Bəxtiyar Vahabzadə poeziyası - fərqli dünyaların harmoniyası

(Əvvəli ötən sayımızda)

B.Vahabzadənin fikir axtarışlarını onun bir çox şeirlərində, poemalarında və pyeslərində izləyə bilərik.

Burada bu xüsusda geniş söz açmağa ehtiyac duyulmur. Ancaq qısaca deyim ki, B.Vahabzadə müasir Azərbaycan poeziyasında bir tendensiya xarakteri daşıyan fəlsəfi lirikanın gözəl nümunələrini yaratmışdır.

Vaxt, Zaman, Ölüm-Olum, Gözəllik, Təbiət və Urbanizasiya, Xeyir və Şər - bütün bu anlayışlar Bəxtiyar poeziyasında öz fəlsəfi-poetik həllini tapırdı. Əzəldən bu böyük şairin daxilində narahat və ağıllı bir filosof yaşayırdı. O, heç bir vaxt ateist olmadı, dinimizi inkar etmədi.

Allah! Bilirik, cism deyil, bəs nədir Allah!

Ən yüksək olan haqda, həqiqətdədir Allah.

Dondunsa təkamül və gözəllik qabağında,

Dərk et, bu təəccübdə, bu heyrətdədir Allah.

Gerçək də budur: Gizlidir hər zərrədə vəhdət.

Bir zərrə ikən küllə qovuşmaq ulu niyyət.

Gördüklərimiz zahiridir, bətnə nüfuz et!

Batindəki, cövhərdəki fitrətdədir Allah.

İnsan! Təpədən dırnağa sən arzu, diləksən.

Nəfsində doyumsuz, fəqət eşqində mələksən.

Zülmün üzünə haqq deyilən şilləni çəksən,

Şilləndə möhürlənmiş o qeyrətdədir Allah.

Bəxtiyar şeirinin bütün parametrlərində, hətta onun kiçik çalarında belə qüvvətli şəkildə hiss edilən, duyulan, hətta bir çox məqamlarda bu poeziyanın aparıcı füquruna çevrilən BƏXTİYAR obrazıdır. Çağdaş poeziyamızda belə bir görünüş, yəni şair obrazının onun poeziyasında bu dərəcədə aparıcı rol oynaması ilk növbədə, bu obrazın xarakterindən doğur. Belə demək mümkünsə, bütün şeir və poemalarında poetik duyğunun, hissin mərkəzində şair obrazı durur. Həyat, ölüm, insan məhəbbəti, həqiqət uğrunda mübarizə, istiqlal düşüncələri, kədər, nifrət, tarixə baxış, müasirlik-bütün bu problemlər Bəxtiyar-Şair obrazında təmərküzləşir. Ancaq elə güman eləmirəm ki, hansı bir şeirə, ya bir kitablıq şeirə boylanıb "bax, bu şeirdə" ya "bu kitabda Bəxtiyar bir insan və şəxsiyyət kimi tamdır" fikri ortaya çıxsın. Yox, olsa-olsa, hər şeir Bəxtiyar dünyasının kiçicik zərrəsi ola bilər. Təbii ki, bəzi şeirlərində Zərrə Ümmanı, An Əbədini daha parlaq əks etdirə bilər. Yenə də elə güman eləmirəm ki, şeirlərində görünən Bəxtiyar obrazı sırf Bəxtiyar obrazıdır. Bu cür düşünüş də Bəxtiyar poeziyasının aparıcı qəhrəmanının missiyasını daraltmağa gətirib çıxarardı. Məncə Bəxtiyar obrazında XX əsr insanının-düşünən, düşündürən, əsrin təzadları və mürəkkəblikləri qarşısında həyəcanlanan, əsəbi hallar keçirən, bəzən heyrətlənən, hər hansı gözəllik önündə səcdə qılan, əcdad, kök, ilkinlik duyğusunu qanında yaşadan, doğma ana dilini, xalq mənəviyyatını hər şeydən uca tutan, azadlıq mücadiləsində, xalqının istiqlal savaşında SÖZÜ GÜLLƏYƏ ÇEVİRƏN və təbii ki, sevən, sevilən, əzab çəkən bir Aşiq canlanır. Bu Aşiq sözünü xüsusi vurğulamaq istəyirəm. Azadlıq aşiqi, təbiət aşiqi, Vətən aşiqi, gözəllik aşiqi, poeziya aşiqi.

Bəxtiyar obrazının məramnamə xarakteri daşıyan ifadəsini bircə şeirdə canlandırmaq istəyi məni rahat buraxmadı. Müxtəlif şeirlərinə üz tutdum, hansı şeirindənsə bu misraların üzərində dayandım:

Uçmaq istəyirəm,

yalnız zirvədən

Seyr edim bu günü, ötən çağları.

O qədər ucalım, yüksəlim ki, mən

Görməyim yerdəki xırdalıqları.

Uçmaq istəyirəm,

əsəblərimi,

Əsrin öz kökündə çəkib tarıma.

Uçmaq istəyirəm,

dərdi-sərimi

Dərmana yetirən nağıllarıma.

Ucalıq və yüksəklik! Genişlik və səmavilik! Xəyal və romantika! Məncə, Bəxtiyar poeziyasının bütün pafosunu bu sözlər təyin edir.

...Bir neçə ildir Bəxtiyarsız yaşayırıq. Onun səsini eşitmirik, təzə şeirlərini oxumuruq. Ancaq Bəxtiyar Vahabzadə elə bir ədəbi irs qoyub ki, əsrlərə yetər. Nədir bu əbədiyaşarlılığın sirri?

Birincisi-XX əsr və XXI əsrin ilk illərinin Azərbaycan ədəbiyyatını B.Vahabzadənin yaradıcılığı olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Azərbaycan xalqının mənəvi dünyasını, mübarizələr tarixini, intellektual aləmini, keçmişindən bu gününə uzanan yolu-bu yolun şərəfli -şanlı səhifələrini, həmçinin faciəli, dramatik mənzərəsini biz digər böyük sənətkarlarımızın yaradıcılığı ilə bir sırada Bəxtiyar poeziyasında da izləyə bilərik.

O, Azərbaycan sözünün canlı əfsanələrindən idi. Sözlə insanı heyrətləndirməyin ustası idi.

"Heyrət, ey büt!" dedi dünyaya qələm

Aləmi bir seyrim yüz heyrətimdir.

Mən heyran olmasam yaza bilmərəm

Mənim nəğmələrim-öz heyrətimdir.

Həmişə qorxmuşam biganəlikdən,

Yaşa heyran-heyran, öl heyran-heyran!

Məni soyuq-soyuq dindirincə sən,

"Can" deyib canımı al, heyran-heyran!

Bəxtiyar Vahabzadə poeziyası klassik və müasir Azərbaycan poeziyası arasında bir körpü idi. Onlarla misallar göstərə bilərəm ki, B.Vahabzadə klassik poeziyadan yaradıcı şəkildə necə təsirlənirdi. Xüsusilə, Füzuli poeziyası onun üçün bir məktəb idi. O, dünya poeziyasına dərindən bələd idi, amma Azərbaycan poeziyası onun üçün sevimli və doğma idi, milli şeir ənənələrinə xor baxanlara qarşı mübarizəni elə şeirlə aparırdı. Burada onun Azərbaycan klassik və müasir ədəbiyyatının bir sıra problemlərinə, həmçinin sevdiyi sənətkarların yaradıcılığına həsr etdiyi onlarla məqalələrini xatırlayırsan. B.Vahabzadə füzulişünas deyildi, lakin onun Füzuli poeziyası və ölməz "Leyli və Məcnun" poeması haqqında yazdığı məqalə fikrimcə, füzulişünaslığın incilərindən biri sayıla bilər. O, C.Məmmədquluzadə yaradıcılığının tədqiqatçısı deyildi, amma Mirzə Cəlil sənəti barədə yazdığı məqalə heç bir tədqiqat əsərindən geri qalmır. Müasirlərindən kimin haqqında yazmadı ki? Səməd Vurğunun ömür yolu və yaradıcılığı haqqında ilk monoqrafiyanın müəllifi də o oldu. Yeri gəlmişkən deyim ki, B.Vahabzadə S.Vurğun ədəbi məktəbinin ən istedadlı nümayəndəsi idi, S.Vurğunun ölməz poeziyasından çox şey əxz elədi, lakin sənətdə, poeziyada öz yolunu tapdı və ondan sonra ədəbiyyata gələn bir çox şairlərimiz üçün də Bəxtiyarın poeziyası örnək oldu. O, S.Rüstəmi də, R.Rzanı da, M.Arazı da, N.Həsənzadəni də, Ə.Kərimi də sevirdi və onların yaradıcılığına ürəkdən gələn məqalələr həsr edirdi. Cavan şairlərin yazdıqlarına da biganə deyildi.

İkincisi-Bəxtiyar poeziyası o taylı-bu taylı hər bir azərbaycanlı üçün Vətən dərsi idi. Onun şeirlərini, poemalarını oxuyub Vətəni sevdik, onun torpağını, daşını sevdik. Xalqımızın tarixini vərəqlədik, fiziki Azərbaycanın parçalandığını görsək də, mənəvi Azərbaycanımızı bütöv gördük. Onun poeziyası bütövlükdə tarixi keçmişimizə və XX əsr Azərbaycanına tutulan saf, ləkəsi təmiz bir güzgüdür deyirik. Poeziyamızda CƏSARƏTİN necə boy atdığını, müstəbidləri necə titrətdiyini hiss etdik. Qanlı Yanvar faciəsindən bir neçə gün sonra Bəxtiyar Vahabzadənin rus generalının üzünə tüpürdüyünü dedilər, amma o öz şeirlərində çox-çox əvvəl imperiyanın üzünə tüpürmüşdü.

Bəxtiyar şeiri düşüncə, idrak yoluna işıq saçır. Bu işıqdan hələ neçə nəsil faydalanacaqdır.

P. S. Bəxtiyar Vahabzadə mənim müəllimim olub. BDU-nun Filologiya fakültəsində, IV kursda o, bizə "Sovet ədəbiyyatı tarixi" fənnindən mühazirələr oxuyurdu. Əslində, bizə milli mənlik, qeyrət dərsi keçirdi.

Mövzular bir yana qalırdı, bizə Mirzə Cəlildən, Hadidən, Sabirdən, Üzeyir bəydən söz açırdı, o zaman deyilməsi yasaq olan mətləblərdən söz açırdı. Bir gün, mühazirələrin birində Səməd Mənsurun "Rəngdir" şeirini oxudu. Bu şeir mənə elə təsir elədi ki, mühazirədən sonra həmin şeiri istədim. Bəxtiyar müəllim, məni boş auditoriyaların birinə apardı, misra-misra onu mənə köçürtdü. O zaman çox az oxucunun bu şeirdən xəbəri vardı.

...İllər keçdi. Mən ədəbi aləmə qoşuldum. "Azərbaycan" dərgisində işə başladım və Bəxtiyar müəllimlə dönə-dönə rastlaşdım, evində oldum, onunla iki dəfə müsahibə apardım, haqqında bir neçə məqalə yazdım. Günlərin birində ona "Tənqid yarpaqları" adlı kitabımı hədiyyə etdim. Bir aydan sonra "Xalq qəzeti"ndə həmin kitab haqqında Bəxtiyar müəllimin məqaləsi çap olundu. Bu, mənim həyatımda ən xoşbəxt günlərdən biri idi.

Ustad şair redaksiyaya şeirlərini göndərəndə bir neçə dəfə mənə zəng edib, rəyimi soruşub. Günlərin birində oğlum Vidadi telefonu götürdü. Zəng edən Bəxtiyar müəllim idi. "Ata, səni telefona çağırırlar" dedi.

Bəxtiyar müəllimin mənə telefonda sözü bu oldu: "Oğlum, sənə "ata" deyən o uşağın dilindən öp". Bilirdim ki, Bəxtiyar müəllimin "papa", "mama" sözlərindən xoşu gəlmir.

Vaqif YUSİFLİ

525-ci qəzet.- 2015.- 27 fevral.- S6.