Fa...”, “Şər Nizi” hekayələrindəki obrazlarla şəxsən tanışlığım yoxdu. Ancaq o surətlər də mənə eyni dərəcədə təsir edirdi: kədərləndirirdi, düşündürürdü. Qısası, Əjdər Olun yazı tərzi, mövzuları, heç kimə bənzəməyən təsvir üsulu məni yerimdən oynatmışdı.

Bir sözlə, hamının bildiyi Molla Nəsrəddin lətifəsindən belə maraqlı pyes yazmasından, Namiq Abdullayevin, Rafiq Tağının, Əlisəmid Kürün ədəbi portretləri barədə heyranlıqla danışırdım. Bu zaman fikir verdim ki, Nadir cibindən telefonu çıxarıb kiminsə nömrəsini yığdı. Məni dinləmədiyini görüb dayandım. Onun danışıb qurtarmasını gözlədim.

- Salam! Neftçaladan danışıram. Salamatlıqdı. Telefonu Fərhad müəllimə verirəm. Onun sənə sözü var.

Sonra telefonu mənə uzatdı:

- Fikrini Əjdər müəllimin özünə de.

Mən çaşıb qaldım. Nadirin mənə uzatdığı telefonu almaq istəmədim. O, telefonu ovcuma qoydu.

- Sadə adamdır, sərbəst danış!

Əjdər Olla telefon danışığından yadımda qalan onunla salamlaşmağımızdı. Başqa nə dediyim, nə eşitdiyim bir kəlməni də xatırlamıram. Xudahafizləşib telefonu Nadirə verdim. Dostum məmnun görünürdü. Yəqin mənim həyəcanımı gördüyü üçün:

- Qardaş, narahat olma, yaxşı danışdın!- dedi.

Bu hadisədən bir aya yaxın vaxt keçməmişdi. Mənə bağlama gəldi. Əjdər müəllim kitablarını göndərmişdi.

Hər birinə də avtoqraf yazmışdı. Lap bu yaxınlarda “Canlı lətifələr, əhvalatlar, deyimlər” kitabına da avtoqraf yazaraq göndərib. Sağ olsun!

Təəssüf ki, rayonda yeni kitab almaq müşkül məsələdir. İctimai kitabxanadan da kitab götürməyi xoşlamıram. Çünki sevdiyim əsəri oxuduqdan sonra dəfələrlə vərəqləyir, onu dərk eləməyə çalışıram. Belə kitablar evimdən çıxanda, sanki onu qovuram, hörmətsizlik edirəm.

Əjdər Olun birinci kitabındakı əsərləri məni necə valeh etmişdisə, şeirləri də, “Əjdər Olam” kitabındakılar da, “Canlı lətifələr, əhvalatlar, deyimlər”də mənə eyni dərəcədə maraqlı idi.

Məndə belə bir sual yaranmışdı: janrından asılı olmayaraq onun kitablarını bu qədər maraqlı edən nədir? Bədii əsərləri ilə bağlı bu suala cavab tapmaq nisbətən asandır. Ancaq publisistik yazılar da mənim üçün bənzərsizdir. “Bənzərsiz” demişkən, onun yazılarını maraqlı edən cəhətlərdən biri də bənzərsizliyidir.

Oxuduğum minlərlə yazılardan, yazarlardan fərqlənməsidir.

Əjdər Olun əsərlərindən bəhs edən müəlliflər onun yaradıcılığının həyatı olduğu kimi təsvir etməsini, ənənəvi mövzulara belə fərqli prizmadan yanaşmasını, səmimi olmasını və s. cəhətləri göstərirlər. Ancaq bu keyfiyyətləri başqa əsərlərdə də, başqa yazarlarda da görmək olar.

Mən isə Əjdər Olun yaradıcılıq uğurlarının səbəbini özüm üçün belə müəyyənləşdirmişəm:

1. Sözə münasibəti. Əjdər Ol üçün söz mücərrəd deyil. Bu yerdə rəhmətlik Sadıq müəllimin sözləri yadıma düşür. (40 ilə yaxın Züd-Ost Qoltuq məktəbində-indiki 2 saylı Neftçala şəhər orta məktəbində direktor işləmişdi.) Bir dəfə dərsi izah etdi, həmişəki kimi tövsiyələrini verəndə ah çəkib dedi:

- Ay uşaqlar, hər gün sizə qızıldan qiymətli sözlər deyirik. O qızıl sözlərdən bir-ikisini götürürsüz, qalanları tökülüb qalır yerdə. Sonra da Məssurə ilə Gilə onları süpürüb atır küllüyə! ( Məssurə ilə Gilə xadimə idi, hər ikisinə Allah rəhmət eləsin.)

Bir anlıq mənə elə gəldi ki, Əjdər müəllim də Sadıq müəllim ah çəkib o sözləri deyəndə orada imiş. Çünki Əjdər Ol eşitdiyi, oxuduğu “qızıl” sözlərin birini də “yerə düşməyə” qoymur. Onları kitablara toplayır. “Qızıl kimi sözlər də” kitab olanda əbədiyyət qazanır. Füzulinin təbiri ilə desək sözü “ehya edən” əcəl yuxusunda olsa belə “bidar” olar, ayılar! Məncə, Əjdər Ol sözə canlı varlıq kimi, dirilik iksiri kimi baxır. Sözü “incitmir”, onu oxşayır, əzizləyir.

Yağışı çox,

çətinlikdir,

kimə nə var,

bu, mənlikdir,

ruhum şehli

çəmənlikdir,

heyim, gücüm

vətənlikdir,

bələklikdir,

kəfənlikdir

“Vətən” dedim,

Vətən, Vətən!

Sizi bilmirəm, bu şeiri oxuyanda mənə elə gəlir ki, ana sevimli balasına layla çalan kimi o da Vətənə layla çalır.

Əjdər Ol öz sözünə hansı münasibət bəsləyirsə, başqalarının da sözünə eyni cür yanaşır. Odur ki, kitabına topladıqları içərisində siyasi xadimlər, yazarlar, alimlərlə bərabər ən sadə peşə adamlarının da əhvalatları, deyimləri, lətifələri əbədiləşib.

2. Məncə, Əjdər Olun əsərlərinin məziyyətlərindən biri də odur ki, onun əsərlərində sözlərin alt qatı da var, bir bəndi, beyti, misranı müxtəlif cür mənalandıra bilərsən. Xocalı, Yanvar müsibətini, Gəncə qiyamını, Murov faciəsini, “girov düşmüş” Qarabağ dərdini, yuxusu qaçmış “əzizinə” “Uyu əzizim, uyu!” deyən şair, sanki xalqına “Oyan, ay xalqım, oyan!”, “Bu qədər zülmə dözmək bəsdir!” deyir.

3. Əjdər Ol əsərlərinin öz ritmi var. Bu ritm təkcə onun şeirlərinə adi deyil, nəsrində də bu ritm duyulur. İnanmırsınızsa, hər hansı şeirini səsli yox, lap ürəyinizdə oxuyun. Qulağımıza hər şeirə uyğun musiqi səsi də gələcək.

İçində atəş var, çınqı sal, od al,

Gəz, dolan, könül aç, ətir duy, dad al,

Çalış, seçil, tanın, üzə çıx, ad al,

Qara siyahıdan adını çıxart!

Ömür şirəsini, dadını çıxart!

Əjdər Olun bir söz adamı kimi mövzuya yanaşmasında, ifadə tərzində də seçilir. Ancaq o, səmimi və həssas sənətkar olmaqla yanaşı, eyni zamanda fikrini dolğun və yığcam ifadə edən söz adamıdır. Buna görə uzunçuluq etməkdən ehtiyatlandığım üçün mümkün qədər fikrimi toplamağa çalışıram.

... Mənə bir oxucu kimi Əjdər Olun əsas amalının, qayəsinin nə olduğu maraqlıdır. Onun yaradıcılığında vətənpərvərliyin, mənəvi ucalığın, humanizmin və başqa yüksək ideyaların təbliği aydın görünür.

Mənim üçün əsas cəhətlərdən biri də odur ki, onun əsərlərində həmişə fəlsəfi ümumiləşdirmə olur. Hətta eyni mövzuda yazdığı müxtəlif əsərlərdə də fərqli ümumiləşdirmə var. Məsələn, Vətən haqqında yazdığı aşağıdakı iki şeiri müqayisə edək:

Torpağını öpərəm,

gözlərimə təpərəm,

suyuşirin almasan,

gözəgəlim olmasan

bunca müştərin olmaz,

müşkül işlərin olmaz.

(“Azərbaycanım”)

yaxud,

Vətən mənə anadır,

analıq deyil.

Hər günü öynəlikdir,

qonaqlıq deyil.

Vətən mənə atadır,

atalıq deyil.

Vətəndaşlıq qoçuluq,

Lotuluq deyil.

Mən də ona oğulam

Oğulluq ki, yox!

Mənəmsə, məndə qəlplik,

paxıllıq ki yox.

(“Atam-anam Vətən”)

Əjdər Olun humanizmi insanla yanaşı, bütün canlı və cansız təbiəti əhatə edir. Bu dediyimə inanmaq üçün məncə, “Elə xoşuma gəlir...” şeirindəki aşağıdakı bəndi oxunaq kifayətdir:

Elə xoşuma gəlir, tənəkdən dərəm,

Yuyub, qoyub gedəm sarı salxımı.

Əllərim belimdə qayıdıb görəm

Quşlar dimdikləyib yarı salxımı.

Bu şeirdəki “Elə xoşuma gəlir”i “Elə xoşbəxtəm”də oxumaq olar. Mən indiyə qədər elə bir humanistə rast gəlməmişəm ki, quşlarla ruzisini bölüşdüyü üçün xoşbəxt olsun, bundan xoşu gəlsin. Həmişə üzüm bağlarında konserv qutularından düzəldilən zınqırovlar sallandığını görmüşəm-quşları qovmaq üçün.

İrəlidə qeyd etdiyim kimi Əjdər Olun əsas yazıçı qayəsinin nə olduğu mənə çox maraqlı idi. Özü üçün dərərək yuyub qoyduğu “sarı salxımı” quşların “dimdikləməsindən xoşu gələn” şairin əsas amalı, məncə, xeyirxahlıq, qayğıkeşlikdir. Xeyirxahlıq, qayğıkeşlik humanizmdən də geniş məfhumdur. Humanizmdə mücərrədlik var. Xeyirxahlıq, qayğıkeşlik isə bütün canlı və cansız aləmi özündə ehtiva edir.

Mənə elə gəlir ki, qayəsi, xeyirxahlıq, qayğıkeşlik olan bir yazar mütləq haçansa bəyaz bir gəmidə günəbaxan zəmisi üzərində “yelkən” açaraq “şeh qonan ətirli bir limana” lövbər atacaq!

...Bu ilin noyabrın 14-də Neftçalada Əjdər Olla görüş keçirildi. O, qələm dostu, şair, Yazıçılar Birliyinin katibi Rəşad Məcidlə, Əməkdar artistlər Ağalar Bayramovla, Firuz Səxavətlə, tənqidçi alim İlham Abbasovla gəlmişdi. Rayon rəhbərliyi, ictimaiyyəti qonaqları hörmətlə qarşıladı.

Həmən gün bir saat qabaqdan möhtəşəm Heydər Əliyev Mərkəzinə getmişdik. Neftçalada olan rəssam dostum Nadir məni Əjdər müəllimlə tanış etmək istəyirdi. Sonra fikirləşdik ki, görüşdən əvvəl Əjdər Ola yaxınlaşmaq yaxşı olmaz. Görüşdən sonra daha münasibdir. Lakin maraqlı keçən görüş bitdikdə əllərində onun kitabını tutmuş oxucular Əjdər Ola yaxınlaşıb avtoqraf alırdılar. Hiss olunurdu ki, o, tələsir. Getdikcə çoxalan, artan uzun növbəyə baxmayaraq avtoqraf almaq istəyənləri də məyus etmək istəmirdi. O, yarım saatdan artıq burada yubandı. Əjdər müəllim bu işi bitirər-bitirməz şəkil çəkdirmək istəyənlər onu əhatəyə aldı. Nadir mənə baxdı.

- Qardaş, deyəsən, bu gün görüşə bilməyəcəyik.

Sonra fikrimi bilmək üçün mənə baxdı.

Mən:

- Necə məsləhətdir...

Nadir:

- Ağlıma bir fikir gəlib. Yaxşısı budur ki, sən Əjdər müəllimə deyəcəyin fikirləri qələmə al. Bakıya tez gəlsən, özün verərsən. Yox, yubansan, göndərərsən, mən çatdıraram.

Nadir çıxış yolu tapdığı üçün sevinirdi. Onun pərtlikdən qurtarmasına mən də sevindim. Xudahafizləşib ayrıldıq.

Nadirin məsləhəti ilə yazdığım bu yazını Əjdər Ola aşağıdakı arzum ilə tamamlamaq istəyirəm:

“Sözünün yerə düşməsi”, kiminsə kimin “sözünü yerə salması” ləyaqətli insanlar üçün ən böyük sayğısızlıq hesab olunur. Əjdər müəllim, məncə, sizin ən əsas xarakter xüsusiyyətlərinizdən biri də məna tutumu olan nə özünüzün, nə də başqasının sözünü həm məcazi, həm də müstəqim mənada yerə düşməyə qoymamanızdır. Odur ki, mən də arzu edirəm, hər iki mənada sözünüz yerə düşməsin!

Fərhad ƏZİZBƏYLİ

Neftçala

525-ci qəzet.- 2015.- 12 dekabr.- S.20;25