Doğulduğu günü xatırlayan adam

Şair Vaqif Bəhmənli ilə söhbət

- Əziz qardaşım, xoş gördük. Bəri başdan səni qarşıdan gələn 60 yaşın münasibəti ilə ürəkdən təbrik edirəm, möhkəm cansağlığı, yaradıcılıq uğurları, xoş günlər və nəvə toyu arzulayıram...

- İntiqam müəllim, möhkəm cansağlığı, yaradıcılıq uğurları, xoş günlər və nəvə toyu ilə bağlı bildirdiyiniz arzuları sizinlə qardaş qisməti kimi tən bölürəm, sağ olun. Əlbəttə, onu da deməyə borcluyam ki, “Azərbaycan” jurnalının baş redaktorunun, nəinki ədəbiyyatın, ümumən mədəniyyətin hər sirrini bilən görkəmli səxsiyyətin bu lütfkar qərarı mənə görə həm gözlənilməzdir, həm düşündürür, həm də, açığı, sevinirəm. Nəzərə alsanız ki, ixtisasca jurnalistəm, bəlkə də əksinə olmalıydı; sualları mən, cavabları siz verməliydiniz. Sözgəlişi, on il bundan irəli üzümə gözəl sözlər deyə-deyə dostlar məni 50-yə addatdılar.

İndi də 60... Görünür, on ildən bir insan itkilərin dalınca ağlayan uşağa dönür, gərək onun başını sığallayasan ki, ehtimal edilən növbəti zaman kəsiminə ağrısız keçsin...

- Əvvəla, 60 yaş ərəfəsində özünü necə hiss eləyirsən?

- Özümü güldən şirə çəkib pətəyə tərəf uçan arı kimi hiss edirəm. Lap körpəlikdən canımda arılara bənzər çalışmaq həvəsi var. Bu həvəs anamdan keçmədi, çünki onun qocaldığını gördüm, yorulduğunu yox...

Həyatın hər üzüylə üzləşmək insanın alın yazısıdır. Başqa sözlə, idrakın yetə bildiyi elə bir ovqat yoxdur ki, insan ömrün hansı məqamındasa həmən o fərqli, saysız-hesabsız ovqatların demək olar hamısını yaşamamış olsun. Əlbəttə, tədricən. Halbahal olmaq həyatın ən mükəmməl şəklidir. Bəlkə başqalarında başqa istinadlar var, bilmirəm, amma bayaq söylədiyim çalışmaq həvəsi məni toxtaq saxlayır. Bu səbəbdən tam qətiyyətlə deyirəm ki, şükür, yaxşıyam, lap yaxşıyam. 60 yaşın ərəfəsi də, özü də xoş gəlir, qoy gəlsin. Ağlı başında olan canına cəfa verər, illərə zəhmət verməz...

- Bu görüşə gələndə bilirsən nə fikirləşirdim? Fikirləşirdim ki, indi illər əvvəllərə baxanda deyəsən sürətini artırıb, yaman tez ötüb keçir; lap sürət qatarının vaqonları kimi... Aylarla, illərlə ayaqlaşa bilirsənmi? Çatdırmayıb təngidiyin olurmu?

- İntiqam müəllim, uzaq illərdə sadə bir şeir yazmışam, deyir:

Kim düzüb anları

bir-birinin dalınca,

kim qoyub gün həddi,

ay həddi,

kim yaradıb sıra-sıra

il sərhəddi?..

Mən bütöv yaşamaq istəyirəm ömrümü -

bir anı belə boş qoymadan

yaratmaq şərti ilə

naxış-naxış,

ilmə-ilmə!

Uzun bir gün yaşayıram...

Yəqin bənzəməz onda

günüm-günümə,

ayım-ayıma,

ilim-ilimə...

Məncə, zamanla ötüşmək havayı cəhddir, bəlkə də zaman yoxdur, varsa da ifrat dərəcədə mütləqdir.

Əslində varlıqlar arasıkəsilməyən, başlanğıcı və sonu olmayan daimi bir hərəkətin tərkib hissəsidir. Zamanı təbii və şüuri proseslərin hasil olan nəticələri maddiləşdirir. Həftə, ay, il bölgüsü təxəyyülün məhsuludur.

Görünür fərdi və ictimai nailiyyətləri, fəaliyyətin xronologiyasını asan anlamaq, olmuşları çaş-baş salmamaq üçün təqvimsiz ötüşmək olmur. Keçmişin və gələcəyin nüvəsi, istinad nöqtəsi içində olduğun andır, hətta bu da nisbidir, çünki enerji arasıkəsilmədən yaranır və elə o qayda ilə də itirilir. Mən gözümün qabağında neçə-neçə doğma adamın enerjisinin tükəndiyini, şam kimi yanıb öləzidiyini görmüşəm. Babam Qəbil qocalmışdı; həm yaddaşı, həm də gözləri zəifləmişdi. Hər şeyi dəyişik salırdı - dəryaz əvəzinə balta, köynək əvəzinə nə bilim nə..., aralıdan gələni xeyli baxandan sonra tanıyırdı. O, elə bilirdi ki, günah illərdədi. Əslində isə onun enerjisi tükənirdi. Mən ona təskinlik üçün yazdım ki:

Gözün zəifləmir, fikrindən daşın,

Gileyin nahaqdı özündən sənin.

Tale uzaqlaşır, baxt uzaqlaşır,

Dünya uzaqlaşır gözündən sənin...

Allah ruhunu şad eləsin, türk dünyasının böyük şairi Bəxtiyar Vahabzadə “Ədəbiyyat qəzeti”ndə çıxan bu şeirimi başdan-ayağa telefonda mənə oxuyub elə həyəcanlı sözlər dedi ki, sanki şair 80-ci illərin sonunda Azadlıq meydanının tribunasından kütləyə üz tutub, “Ay camaat, fitnəkarların sözünə inanmayın, heç olmasa, bir gecəlik evinizə dağılışın, yoxsa bu cəlladlar sizi qanınıza qəltan edəcək” - söyləyirdi.

Bir misal da çəkim, yəqin sizdə də belə hallar olub, ömrümün elə vaxt kəsimini xatırlayıram ki, orada bir saat mənə bir il kimi uzun görünüb, bəzən isə bir ilin hardan gəlib hara getdiyindən xəbər tutmamışam.

Deməli, vaxtın sürətlərini bizim ruhi vəziyyətimiz müəyyən edir. Gecə-gündüz əvəzlənməsi olmasaydı dünyanın yaranışından sizinlə söhbətləşdiyimiz bu ana qədər olan müddətini bir gün adlandırmaq olardı.

Ötüb keçən zamanı, vaxtı bu cür dəyərləndirəndən sonra yalnız şairlərə yox, bütün insanlara mənalı olmağın bircə variantı qalır: çalışmaq! Yəni şüurlu əməklə vaxtı maddiləşdirmək. Maddiləşən zaman sənin əməyinin bəhrəsidir. Həm də sənin deyil. Əsas odur ki, sürətli vaxt axarında cəmiyyətin boy artımına bir qum dənəsi qədər də olsa, yük daşıyırsan. O ki qaldı təngimək, yorulmaq məsələsinə - tarla üstündə qan-tərə batan kəndlinin bir ağac kölgəsinə çəkilib dincəlməyi də işdi...

- Vaqif, neçə yaşından yazmağa başlamısan? İlk şeirlərini yazmağın ruhun, hissin, duyğunun ehtiyacından oldu, yoxsa kimlərəsə bənzəmək, şair kimi tanınmaq istəyindən? İlk təkan nə oldu?

- Bu yaxınlarda istedadlı və yüksək insaniyyətli gənc yazar Sevinc Mürvətqızı uşaqlıq illərimi neçə yaşından xatırladığımı soruşdu. Mən ona, doğulduğum gün də yadımdadır, - deyə cavab verdim. Təəccübləndi. Kim olsa təəccüblənər. Amma Allaha and olsun, mən o günü xatırlayıram. Necə ola bilər ki, insan yaddaşı işıqla bərabər qaranlığı, hələ bu azmış kimi hər sayaq ələşən-küləşəni özünə hopdurur, amma bütün həyatın səbəbi olan möhtəşəm doğum gününü unudur? Bu mümkün deyil. Belə mötəbər xatirata görə anama, bir də doğulduğum civir mərəyin böyründən dikələn tut ağacına minnətdaram. Niyə? Birinci anamı deyim. O mənə dönə-dönə nağıl eləyib ki, oğul, sən 1955-ci il may ayının 23-də sübh tezdən, civir mərəkdə, bax o tut ağacının altında, qara çırağın işığında doğulmusan. Anamın şəhadətinin doğulmağım qədər həqiqət olduğuna inanıram. Çünki anam ömür boyu dilinə yalan söz gətirməyib. O ki, qaldı tut ağacı, bunu yazmışam. Allah bilir “Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru özündən on iki yaş balaca şairdən bir də nə vaxt müsahibə alacaq. İcazə versəniz o şeirin ucundan-qulağından söyləyərəm sizə.

- O nə sözdü, qardaş, buyur, belə yaxşıdı...

- O şeir belədi, deyir:

Başında bulud -

qoca tut!

Sən məni anamdan da

ətraflı tanıyırsan.

Çünki mən doğulanda

Anam özündə deyilmiş,

Çünki üzlü bir qanadın

xəlvət-xəlvət əyilmiş,

Mən doğulan daxmanın

içinə girmiş,

Bir kimsə sənə fikir verməmiş!

Çünki biri məni tuturmuş,

Biri qara qazanda

qaynar su gətirirmiş...

Daxma -

Yarı qaranlıq, yarı işıq -

anam can hayında,

o biri arvadların başı qarışıq...

Hamıdan yaxşı

sən gördün, qoca tut,

necə doğulduğumu,

Elə sonralar da

hamıdan yaxşı sən bildin

necə oğul olduğumu...

Ötüb aradan illər,

bir günəvərli gündə

əyləşib dibində

vurmuşam tut arağından,

Kölgə düşür yarpağından...

Anamdan çox sevirəm səni,

aramızda bunca doğmalıq nədi,

tut ağacı?

Girib gen ağızlı

qara koğuşuna

orda qalmaq istəyirəm əbədi,

tut ağacı...

- Deyirlər tut ağacı uzunömürlü olur, həmin ağac indi də qalır qapınızda?

- Hesabla qalmalıydı. Hayıf ki, hələ biz körpə olanda gecənin tən yarısı hava qarışar, göy guruldayar, ildırım çaxar. O ildırımın biri də düşər tut ağacının başına. Səhər durub gördük ki, o boyda azman ağacdan yerdə bir topa kül qalıb. Dilbar nənəm üzü qibləyə durub əlini göyə qaldırır və deyir: - Kərəminə şükür, ilahi, yaxşı ki o tut ağacı varmış, yoxsa, ildırım evimizin üstünə düşüb hamımızı kül edərdi. Nəsə, söhbətin səmti dəyişdi, amma sualınız yadımdadı. Sözümün canı budur ki, doğulduğu günü xatırlayan adam hesabla sözün sehrinə düşdüyü günü də xatırlamalıdı. Bu barədə bir dəfə demişəm. Fikrimi toplayıram ki, dəqiq olsun. İli səhv deyərəm, o yadımdadı ki, orta məktəbə getmirdim, tutaq ki, 5 - 6 yaşım olub. Qış vaxtıydı.

Gecədən möhkəm qar yağmışdı. İndi heylə qar yağmır. Yazıq babam tezdəndən durub həyətimizdən böyük yola qədər yağıntını kürüyüb yolaq açmışdı ki, qara batmayaq. Yuxudan durar-durmaz ayağımda uzunboğaz qaloş, başımda qulağının bir tayı sallanan basma papaq, kürəyimdə sırıqlı (Leninqradın müdafiəsi illərində uşaqlar...); soxuldum babam açan qar cığıra. Getdim... getdim. Cığır qurtarandan sonra özüm cığır açdım, yenə getdim. Bir də gördüm ki, İran sərhəddindəyəm, qarşımı da tikanlı məftillər kəsib, daha burdan o yana nə qar cığır var, nə də elə-belə cığır. Geri baxdım, kənd xeyli uzaqdadı, əslində kənd görünmürdü, bacalardan burula-burula qalxan tüstü görünürdü, orda tüstü, burda tüstü. Belə çıxırdı ki, evə dönüb qayıtmaq evdən çıxıb getməkdən qorxuludu. Birtəhər özümü ələ alıb üzü geri addımladım və başladım oxumağa.

Bəlkə də nadir qarabağlıyam ki, səsim yoxdu. Amma oxuyurdum. Mənə elə gəlirdi ki, çox gözəl oxuyuram və hələ indiyə qədər heç kəs belə oxumayıb. İntiqam müəllim, inanırsınız, mən elə-belə zümzümə eləmirdim ha, oxuduğum mahnının sözləri də vardı. Deməli, obadan uzaq o qarlı, soyuq havada harmoniya, ilahi ahəng mənim canımı qızdırırmış. Yolumun qalın qarını təmizləyirmiş. Oxuya-oxuya, söz qoşa-qoşa gəlib qapımıza çatanda anam elə mənim kimi əziz bir buzovun başına ilmək keçirdib isti pəyəyə tərəf dartırdı. Səsimə sarı dönüb, - Yenə nədi havalanıb itmisən səhərin gözü açılandan, dil boğaza qoymur ey gədə, elə bil dilotu yeyib. Bax, yaradıcılığa belə başladım. Heyif ki, ilk nəğməmi körpə ləpirlərimlə qar üstünə yazmışdım. Tezliklə yaz gəldi və o ilk nəğmə qar suyuna qarışdı, axıb getdi...

- Etiraz etmirəm, uğurlu ilkin başlanğıc həmişə vergidir, amma ola bilməz ki, ciddi əsərlər həmişə fövqəltəbii amillərə əsaslansın. Sısqa axarların gözünü açmasan bulaq olmur...

- Elə mən də ora gəlirəm. Yaradıcılıq mühitindən tamamən kənar bir ailədə doğulmuşam. Babalarım Maşad Səfəralı, Məti, Salman bəy, Həsənqulu oğlu Qəbil, nənələrim Dilbər xanım, Əsbət Osandıq, atam və anamdan tutmuş ta məndən 2 yaş böyük qardaşım Qalibə qədər heç biri tam orta məktəb qurtarmayıb.

Ailəmizdə məktəb qurtarmaq məndən sonra moda düşüb. Görünür dövranın da boynunda babal var. Amma bu ayrı bir söhbətin mövzusudur. İçimdə qaynayan bulağın gözünü açan əl, əlbəttə ki, içində olduğum ailə mühitidir. Birincisi, biz türk dilinin qaymağı ilə qidalanırdıq. İlahi, insan öz fikirlərini necə dürüst, necə koloritli, necə acı, turş, şirin, sərt, yumşaq... ifadə edə bilər?! Söz necə qan bağlayar, söz necə qan tökər?! Büt yaratmaq istəmirəm, amma sizin sualınıza cavab olaraq məcburən deməliyəm ki, 7-ci sinif təhsili görmüş anam Diləfruz Mirzə Ələkbər Sabiri, Aşıq Ələsgəri, Səməd Vurğunu, Müşfiqi, Süleyman Rüstəmi əzbər bilirdi. Bu hələ azdı, onun dediyi nağıllar, mifoloji mətnlər heç Folklor İnstitutunun fondunda da yoxdu. İlk dəfə Sədinin “Bustan”, “Gülüstan” kitablarını, Hafizin “Qəzəlləri”ni, Ordubadinin “Qılınc və Qələm”ini evimizin göyərçinlər quruldaşan çardağında tapıb vərəqləmişdim. Anam Nizami Gəncəvinin bu sözlərini oxuyurdu:

Gözüm aydın, gözümə surəti

canan görünür,

Miski ənbir saçaraq ətrlə

əfsan görünür.

Allaha şükr edirəm, ey gözümün

nuru, bu gün

Yer gəlir göz önünə

sərvi-xuraman görünür.

Yaxud deyirdi:

Gecə xəlvətcə bizə sevgili yar gəlmiş idi,

Üzü aydan da gözəl nazlı nigar gəlmiş idi...

Yaxud Süleyman Rüstəmdən deyirdi:

Gün o gün olsun ki, qurtarsın dava,

Dağılsın buludlar, açılsın hava.

Alınsın düşməndən intiqam, qisas,

Torpaq nəfəs alıb dincəlsin bir az.

Hələ babam Qəbilin yumoru. Çox açıq-saçıq, həm də nasiranə danışırdı. O söhbət eləyəndə, yaxud hansısa bir hadisəyə münasibət bildirəndə bütün kənd uğunub gedirdi, mən isə nədənsə sarsılır və hətta babamın yerinə xəcalət çəkirdim. Yeri gəlmişkən, gürcülər, ruslar öz mühitlərini olduqca mükəmməl yazıblar, əslində bizdəki davranış irsi bəlkə digər xalqlardakından da zəngindir. Məncə, hələ biz onu yaza bilməmişik. Görünür bütün bunlar - hətta doğulduğu günü xatırlayan uşağa fürsət verib ki, nələrsə quraşdırsın, mızıldansın. İntiqam müəllim, bura qədər mənim yaradıcılığa başlamağımın folklor hissəsidir, bu bir növ platonik eşqdir. Şəxsi maraq xatirinə şairliyin ilk yazılı örnəyini də qoruyub saxlayıram. Bu saralmış, dama-dama dəftərçədir. Quruluşundan və içindəki qeydlərdən görünür ki, 60-cı illərin birinci yarısına və atama aiddir. Dəftərçənin ilk iki səhifəsini Fatihə surəsi tutur. Sonrakı bir neçə vərəq boşdur, eləcə saralıb durur. Sonra adam adları qarşısında telefon nömrələri gəlir. Bu adlar tarixdən xəbərdar oxucuya nəsə deyə bilər. Axundov, İsgəndərov, Qaçay Ələkbərov, Ağalar Əliyev, Kərimov, Əmirov, Petrosyan, Kazımov, Eldarov, Redaksiya Zeynal, Novruz Cuvarlı, Hüseyn Mamedov (sonuncu iki adam atamın ən yaxın qohumlarıdır)... Sonrakı vərəqlər boşdur. Lap axırda mənim yazıya alınmış ilk üç şeirimdi. Birinci şeir “Qış”, ikinci şeir “Yaz”, üçüncü şeir “Əlimdə qələm”. İlkin başlanğıc belədir. Amma sonralar Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə... olmaq üçün xəyalımda min bir plan qururdum. Yaxşı ki, belə idi, yoxsa mən “Əlimdə qələm” adlı üçüncü yazılı “əsərimdən” sonra ömür boyu əliqələmsiz qalacaqdım.

- Aramızda yaş fərqi lap çox olmasa da (12 il nədir ki?), amma hər halda bir qədər var və mən siz nəsildən olanları müşahidə edə bilmişəm; kənardan. Sən gənc yazarların çoxları kimi şəhərin küçələrini dolaşıb saatlarla, belə deyək də, çayxanalarda oturmurdun. Hərdənbir olurdu. Nədən? Sözün-söhbətin tutmurdu mənsub olduğun ədəbi nəsillə, yoxsa vaxtın yox idi, qayğıların çox idi? Başqa səbəblər də ola bilər...

- Yaradıcılıqdan alınan zövq bir başqa zövqdür. Yer üzündə yaşayan altı milyard yarım insanın çox cüzi bir hissəsi, tutalım, yüz mini yazıçıdı. Onların da rəsmən min altı yüzü bizdədi. Deməli dünyanın mütləq əksəriyyətinin şansı başqadı - yaşamaqdan zövq almaq. Üstəlik yüz min yazıçıya da yaşamaqdan zövq almaq qadağan edilməyib. Yazdın, yazmadın cuşa gəlib şəhəri dörd dolanmaq, əylənmək, çayxanada, kafedə, restoranda dincəlmək, toya, Allah xeyir iş qismət eləsin, yasa getmək, bunlar hamısı insanın həyat tərzinə daxildir. Heç buna pis baxmaq da düzgün deyil. Amma siz düz deyirsiniz, davranışlar əndazədə, anamızın dilində desək, ölçülü-biçili olanda sənin hansı məkandasa olmağın yalnız özünün deyil, çevrənin də ürəyincə olur. Sağ olun ki, məni çevrənin bəyəndiyi adamlar sin-finə aid elədiniz və bu, bir qədər belədir. Amma bununla belə, deməliyəm ki, saatlarla çayxanada oturub çənələrə qulaq kəsildiyim də olub, çərənlədiyim də. Yasamaldan Əhmədliyə piyada getməklərimi də, gün çıxandan gün batana qədər, Allah bilir neçə saat Qala divarlarından qırağa çıxmayıb, hər tinə, hər dalana burun soxmağımı da etiraf edirəm.

Hələ bir dəfə Sabir Rüstəmxanlının altmış illik banketindən gecə saat on ikidə çıxıb ustadım Çingiz Əlioğlunun felinə uyaraq, Salam Sarvan və Əsəd Cahangirlə (onları demək olar ki, ilk dəfə görürdüm) səhər saat səkkizə qədər Dənizkənarı bulvarda aşa-aşa gəzib dünya ədəbiyyatını sahmana saldığımızı da xatırlayıram. O gecədən başqa mən heç zaman evdən qıraqda qalmamışam. Haqlı olaraq həyat yoldaşım, rus demiş, “rozısk” verib - hara itdi bu kişi. Yalan olmasın bütün Bakı məni axtarır. Biz isə - Çingiz müəllim, Əsəd, Salam və mən, həmən axtarış saatında “Nizami” kinoteatrının açıq eyvanındakı kirli kreslolara çöküb (o vaxt kirli idi) sosiska sifariş eləmişik. Evdəkilər məni elə oradaca yaxaladılar. Xülasə, indikiləri deyə bilmirəm, bizim vaxtımızda, yəni 70-80-ci illərdə çayxana gerçəkli bir məktəb idi.

İnanmıram ki, məsələn, Zakirin, Mirzə Fətəlinin, Mirzə Cəlilin, Cavidin, Müşfiqin, Səməd Mənsurun, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Bəxtiyar Vahabzadənin... həyatında çayxana izləri yoxdu. Buna qədər isə mən o cazibədar məkanda Səttar Bəhlulzadə, Mikayıl Abdullayev, Yusif və Vaqif Səmədoğlular, Aydın Məmmədov, Aqil Abbas, Mövlud Süleymanlı, Ramiz Rövşən, Vaqif Bayatlı, Kamil Vəli, Əbülfəz Elçibəy, Asif Əfəndiyev, Vidadi Məmmədov, Səyavuş Aslan, Yaşar Nuri, Tahir Talışoğlu, Camal Yusifzadə, Seyran Səxavət, Abbas Abdulla... ilə, ən çox da yaşıdım olan qələm dostlarımla görüşüb dünya işlərindən, ədəbiyyatdan, sənətdən danışmışıq. Ağzımızı pör-şələyən qaynar çayı və siqaret tüstüsünü nəzərə almasaq ora - yəni çayxana eyni ruhlu insanların klubu idi. İndi getmirəm çayxanaya. Çayı yeməkarası içirəm. Heç onda da çayxanaya çay içməyə getmirdim. Bir az öncə təsvir elədiyim insanlara görə gedirdim, özümü onlarda axtarırdım.

Vaqif Nəsibin bir gözəl hekayəsini oxumuşam. Sizin jurnalda. İli də yadımdan çıxıb, əsərin adı da. Yadımda qalan odur ki, əsərin qəhrəmanı uzun fasilədən sonra haçansa təmasda olduğu dostlarını görmək istəyi ilə balaca bir yeməkxanaya təşrif buyurur. Məlum olur ki, onun axtardığı insanlar burada yoxdur və o özü də bu yeməkxanada heç kəsə gərək deyil. Məkan dəyişir, zaman dəyişir. Mənə elə gəlir ki, insanın ən mükəmməl qərarı dəyişən zaman və məkan müstəvisində öz yerini doğru seçməkdi. Mövqe dəqiq seçiləndə yaşamaq rahat olur. Çayxana məsələsini belə çürütdük, ona bəraət qazandırandan dərhal sonra deməliyəm ki, o məkanda başqaları ilə müqayisədə nə az, nə çox, könlüm doyana qədər olmuşam. Orada on nəfərin əyləşdiyi masaya heç vaxt yaxınlaşmamışam. Uzağı dörd-beş nəfərin arasında oturmuşam. Yazı yazmaq həvəsim qalxanda, balalarım, evimizin qayğıları gözümün qabağına gələndə isə dərhal çayxananı tərk etmişəm. Baxmayaraq ki, bu, bir az çətin idi.

- Niyə çətin idi, dostlardan ayrılmaq istəmirdin?

- Həm o, həm də çayxananın qızıl qaydasına görə...

- Nə idi o qayda?

- Masanı ilk tərk edən adam gərək çaypulunu da verəydi. Axı bilmirsən sonradan qonaq olduğun stolda sən gələnə qədər neçə çaynik boşaldılıb, nə qədər sosiska, pirojna yeyilib. Çayxana tünlüyündən küçə, ev rahatlığına qovuşmaq üçün Allah bilir neçə dəfə qırmızı onluqlardan keçmişəm. Tək mən yox, o biri dostlar da eləcə. Hər halda, indiki ağlımla düşünürəm ki, peşə, qəlb, ruh, düşüncə yaxınlığı olan insanların toplaşma yerinin olması tıxac əsrində az qala ictimai aktuallıq kəsb edir. Hərdən Dənizkənarı bulvarda veteranlar çayxanasının böyründən keçirəm. Görürəm ki, həqiqətən də zəngin, hardasa mürəkkəb keçmişi olan yaşlı insanlar işə gəlirmiş kimi, şax kostyumda, ağ köynəkdə, qalstukda gəzişirlər, əyləşib çay içirlər, nərd oynayırlar, hansı bir keçmiş nazir, komitə sədri, idarə rəisi isə dostlarına pivə qonaqlığı verir, ətrafa xatirələr püskürür... Təklik, tənhalıq, yaradıcılıq anlarında məqbuldur, amma cəmiyyətdən, insanlardan təcrid olunmaq ağır işdir. Hətta yazı yazanda da bəzən adam düşüncələrdən yorulur, qulağı səsdə olur ki, görüm qapını kim döyəcək, görüm kimdi gələn, görüm nə deyir?

- Dost-tanışdan, həmkarlardan aralı düşmək bəzilərini yaradıcılıqdan geri atır (bundan gileylənənlərə az rast gəlməmişəm), səndə necədi?

- Dost-tanışdan, həmkarlardan, məncə, yalnız psixoloji duruma görə aralı düşmək olar. Adi halda yaxşı dost dostunun başının işə qarışıq olduğunu, hansısa əsər üzərində işlədiyini də nəzərə almalıdır. Biz siam əkizləri deyilik ki, birimiz öləndə o birimiz qalmasın. Mən illərlə görmədiyim ləyaqətli insanlardan xəyal gücünə enerji alıram, aralıdan, bu naqilsiz enerjidi, günəş enerjisi kimi arasıkəsilməzdi. Sözün açığı, bir şəxsiyyət olaraq üzərinə düşən missiyanı yerinə yetirmək şərti ilə hər bir çağırışa hay verən, hamıyla təmas saxlayan, xeyirdən-şərdən qalmayan, dosta-qohuma, qonşuya yarayan, cəfakeş insanlara həsəd aparıram. Hayıf deyil karlı adam. Özümə karlı adam deməzdim. Qəribədir ki, nisbətən uzaq, hətta bəzən təsadüfən rastıma çıxan tanımadığım adamların istəklərini dərhal yerinə yetirməyə ən azı cəhd edirəm, amma doğmalarımın (qardaş, bacı, övlad) bir işinə yarayınca yazıqlar çərləyir. Bütün bunlarla belə, yazıçının ən yaxın dostu, doğması onun yazı masasıdır. Orada duyğu, ağıl və təcrübənin verdiyi imkana münasib nəinki yaxın, hətta ən uzaq ürəkləri də titrətmək mümkün olur. Yazı masası möcüzədir. Ən sədaqətli, ən etibarlı dostum odur, nəyi bilirəmsə o öyrədib, nəyi veribsə o verib...

- 23 yaşında “Azərbaycan” jurnalı kimi nüfuzlu bir jurnalda, özü də təxminən 700 misra şeirinin dərc olunması sənə necə təsir etmişdi? Başgicəllənməsi-filan... oldu, olmadı?

- Bəlkə də məndə hər cürə xəstəlik tapmaq olar, başgicəllənmədən başqa. Amma bütün insanlar kimi əməyimə qiymət veriləndə, inandığım, halal nailiyyətlər olanda fərəhlənirəm, daha yüksək yekunlara can atıram. Yadıma gəlir, orta məktəbin beşinci-altıncı sinfində oxuyanda qonşumuz, mənə əlifbanı, hüstüxətti öyrədən rəhmətlik Rza müəllim üç-dörd simsar uşağı, o cümlədən, məni çağırıb xahiş eləmişdi ki, anbardakı quru tut budaqlarını təndirin başına daşıyaq. Biz çırpını dartıb aparırdıq. Rza müəllim bir az aralıda dayanıb baxırdı. Mən həvəslə işləyirdim, birdən Rza müəllim hamının eşidəcəyi bir səslə “bərəkallah Vaqif” deyə ruh verdi. İndi denən, mənə dur demək olar?! Elə fərəhlənmişdim, az qala odun nədi, anbarın özünü dartıb təndirin yanına gətirim. “Azərbaycan” jurnalının 1978-ci il 8-ci sayında işıq üzü görən məşhur “Ehey, kim saxlayıb bu səkidə maşını” adlı silsilə işıq üzü görənə qədər “Ədəbiyyat və incəsənət”, “Azərbaycan gəncləri”, “Bakı”, “Sovet kəndi”, “Molodyoj Azerbaydjana” qəzetlərində, “Göyərçin” jurnalında, almanaxlarda yazılarım dərc olunmuşdu. Hətta ayrıca səhifədə üç şeirim dərnək rəhbərim, şair, gənclərə xüsusi qayğısı ilə fərqlənən Ağacavad Əlizadənin təşəbbüsü ilə “Azərbaycan” jurnalının 1974-cü il dördüncü sayında çap olunmuşdu. Onda hələ siz, səhv etmirəmsə kinostudiyada çalışırdınız. O şeirlərdə görünür, dövrün tələbinə uyğun ixtisar və redaktə də olmuşdu, sonralar həmin yazıları qələmə alındığı variantda kitablarıma daxil elədim.

Amma 78-ci il debütü unudulmazdır. Təsəvvür edin, bir həftənin içində sənin əsərlərini 80 min insan oxuyur. O vaxt jurnalın tirajı belə idi. Nəzərə alsaq ki, o illərdə “Azərbaycan” jurnalı əldən-ələ gəzirdi, oxucu sayı bir az da yüksəlir. Şeirlərə görə jurnaldan 500 manat qonorar aldım. Hələ evlənməmişdim, pulumun ağasıydım, Azneftdən yaşıl rəngli “Moskviç-412” maşın tutduq. Mən, Eldar Baxış, Ağacəfər Həsənli və Loğman Rəşidzadə getdik “Talışstroyda” dayımgilə, ordan getdik Bəhmənliyə, ordan Cəbrayıla, ordan Qubadlıya. Heylə gərgin səfərdən sonra Azneftdə “Moskviçdən” düşəndə də başım gicəllənmədi. Üç günə beş yüz manatın başına rəsmən daş salıb cibimi boşaltmışdım deyə, quş kimi yüngül idim. Üç günlük həsrətdən sonra gözəl Bakının mərkəzi küçələrində möhtəşəm bir dövrə vurub Yasamaldakı kirayə mənzilimə çatanda qonşunun pəncərəsində işığı oynaşan televizorun səsindən bildim ki, Moskvadan “Vremya” verilişi başladı.

İntiqam Qasımzadə

(Ardı var)

525-ci qəzet.- 2015.- 4 iyul.- S.18-19.