Keçid

Axır vaxtlar uzaqlardan gözümə sataşan sozalmış bir işığınmı, ya yaşımdan gələn maraq üzündən üstündə gəzdiyim torpağın, asfalt küçələrin, səkilərin alt qatlarından xəbər tutmağa meylim artıb. Ən çox da metro qatarlarının şütüdüyü qaranlıq dərinliklərə, şəhərimizdə insanların rahatlığına hesablanmış yeraltı keçidlərə.

Buralardakı aramsız insan axınında, şıdırğı alış-verişdə bir canlılıq, həyatsevərlik, gəncliyə xas qaynarlıq gözə çarpsa da nədənsə içimdə nazik bir qüssə duyğusu da baş qaldırır. Və qəribədir ki, o qələbəliyi görmək, hətta o qüssəni dadmaq üçün fürsət düşən təki hərrənib-fırranıb yolumu o yeraltı keçidlərdən salıram. Ən çox da Bakımızın mərkəzi olan İçəri şəhərin qala divarlarına bitişik Baksovet metrosunun qənşərindəki yeraltı keçiddən. O keçidlə metronun girəcəyi arasındakı meydan binayı-qədimdən insanların görüş üçün vədələşdiyi doğma bir məkan olub. Bakı soveti binasının qülləsindəki saatsa bu yerin ən vacib atributu kimi az qala adamların yuxularına girib, onları sərvaxt olmağa, görüşə gecikməməyə səsləyib. Amma neyləmək olar ki, Bakının bu ən dəqiq, vəfalı saatı belə zaman-zaman əhdə dönük çıxanları, görüşə gəlməyənləri görüb və dinməzcə yoluna davam edib...

Yox, bu yerdə Sücaətsiz ötüşə bilməyəcəm. Kəlbəcərin ağlaya-ağlaya köçsə də, gülə-gülə qayıdacağına inanan el şairi Sücaəti deyirəm...

1983-cü ildə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin müvafiq şöbəsindən M.Ə.Sabir haqqında səhnə əsəri yazmaq sifarişi aldım. Bir həftəlik ezamiyyət götürüb çox sevdiyim, dostlarımın da bol olduğu Kəlbəcərə yollandım. İstisu sanatoriyasında yaxşı bir otaq tutdum. Hələ aprel ayı idi, bu yerlərdən qış ayağın kəsməmişdi deyən məndən savayı o boyda dirrikdə kimsə gözə dəymirdi. Axşamüstü düşdüm həyətə, başladım bir qismət yemək yeri axtarmağa. Dedilər yuxarıda kababxana var, ver özünü ora. İçəridə dörd nəfərdən savayı kimsə yox idi. Dördü də bir masanın arxasında əyləşmişdi, qabaqlarında da dəm-dəsgah.

Mən içəri girən təki ehtiramla yerlərindən qalxıb öz masalarına dəvət elədilər. Razı olmadım, dedim qoy keflərində olsunlar. Keçib əyləşdim boş masa arxasında, sifarişimi verib başladım gözləməyə. Sən demə bu dörd nəfər əməlli-başlı saz-söz, hal əhliymiş, biri o birinin ağzından sözü qapır, şeiri-şeirə calayırdılar.

Birdən bunların birinin dilindən “Sücaət” adını eşitdim, yəni qoşmanın tapşırmasında adı çəkildi. Mən onu qiyabi tanıyırdım, balaca qardaşı Hidayətlə, atasıyla tanış idim. Hələ 1970-ci ildə “Azərbaycan gəncləri” qəzetində işlərkən Kəlbəcərə jurnalist ömrümün ilk ezamiyyətinə gedərkən onların evində olmuş, Sücaətin həbsdə olduğunu eşitmişdim. Bu o vaxtlardı ki, nə qədər gözəl yazırsan yaz, “turemşik”sənsə sənə aman yoxdur. Məzahir Daşqın, Mikayıl Azaflı, hətta qazamata düşməsə də sözünü şax deməkdən çəkinməyən Bəhmən Vətənoğlu kimi...

Sücaət adın eşitcəyin, onun şeirini pəhəpəhnən söyləyən oğlandan soruşdum ki, qardaş, bu hansı Sücaətdir, olmaya Hidayətin qardaşı, ayağı türmələrdən əskiy olmayan Sücaət? Bunu demişdim, arxası mənə tərəf əyləşən, bu yerin adamlarından bir sıra cəhətləriylə, daha çox avropasayağı ədaları, geyim-keçimiylə fərqlənən nurani simalı, baxışlarından dünyagörmüşlük yağan, içəri girərkən məni ilk olaraq öz masasına dəvət edən o adam qayıtdı ki, qardaş bayaqdan tikan üstə oturmuşuq, sənə dedik axı, gəl qoşul bizə, görürəm bizim adamsan. Sücaət mənəm. Və tanışlıqlar başladı. Məni də tanıdılar. Ən azı “Bulaq” radio verilişinə görə. Məclis qızışdı nə qızışdı. Axşam saat 8-dən başlayan mərəkə o biri gün səhər saat 4-əcən çəkdi. Masa arxasındakıların sözünün əvvəli də, sonu da Sücaətdən oldu. Axıra yaxın onun özündən şeir söyləməsini xahiş elədim. Özü də səsini lentə alıb “Bulaq”da vermək şərtilə. Dedi lazım deyil, adım vayqanlıdı, üzünə söz gələr, elə-belə, səninçün bir-ikisini deyərəm. Biri-birindən gözəl qoşmalar, şeirlər havalandı dilindən. Və... onların biri isə həmişəlik dilimin əzbəri oldu. Sücaətdən o şeirin tarixcəsini soruşdum. Ürək qızdırıb mənə söylədi. Sən demə o vaxtlar məşhur müğənnilərdən olan bir xanımla gizli eşq yaşayırmış. Sonra araları dəyib. Səbəbini də mənə danışdı. Dedim Sücaət, heç olmazsa icazə ver bu şeirini tarixçəsiz-filansız verim Səməndər Rzayevə, “Bulaq”da oxusun. Gülüb dedi yox e, gör bir arvadla aramızı vura bilərsiz. O vaxt Sücaətdən eşitdyim o “aravuran” şeirin bir bəndi beləydi:

Mənim aləmimdə Bakı-Baksovet

Kommunist küçəsi Bakı xanıdır.

Orda bir saat var, beşəcən dostum,

Beşdən sonra ilk eşqimin sonudur...

İndi budur, haçandı Kəlbəcər həsrətiylə haqq dünyasına qovuşmuş ünlü el şairimizlə bağlı o xatirəmin işığında neçə illərdi özlüyümdə “Sücaət saatı” adlandırdığım, bir eşqin sonu olmuş o məşhur, əbədi işlək, ilk və son görüşlər şahidi vaxtölçənin nəzarətindəki Baksovet metrosuyla üzbəüz yeraltı keçidə sarı addımlayıram. Yaxın bir dostumla metro qapısının açıldığı meydanda görüş təyin eləmişik. “Sücaət saatıyla” düz saat 5-də. Bu da yeraltı keçidin İstiqlaliyyət (keçmiş Kommunist) küçəsinə açılan ağzı. Aşağı endikcə pillələri sayıram. Bir, iki, üç, 21 və .... Bu nədir, hardan gəlir bu çal-çağır sədaları, bu ansambl hardadır, oxuyan harda dayanıb görən? Biri-birinin dabanın basan ecazkar milli musiqilərimizi dinləməyə cəmi-cümlətanı birneçə saniyə vaxtı olan, becid addımlarla yeraltı keçiddən adlayıb səkilərə çıxan insanlara bu ani zövqü ərməğan eləyən kimdir görən? Axı paytaxtın onlarla, bəlkə də yüzlərlə yeraltı keçidlərində bu dəmdəsgaha rast gəlməzsən. Hər tərəfdən zərif, ahəstə axınla məni bürüyən musiqi sədalarını dinləyə-dinləyə “yerin üzünə” çıxıram. Gözüm qıraq-bucaqda gəzir, bəlkə yaxınlıqdakı Filarmoniyadan sızılır, ya bəlkə... əstəğfürulla, yaşdan gələn qulaq həngaməsidir, zarafat deyil, 70-i qoymuşuq arxada. Yox, gərək bunu yoxlayam. Qayıdıb pillələri enir, o birneçə addımlıq yerdə vargəl edirəm. Musiqilər biri-birini əvəzləyir.

Diqqət kəsilirəm, səslər tavandakı xüsusi qurğulardan süzülüb gəlir. Bəs bunun kökü hara bağlıdır, kimdən soruşum görən? Gözümə keçidin bir küncündə balaca masanın üzərinə beş-on kitab qoyub satan ahıl kişidən savayı heç nə dəymir. Arada arxasındakı dəmir qapını açır, oradakı balaca kitab ambarındakı “studiyasında” qurcalanır. Düz tapmışam, deməli bütün bunlar onun əməlidir. Kitabsevərləri cəlb etmək üçün özüylə evindən gətirdiyi köhnə stilli maqnitafona “xod” verir ki, bəlkə musiqinin gücünə kimlərisə yolundan eləyə, kitab aldıra. Bunları ona verdiyim ilk sualımın cavabından öyrənirəm. Bəs onda niyə yalnız milli musiqilər? Deyir, axı, indiki gəncliyin zövqü, istəyi bir xeyli “irəliləyib”, Avropa, Amerika, pop, caz, rep, filan-peşməkan... İndi Rübabəni, Yaqubu, Xanı, Zülfünü, Aşıq Şakiri, Söyün Saraclını qapı dalında saxlayanların sayı artmaqdadır. Bax, onların acığına bu texniki qurğuları öz gücümə düzüb-qoşmuşam. Çox sağ olsunlar, hələ ki, dəyib-dolaşan yoxdur.

Birdən gözlərinə gözüm sataşır. Və nə üçünsə “Şərikli çörək” filmindəki aktyor Fazil Salayevin gözlərinə bənzədirəm onları və özlüyümdə elə “Fazil kişi” adı verdiyim o kitab satan kişidən əsl adını soruşuram.

“Hilaldır” deyir. Deyirəm ay Hilal, hardandı səndə musiqimizə olan bu boyda məhəbbət, üstəlik də bu inad, bu təşəbbüskarlıq? Bahasına bir şey verirlərmi barı? Qannan gəlmədi deyir, dədə-babadan belə görmüşəm.

Əslən şamaxılıyıq, amma mən Bakıda doğulmuşam. Şamaxılılar da bilirsiz də binayi-qədimdən musiqidən yana sinov gedillər. Atam jurnalist olub, eşitmiş olarsız, Ramiz Bağıyev. “Kommunist”, “Azərbaycan pioneri” qəzetlərində, “Pioner”, “Kirpi” jurnallarında işləyib. Jurnalistliyi bir yanaydı, melomanlığı bir yana. Kalan musiqiçi dostları vardı. Yığışardılar bizə, çalıb-oxuyar, həm də dünya işlərindən gap elərdilər. Bir sözlə, əsl universitet. Mən də ki, bu məclislərin biletsiz tamaşaçısı. Bəlkə də onçun oxuyub bir qırağa çıxmadım.

Axırım da oldu kitab satan. Bəlkə də atam bizləri tərk etməsəydi... (kövrəlir). Amma yox, özüm seçmişəm bu peşəni. Jurnalistlər demiş, qəlbimin hökmüylə. Düz 36 ildir kitab satmaqla gün keçirirəm. Bəzən məndə elə kitaba rast gələrsiz ki, onu şəhərin heç bir yerində görəmməzsiz. Özüm axtarıb tapıram onları. Bəzən qapı-qapı düşüb gəzirəm, bəzən kimlərinsə gərəksiz bilib tulladıqlarını ərinməyib küçələrdən, səkilərdən götürüb urvata salıram. Özüm də o qədər kitab oxumuşam, danışanda elə bilirlər iki ali məktəb bitirmişəm. İnanın mənə, o qədər bu işin aludəsiyəm ki, bir də görürəm kimsə keçiddə ayaq saxlayıb musiqilərimə qulaq asır, onda vəcdə gəlirəm. Çağırıb içəri salıram, ürəyimdən keçən hansısa bir kitabı hədiyyə verirəm ona.

Necə deyəllər, mayama ziyan olsa da. Oğlum Babək də mənim yolumu gedir, o da yeraltı keçiddə işləyir, kitab satır. Musiqi də ki, öz yerində. İnanmırsız, yolunuzu ordan salın-Daxili İşlər Nazirliyi ilə Mərkəzi univermaq arasındakı yeraltı keçiddən. Eyzən burdakı kimi orda da Azərbaycan musiqisindən savayı heç nə eşitməzsiz. Bizim musiqidən, ondakı melodizmdən dünyada yoxdur. Ən çox da Üzeyir bəydən üzü bəri bəstəkarlarımızdan. Cahangirlə, Tofiq Quliyevlə, Hacı Xanməmmədovla, Səid Rüstəmov, Ramiz Mirişli, Oqtay Kazımi ilə kim ayaqlaşa bilər! Rübabənin, Şövkətin, Zeynəbin, Saranın, Nərminənin, Floranın, Elmiranın, Aygün Bəylərin yerini kim verər! Adamı göyün yeddinci qatına qaldırır, düzü-dünyanı göstərir, gətirib qoyurlar öz yerinə-yurduna, Azərbaycana...

O danışır, baxıb görürəm əsl mənim adamımdır. Xəlil Rza demiş, dörd yanından yelçəkərə (skvoznyaka) məruz qalıb, yayın istisinə, qışın şaxtasına, tozlu-tufanlı Bakı küləyinə sinə gəribən çətin, az qazanclı bir işin qulpundan yapışıb. Haracan gedər getsin deyib. Bir də deyir, lap uşaqlıqdan kitab ölüsü olmuşam.

İstəyirəm gənclərimiz, lap elə ahıl-ağsaqqallarımız da dünyanı ağzına almış internetə, kompyuterə uyub kitabı qəribçiliyə salmasınlar. Kitab verəni dünyada heç nə verməz...

Rübabənin “Heydər baba”sı sona çatır, indi də ardardınca sapa düzülən bu musiqi qafiləsinə Sara xanımın oxuduğu “İlk məhəbbət” mahnısı qoşulur.

Mən onu sevmişdim bir ilk baharda,

O məni tərk etdi boranda, qarda.

Hər yara sağalar, unudular da,

Sağalmaz yarası ilk məhəbbətin...

İndi hər ikimiz-Hilal da mən də “Şərikli çörək”dəki Fazil Salayevik. Və mahnını dinləyə-dinləyə gözləri yol çəkən bu kişiyə bir xeyrim dəysin deyə ondan Pol Breqqin “Ac qalma möcüzəsi” kitabını alır, sonra başımda min dürlü xəyallar, qulağımda ecazkar musiqimiz pillələri qalxır, “yer üzünə” çıxıram. Bakı soveti metrosunun qənşərində, görüşçün vədələşdiyimiz yerdə dostum haçandı gözləyir. Səndən nə əcəb, deyir, 15 dəqiqədir gecikirsən. Deyirəm bəs hal-qəziyyə belə. Ona da maraq güc gəlir, qol-qola girib pillələri enirik. Musiqi, musiqi, musiqi.... Dostum da bir kitab alır. Hilal kişinin eyni bir az da açılır. Zarafat deyil, 10-15 dəqiqənin içində iki kitab satıb. Dövlətin gəlhagəlidir. İçəri keçib maqnitafonunun səsini qaldırır və hələlik bu günümüzün son şərqisinin-Aygünün oxuduğu “Tut ağacı” mahnısının müşayiətilə yeraltı keçiddən üzə çıxırıq.

Bilmirəm bu yeraltı məkana bu get-gəllərim nə zamanacan sürəcək. Bəlkə qədim Yasamal qəbristanında uyuyan, Baksovetdəki yeraltı keçidlə demək olar, tən olan ilk və son eşqimin yadigarının yanına gedənəcən, ya bəlkə Hilalın bu dünyayla haqq-hesabı üzülərkən o həzin musiqilərin də lapdan qırılacağı gün? Bilmirəm. Amma bircə onu arzulayıram ki, bizlərdən sonra da Hilalın hansısa bir duyğunun təsiriylə düzüb-qoşduğu o doğma, o möhtəşəm repertuar sönüb-səngiməsin, Baksovetdəki saatın nəzarəti altındakı o yeraltı keçiddən faydalanan el-camaatımız daim ən ülvi duyğularla yüklənsinlər. Bir də ki, nə olaydı Sücaətin də şeirində böyük nidalarla vurğuladığı bir inam tezliklə çin olaydı.

Bir gün gülə-gülə qayıdacaqdır,

Ağlaya-ağlaya köçən Kəlbəcər.

26 may 2015

İntiqam Mehdizadə

525-ci qəzet.- 2015.- 28 noyabr.- S18