Böyük zəhmətin bəhrəsi

TANINMIŞ JURNALİST-PUBLİSİST FAZİL RƏHMANZADƏNİN "BU İSİMDƏ BİR CAN....." İKİCİLDLİYİ BARƏDƏ QEYDLƏR

Haqqında söhbət açmaq istədiyim kitabın üz qabığında müəllifin öz fotoşəkli ilə yanaşı, xırda qeydləri də oxuculara təqdim olunur. Oxuyuruq:

" - Nəhayət ki, mən kim olduğumu bilməliyəm, ya yox?

- Məgər kimliyiniz özünüzə məlum deyil?

- Xeyr. Hələlik mən yoxam, kim olacağımı da bilmirəm, bunu mənə haqqımda yazılacaq əsər deyəcəkdir..."

... Hər dəfə masa arxasına keçəndə, əlimdə olan faktları bu və ya digər qeydlərim üçün sistemləşdirəndə mütəfəkkir ədib Naycel Dennisin "Şəxsi vəsiqə" pyesindəki həmin dialoqu xatırlayıram. Fikirləşirəm ki, kimliyindən, təhsilindən, vəzifəsindən, dünyagörüşündən asılı olmayaraq haqqında yazacağım adam da beləcə düşünür. Ona görə də sözlə elə bir ayna yaratmaq lazımdır ki, qəhrəman burada özünü görsün, təkcə görmək deyil, həm də özünü dərk etsin.

Bu kitabın qəhrəmanı Azərbaycanımızdır. Görəsən XX əsrdəki ömür yaşantısını bu aynada görə bilibmi, həm də özünü dərk edə bilibmi?".

...Fazil Rəhmanzadə yaradıcılığına əla bələd olduğumdan deyə bilərəm ki, həmin qeydlər müəllifin yalnız aidiyyəti kitaba ünvanlanan düşüncə tərzini ifadə etmir, əslinə qalsa onun bütün əsərlərinə şamil olunan bir məramnamədir. O ki, qaldı "Bu isimdə bir can..."a nəzərə çarpdırım ki, bəli, Azərbaycanımız həmin "aynada" özünü aydın "görür". Kitabı diqqətlə oxuyub bitirdikdən sonra belə nəticəyə gəldim.

İstedadlı sənətkar çiynini ağır bir yükün altına verərək həlli çox çətin olan vəzifənin öhdəsindən uğurla gəlmişdir. Bu əsəri ilə sanki bütün potensial imkanlarını, bacarığını, qüvvəsini sərgiləmişdir. Məqsəd beləydi: qədim və zəngin tarixə malik Azərbaycanın XX əsrdəki intibahını müəyyənləşdirən vacib məqamlardan, misilsiz nailiyyətlərindən, bəşər mədəniyyətinə və elminə bəxş etdiyi nadir insanlardan, töhfələrindən, dünya çapında oynadığı misilsiz və inkarolunmaz rolundan söhbət açmaq.

İrəliyə gedərək bəri başdan deyim ki, müəllif öz istəyinə nail olmuşdur.

Doğrudan da XX əsr - Azərbaycan üçün elə-belə ötüb keçən yüzil deyildi. Məmləkətimiz sözün böyük mənasında həmin əsrdə bəşər tarixinə qızıl hərflərlə yazılmış bir çox mühüm hadisəyə imza atmışdır. Digər tərəfdən əməlli-başlı düşünsək aydın görərik ki, həmin hadisələri inci danələritək ardıcıllıqla sapa düzmək elə də asan gəlməsin. Hər "incinin" yerini tapmaq, düzülüşdə ahəngdarlığa nail olunaraq bunları bir dəst halında təqdim etmək vacibdi.

"Bu isimdə bir can..." tarixi-ensiklopedik səciyyəli çox önəm kəsb edir. Əlbəttə, bir adamın belə zəngin, çoxşaxəli xüsusiyyətə malik işə baş qatması və vəzifəsinin öhdəsindən əla gəlməsi yaradıcı şəxsin fədakarlığı sayılmalıdır. Hərgah onun son ildə qələmə aldığı "Yol" (birinci və ikinci kitablar), "Tale töhfəsi", "Sən mənim, Azərbaycan", "Doqquza qədər say" və digər iri həcmli monumental tarixi-publisistik kitablarını yada salsaq, dərhal bilərik ki, həmin yaradıcılıq məhsulları da əsl mənada müəllifin fədakarlığını özündə ehtiva edən əsərlərdir. Hər biri də publisistin böyük zəhmətinin bəhrəsidir.

"Bu isimdə bir can..." barədə fikrimi bölüşmək məqamında mühüm amili yaddan çıxarmamalıyıq; hərgah söhbət intibahdan gedirsə əlbəttə, hər məsələyə obyektiv elmi yanaşma, gərəkli və real nəticə əsasdır. Siyasi gerçəklik və bədii təxəyyülün qüvvəti də vacibdir. Müəllif həmin məsələlərdə ağıllı məntiqə söykənir ki, bu da sevindiricidir. Daha bir vacib məsələ: Fazil Rəhmanzadə təcrübəli publisist kimi elmi-nəzəri mülahizələrində nadir arxiv sənədlərinə, mənbələrə istinad etməklə yanaşı, müxtəlif elm xadimlərinin, alim və tədqiqatçıların ciddi araşdırmalarına, dəyərli elmi şərhlərinə də yer ayırır, onların bir neçəsini "danışdırır". Beləliklə də ayrı-ayrı xarici ölkələrdə yaşamış və müxtəlif xalqlara məxsus insanların fikirlərini çatdırmaqla, çoxçalarlığa, zəngin fikir və düşüncə tərzinə də önəm verir. Beləliklə də əsərin rəngarəngliyi, əlvanlığı, reallığa söykənməsi təmin olunur.

Mən Fazil Rəhmanzadənin yaradıcılıq yolunu lap ilk addımlarından -mətbuatda çıxan yarılarını diqqətlə izləyən canlı şahid kimi son 50 ildən çox müddətdə onun daim təkmilləşməsini, inkişafını görmüşəm. 1961-ci ildə o, "Bakı" qəzeti redaksiyasında işə qəbul edildi və beləliklə də hər ikimiz uzun müddət burada yanaşı çalışdıq.

60-cı illərin sonlarından başlayaraq "Jurnalistin cib dəftərindən" rubrikası altında qəzetin səhifələrində mütəmadi olaraq çıxış etməsi geniş oxucu kütləsində böyük maraq oyatmışdı. O, həm bu rubrika altında işıq üzü görən qeydləri, həm də iri həcmli məqalələri, nəhayət bir-birində dəyərli publisist kitabları sayəsində çox populyarlaşdı. Uzunillik səmərəli və çox dəyərli yaradıcılıq fəaliyyəti ilə Milli Mətbuatımızın son yarıməsrlik tarixi salnaməsinə önəmli səhifələr yazdı.

Yeri gəlmişkən Fazil Rəhmanzadənin bir-birindən maraqlı kitablarının sayı artıq 30-a çatmışdır. Diqqət çəkən əsas məsələ bundadır ki, onun həm yaradıcı sənət adamlarına - Nəsibə Zeynalovaya, Zeynəb Xanlarovaya, Şəmsi Bədəlbəyliyə, ümumən Bədəlbəylilərə, Lütfiyar İmanova, Tahir Salahova, Müslüm Maqomayevə həsr etdiyi, həm də sırf tarixi-publisistik kitabları eyni dərəcədə Milli Mətbuatımızın dəyərli nümunələri sırasındadır. "Tale tövhəsi" (rus dilində), "Sən mənimsən, Azərbaycan" (Vaşinqtonda ingiliscə buraxılıb), "Əsrə bərabər gecə", "Yol" (birinci və ikinci kitablar), nəhayət "Bu isimdə bir can..."

Adları çəkilən kitabların hamısı ictimaiyyətin razılığı ilə qarşılanmışdır. "Bu isimdə bir can..." ikicildliyini də cəsarətlə belə bir dəyərə bərabər tutmaq gərəkdir.

Fazil Rəhmanzadə ötən əsrin 90-cı illərinin lap əvvəllərindən başlayaraq dünyanın 30-dan çox ölkəsinə səyahətində soydaşlarımızla görüşlər keçirdi, arayıb-axtardığı azərbaycanlıların iç dünyasına varid oldu, onların tarixi vətənlə bağlılıqlarını, istək və arzularını, yaşadıqları məmləkətlərdəki yaşayış tərzlərini diqqətlə öyrəndi və nəticədə ilk dəfə olaraq xaricdə məskunlaşmış soydaşlarımızla bağlı "Yol" adlı iki kitabdan ibarət monumental əsərini ortaya qoydu.

Budur, indi o, xalqımızın, məmləkətimizin XX əsrdə nail olduğu intibahı barədə iki cilddən ibarət "Bu isimdə bir can..."ı oxuculara hədiyyə etdi.

Yorulmaq bilməyən istedadlı publisist bütün kitablarında olduğu kimi, yeni əsərində də rəngarəng və orijinal forma seçmiş, diqqət çəkən rubrikalarla müxtəlif səciyyəli qeydlərini oxucuya təqdim etmişdir. "Yadigarlarımız", "Əsrin şəxsiyyətləri", "Jurnalistin cib dəftərindən" və s. rubrikalar altında qələmə alınmış yazılar çox təsirlidir. Oxuduqca istər-istəməz hadisələrin axarına qoşulursan, eyni dərəcədə hisslər coşur, ürək göynəyir. Çox halda isə bu və ya digər obrazın ümumi təsviri bizim də qürur duyğumuza çevrilir. Xalqımızın dəyərli, dahi övladları üçün müəllifin coşqusuna oxucu da qəlbən qatılır. Müəllifin tükənməz istedadının məhsulu qismində rastlaşdığımız hər bir epizod, məqam, fakt, yaşam tərzi üçün biz də sonsuz sevinc hissi keçirir, tarixi şəxsiyyətlərimizin böyüklüyü, ucalığı, ağlı-zəkası, məmləkətimizin, xalqımızın mənəvi zənginliyi, böyüklüyü üçün misilsiz qürur duyuruq. Bu qürur hisslərini yazılardakı əlvan sətirlər bizə aşılayır.

Fazil Rəhmanzadənin də haqlı qeyd etdiyi kimi ötən yüzil təbii ki, məmləkətimizin, xalqımızın tarixində xüsusi yer tutur. Qəlb oxşayan tarixi məqamlarla bir sırada, o, çox mürəkkəb, çətin, ölçüyəgəlməz ağrı-acıları, misilsiz fəlakətlərə məruz qalması, faciələrə düçar olması ilə də səciyyəvidir. Bütün bunların bir-birini əvəzləməsi zəminində ötən çağlar öz əksini kitabda tapmalıydı, tapmışdır da. Fəqət quru sadalamalar belə iki kitaba sığmazdı. Odur ki, müəllif çox məntiqi olaraq hadisələrin təsvirində xırdalıqlara varmamış, ümumiləşdirmələrə daha çox meylli olmuşdur. Bu və digər məsələnin işıqlandırılmasında çox mətləb aşılanır və beləliklə də mövzunun əhatə dairəsi genişlənir. Fazil Rəhmanzadə quru sadalamalara, faktların sadəcə təfsirinə uymamış, əksinə, özünün təbii danışıq və təcəssüm boyalarından sənətkarlıqla istifadəyə çalışaraq bədii siqlətin monumentallığına nail olmuşdur.

İti müşahidə qabiliyyətinə, geniş dünyagörüşünə, bilik və savadına, peşəkarlığına rəğmən deyə bilərik ki, o, oxucusunu ardınca aparmağı bacarır. Elə yazı tərzini, elə ifadə boyalarını, elə faktları önə çəkir ki, adam mütaliədən yorulmur, bir səhifə başa çatan kimi o biri səhifəni oxumağa çalışır. Yəni hadisələrin məntiqi və dinamik ardıcıllığı önəm kəsb edir.

Fazil Rəhmanzadənin özünəməxsus dil gözəlliyi var. Bu onun ustalıq səviyyəsinin göstəricisidir. Müəllif sözdən qənaətlə və yerində istifadədə əvəzsizdir. Forma təzəliyini də buraya əlavə etsək fikrimizə şərik olarsınız.

Bir neçə gündən sonra Milli Mətbuatımızın 140 illiyi təntənə ilə qeyd olunacaqdır. Çox uzaqgörən, fəal həyat mövqeyində olan ustad qələm sahibi kimi Fazil Rəhmanzadə yeni ikicildliyini əlamətdar hadisəyə ithaf etmişdir. Bunun üçün də biz yazarlar görkəmli publisistə minnətdarlıq hissi ilə "sağ ol" deyirik. Açıq bildirim ki, "Apostrof" MMC-nin nəşr etdiyi "Bu isimdə bir can..." həmin şanlı yubileyə gözəl hədiyyədir.

Şükufə TAĞIZADƏ

Əməkdar journalist

525-ci qəzet.- 2015.- 3 iyul.- S.4.