“Mənim günahım” yeni quruluşda

Akademik Milli Dram Teatrında görkəmli Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin “Mənim günahım” pyesi əsasında hazırlanan tamaşanın bu yaxınlarda premyerası keçirildi.

Teatr bu tamaşanı Prezident İlham Əliyevin XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki İlyas Əfəndiyevin anadan olmasının 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında 16 yanvar 2014-cü il tarixli Sərəncamına əsasən hazırlayıb. Yeni tamaşanın quruluşçu rejissoru Xalq artisti Mərahim Fərzəlibəyov, quruluşçu rəssamı İlham Elxanoğlu, musiqi tərtibatçısı isə Kamil İsmayılovdur. “Mənim günahım” dramaturqun əsərləri içərisində xüsusi yer tutan bir pyesdir. Tamaşada Sahiblə (Əməkdar artist Elşən Rüstəmov) Nurcahanın (Xalq artisti Məleykə Əsədova) məhəbbəti əsas yer tutsa da, şəxsiyyət və cəmiyyət, mənəvi-əxlaqi problemlər, vətəndaşlıq borcu, insanlıq ləyaqəti kimi məsələlər də ön plana çəkilir.

Tamaşada ən çox yer tutan, hadisələrin mərkəzində duran obrazlar Nurcahan (M.Əsədova) və Sahibdir (E.Rüstəmov). Dramatik konfliktə təkan verən Sahibin hərəkətləridir. Səhnə əsərində balerinanın taleyinə xüsusi yer ayrılıb. Əsas konflikt hər iki obrazın daxili aləmlərinin dərin qatlarında üzə çıxır. Nurcahan bir balerina olaraq Sahiblə xoşbəxt həyat sürür. Sahibin nəzərində Nurcahan həm istedadlı balet ulduzu, həm də yüksək mənəviyyatlı qadındır. Sahib şəhər sovetinin sədri seçildikdən sonra başı büsbütün işə qarışır. Hətta vaxt tapıb Nurcahanın iki yüzüncü dəfə oynadığı “Jizel” tamaşasına gedə bilmir. Ərlə arvad arasında əsas konflikt də bu səbəbdən başlayır. Sahib xanımının alnından öpərək deyir:

- Səni təbrik edirəm, əzizim. Çox vacib bir məsələ ilə məşğul olduğum üçün gələ bilmədim. Amma televizorda gördüm. Sən on beş il bundan qabaq, o unudulmaz gecədəki kimi misilsiz idin...

Nurcahan - Yalan deyirsən.

Sahib - Yalan deyirəm?

Nurcahan - İkiüzlülük edirsən! Sən o zaman Jizelin alnından öpməmişdin. Sən o zaman Jizelə bir kəlmə söz demək üçün üç saat qapının ağzında dayanmışdın. İndi sənin işin var. Sənə inanmıram. Əvvəllər səni zəncirlə də bağlasaydılar, dayanmazdın”. Xalq artisti Məleykə Əsədova Nurcahanı ürəklə oynayır, hiss olunur ki, aktrisa obrazın bütün təbiətini duymuş, daxilinə enmişdir. O, məharətli oyunu ilə orijinal və yaddaqalan bir surət yaradır. Nurcahan Sahibdən özünə qarşı məxsusi diqqət və qayğı tələb edir. Obrazın daxili aləminin bütün incəliklərini dözümlü aktyor oyunu ilə canlandırıb, səhnə təcəssümünə çalışan aktrisa tamaşaçıları həyəcanlandırır. Qəhrəmanlar arasındakı sevgi xəttində aktrisa təbii oyunu ilə dərin məhəbbətlə sevən və öz məhəbbətini uca tutan yüksək mənəviyyatlı qadın obrazı yaradır. Sanki aktrisa özünü unudub surətin həyatı ilə yaşayır, onun düşüncələrini, daxili sarsıntılarını təbii şəkildə canlandırır. Bu rolda o, həqiqətən Nurcahana çevrilir, onun sevinclərini, dəruni hisslərini şəxsi duyğuları kimi yaşayır.

Təbii olmayan, qeyri-səmimi bir söz demir. Bir obraz kimi Nurcahan ziddiyyətli xarakterə malikdir. Bir tərəfdən o, ərini tərifləyir: “Sənin alicənablığına, mərdliyinə mənim heç bir zaman şübhəm olmamışdır.

Bilirəm ki, sən əsl kişisən. Tale həqiqi ərlərə məxsus bütün mərd sifətləri sənə bəxş etmişdir. Ona görə də mən sənin əsirinəm”- deyirsə, digər tərəfdən onu təhqir edir: “Bəsdir, nankor, alçaq! Mən sənin üçün yalnız bir qadın olmamışam. Mən səni çamurun içindən çəkib çıxarmışam. Sən mənə rast gələndə əyninə geyməyə bir dəst tuman-köynəyin yox idi. Aferist. İndi sədr olmusan... Böyüklərlə oturub-durursan. İndi sənə Ayqız kimi on doqquz yaşında gözəl lazımdır. Nurcahan köhnəlmişdir. Nurcahan sənə lazım deyil.

Nurcahan qocalıb. Nurcahan səhnədən gedir. Nurcahanın günəşi batır”. Bu sözləri deyərkən aktrisa obrazın daxili-psixoloji vəziyyətini ehtirasla və yüksək peşəkarlıqla nümayiş etdirir. Məleykə Əsədovanın Nurcahanı daxilən çılğındır, emosionaldır, həssasdır, zərif qəlbə malikdir. Onun Nurcahanı qısqancdır və bu qısqanclığın səbəbi özü üçün də qaranlıqdır. Onun nəzərində “həqiqi və böyük məhəbbət nə qədər güclü də olsa , qızılgül yarpağı kimi zərifdir. Kiçik bir yalan, əhəmiyyətsiz bir sünilik belə onun üçün dəhşətli zərbə olur”. Aralarında olan bu ülvi məhəbbət şübhə, güman və ehtimallarla get-gedə sönükür. Bir-birilərini dərin məhəbbətlə sevən bu iradəli və mətin insanlar ayrılırlar. Sahibin bütün səyinə və təkidinə baxmayaraq Nurcahan fikrindən daşınmır. “Mən artıq nə Jizeləm, nə də əvvəlki Nurcahan”- deyərək Sahibə üz tutur:

“Sən məni ilk dəfə səhnədə görüb sevmişdin. Bu sevgi səhnə ilə də getməlidir. Qırx yaş “Qu quşu”nun yalnız qanadlarını deyil, məhəbbətini də qoparıb aparır”. Tamaşanın sonunda Nurcahan Sahibdən həmişəlik ayrılır. Kiyevdə keçiriləcək yubiley təntənələrində iştirak etmək üçün ora gedir. O qayıdacağını bildirir, ancaq Sahibin evinə yox. Aktrisa obrazı o qədər rəngarəng və real şəkildə canlandırır ki, tamaşaçı onun təbiiliyinə şübhə etmir. Məleykə xanımın istedadı, onun sənətkarlığı dolğun xarakter yaratmaqda, surətin daxili aləmini məharətlə açmaqda özünü göstərir. Xüsusilə gözünün ifadəsində, üzünün cizgilərində, qəlbinin dərinliklərində coşub-daşan hiss və duyğularını görürük.

Sahib surətinin ifaçısı Elşən Rüstəmov obrazın təbiətinin dərinliyinə nüfuz etməklə yanaşı xarakterindəki dəyişmələri və konfliktləri özünəməxsus fərdi oyunu ilə nümayiş etdirir. Sahib bir vaxt ona kömək göstərmiş adamların layiq olmadıqlarına görə vəzifə tutmalarına imkan vermir. O, tutduğu məsul vəzifədə xalqa namusla xidmət edir. Saxtakarlıq edənlərə, rüşvətxorlara, yaltaqlara qarşı mübarizə aparır. Xalq mənafeyini hər şeydən üstün tutur. E.Rüstəmov özünəməxsus canlı oyunu ilə yaratdığı obrazın hiss və həyəcanlarını, istək və arzularını səmimiyyətlə tamaşaçılara çatdırır.

Tamaşada Xansu (Elnar Qarayev) və Ayqız (Nigar Məmmədova və Günel İmanova) kimi surətlər də öz təbiiliyi ilə seçilirlər. Bu qəhrəmanlar mənəvi düşkünlüyə, meşşanlığa və riyakarlığa dərin nifrət bəsləyir.

Xansu şəhər soveti sədrinin müavini vəzifəsinə təyin olunduqdan sonra namusla və vicdanla işə başlayır.

O, şəxsi mənfəətlərini güdən Səxavət (Rüstəm Rüstəmov), Almurad (Əməkdar artist Əjdər Həmidov) və Tahir (Xalq artisti Hacı İsmayılov) kimi mənfi tipləri cəsarətlə ifşa edir. Ayqız Xansuda olan bu yüksək keyfiyyətlərə görə onu qəlbən sevir. Atasının qadağasına baxmayaraq Ayqız görkəmli balet ustası Nurcahanın, xeyirxah məsləhətlər verən Sahibin və Xansunun sözlərini üstün tutaraq arzuladığı balet sənətinə gəlir. Gənc aktrisalar Günel İmanova və Nigar Məmmədova obrazın daxili gərginliyini, hiss və duyğularını təsirli və yadda qalan çalarlarla təcəssüm etdirirlər. Hər iki aktrisanın fərdi oyun üslubu Ayqızın daxili aləmini-sevinc və kədərini, inam və inadını tam qavramağa imkan verir. Onların bütün hərəkətləri obrazın dramatik ovqatını canlı göstərdiyi üçün təbii təsir bağışlayır. Əməkdar artist Əjdər Həmidov Almurad obrazını böyük ürəklə oynayaraq tamaşaçıya sevdirir.

Rejissor Mərahim Fərzəlibəyov əsərin əsas ideyasını əsas tutaraq mənəvi-əxlaqi problemləri cəmiyyət və şəxsiyyətin timsalında təqdim edir: Ən yüksək səadət xalqa xidmətdir. Qəhrəman düzlüklə, namuslu əməklə, özünün insanlıq və vətəndaşlıq ləyaqətini təsdiq edə-edə öz vəzifə borcunu yerinə yetirir.

Tamaşada obrazlı ifadə tərzi, təbii dialoqlar, gərgin dramaturji məqamlar aktyor oyununda aydın şəkildə görükür. Rejissor əsas diqqəti tamaşanın məkan həllinə və kompozisiya mükəmməlliyinə yönəltmişdir.

Tamaşada əsas obrazların psixologiyasını önə çəkən rejissor bütün iş prosesini onların qəlbində, mənəvi aləmində və düşüncələrində üzə çıxarır. Rejissorun səhnə mizanlarında dəqiqliyə, aydınlığa meyl etməsi, aktyor oyununda ifadəli hərəkətlərə yol verməsi onun rejissor işinin əsas cəhətləridir. Tamaşada obrazlar arasındakı mürəkkəb psixoloji münasibətlərin mahiyyəti rejissor məqsədinin əsasında durur. Əsas psixoloji konflikt obrazların qəlb aləmində, daxili dünyasında baş verən mənəvi ziddiyyətlərin sosial problemlərlə üz-üzə qoyulması şəklində düşünülmüşdür. Tamaşaya rejissor bəzi əlavələr də etmişdir ki, bu da əsərin bədii-estetik mündəricəsinə bir tamlıq gətirmişdir. Təcrübəli bir rejissor kimi Mərahim Fərzəlibəyov özünəməxsus dəst-xətti və yaradıcılıq üslubu olan rejissordur. O, miqyaslı dünyagörüşə, yüksək elmi-nəzəri səviyyəyə, geniş fantaziyaya və təcrübəyə malikdir, həm musiqini,həm rəssamlığı, həm də dramaturgiyanı dərindən bilir. Müxtəlif illərdə o, 50-dən artıq əsərin tamaşasına quruluş vermiş və çoxşaxəli yaradıcılığı ilə rejissor sənətimizin tarixinə daxil olmuşdur. Rejissor uzun illər Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevlə birlikdə yaradıcılıq fəaliyyəti göstərib. O, dramaturqun on əsərinə quruluş vermişdir. Fikrimcə, tamaşanın əsas müvəffəqiyyəti rejissorun verdiyi quruluşda və aktyorların məharətli və peşəkar oyunundadır.

Tamaşada seçilən istedadlı aktyor heyəti professionallıqları ilə seçilir. Xalq artistləri Məleykə Əsədovanın, Hacı İsmayılovun, Əməkdar artistlər Elşən Rüstəmovun, Əjdər Həmidovun, Hicran Nəsirovanın, Əsgər Məmmədoğlunun, aktyorlar Rüstəm Rüstəmovun, Dilarə Nəzərovanın, Nigar Məmmədovanın,Günel İmanovanın, Cümşüd Zeynalovun və Ləman İmanovanın oynadıqları yaddaqalan rollar təbii və canlı olduğundan tamaşaçılar tərəfindən alqışlarla qarşılandı.

Həm rəssam işi (quruluşçu rəssam İlham Elxanoğlu), həm də musiqi (musiqi tərtibatı Kamil İsmayılov) əsərin ideyasını, əsas obrazların mənəvi aləmini, psixologiyasını daha dərindən duymaqda tamaşaçıya kömək edir. Psixoloji ovqatlı seçmə musiqi parçaları və ifadəli səhnə tərtibatı bütövlükdə rejissor fikrinin və qayəsinin obrazlı ifadəsinə şərait yaradır. Mövzunun müasirliyi, yeni qəhrəmanın (balerinanın) səhnəyə gəlişi, estetik yenilik axtarışları nöqteyi- nəzərindən, zamanın prinsipial həqiqətlərini, insan psixologizmini və taleyüklü məsələləri təcəssüm etdirmək baxımından “ Mənim günahım” tamaşası olduqca aktualdır.

Ümumiyyətlə, rejissorla istedadlı aktyorların ciddi yaradıcılıq axtarışlarının və birgə zəhmətinin nəticəsi olan “Mənim günahım” tamaşası həmişəyaşar sənətkarımız İlyas Əfəndiyevin əbədi xatirəsinə dəyərli hədiyyədir.

Vəfa XANOĞLAN

525-ci qəzet.- 2015.- 16 may.- S.22.