Yaratmaq şövqü

Azərbaycan Naşirlər və Poliqrafçılar İctimai Birliyinin sədri, nüfuzlu "Təhsil Nəşriyyat-Poliqrafiya" MMC-nin baş direktoru Bəhruz Axundovun "Dünənki sabah" adlı kitabı önünüzdədir. Adətən, başqalarının kitablarını böyük şövqlə, yüksək zövq və keyfiyyətlə nəşr edən Bəhruz müəllim bu dəfə çox təvazökarcasına bizə öz kitabını təqdim edir. Bir az həyəcan, bir az da, yəqin ki, nigaranlıqla. Axı kitabı özü deyil, həmkarları çapa hazırlayıblar...

Bilirəm ki, orijinal adı olan bu kitabı - "Dünənki sabah"ı diqqətlə oxuyacam, fikirlərimi bölüşəcəm. Amma bunacan hələ Bəhruz müəllimin özü barədə danışmaq istəyirəm.

Mənim tanıdığım Bəhruz müəllim kimdir? Nədir onu bizə bu dərəcədə bağlayan, sevdirən, hörmət və ehtiram doğuran? İlk növbədə, yəqin ki, ən yüksək insani keyfiyyətlərin onun şəxsiyyətində cəmlənməsidir. Həm də onun yüksək peşəkarlığıdır; öz sənətini, peşəsini dərindən bilməsi, bu işi sevməsi və ondan zövq alması, həyatının mənası hesab etməsidir. Ən müxtəlif tədbirlərdə - özümüzünkülərin və xaricilərin arasında - nəşr etdiyi kitabları əlinə götürüb can-dildən, böyük şövq və hərarətlə o kitablardan danışmasıdır. Bəhruz müəllimin kitabı əlində tutması da fərqlidir - böyük həssaslıqla, nəvazişlə, əzizləyə-əzizləyə; kitab onun əlində zərif şüşə kimidir, sanki bir az sərt, qaba davransan, sınıb çilik-çilik ola bilər.

Bəhruz müəllim gözəl insandır, vətənpərvərdir, ailəcanlıdır, dostcanlıdır. Onu birinci dəfə görən adam da elə ilk ünsiyyətdə, bir-iki dəqiqəlik söhbətdə bu keyfiyyətləri çox asanlıqla müşahidə eləyə bilər. Bu keyfiyyətlər onun hər hərəkətindən, sözündən, davranışından, baxışından duyulur.

Bəhruz müəllim incəqəlbli, həssas, hər hərəkəti, eyhamı duyan insandır. Həm də müdrikdir, yeri gələndə sözünü bəzən incə yumorla da deyir, sərt etirazla da...

Bəhruz müəllimlə dost olmaq, səfərlərə çıxmaq, söhbət eləmək bir başqa zövqdür, insanın içini dolduran enerjidir, gücdür. Gec-gec görəndə xatırladığın, darıxdığın bir insandır Bəhruz müəllim...

Qurmaq, yaratmaq şövqü bu insanın qanında, canındadır. Müasir dövrdə respublikada kitabçılıq, nəşriyyat-poliqrafiya sahəsində çox gərəkli, vacib olan bir sıra işlərin ilki, bünövrəsi məhz Bəhruz Axundovun adı ilə bağlıdır: bu gün beynəlxalq aləmdə nüfuz qazanmış "Təhsil Nəşriyyat-Poliqrafiya" müəssisəsinin qurucusu, bir çox milli dərsliklərimizin ilk dəfə nəşri, "Kitab sənəti" Beynəlxalq Kitab Müsabiqəsinin baş mükafatı olan "Qran-Pri"yə layiq görülmüş ilk Azərbaycan kitabının tərtibçisi və naşiri, ölkədə kitab sənətinin və nəşrinin inkişafı üçün çox vacib və gərəkli olan Azərbaycan Naşirlər və Poliqrafçılar Birliyinin qurucusu və ilk sədri və s. (Bu ilklər siyahısını xeyli uzatmaq olar.)

Bütün bu keyfiyyətlərə bir sanballısını da əlavə edib kitabı vərəqləmək istəyirəm.

Bəhruz müəllim xeyirxah insandır. Mən dəfələrlə onun təmənnasız yaxşılıqlarından, kübar xeyirxahlığından təsirlənmişəm və bunun səbəbini, sirrini tapmağa çalışmışam. Əslində, onunla müxtəlif vaxtlardakı söhbətlərimizdə mən bu sirrin izinə düşmüşdüm, amma kitabdakı "Tanrım bərabəri" xatirə-essesini oxuyanda qənaətimə bir daha, tam əmin oldum. Bu xeyirxahlıq gendən, qandan, valideynlərdən keçib, atası Həsən Axundovun əməllərindən təlqin edilib.

Bəhruz müəllim "Tanrım bərabəri" xatirə-essesində valideynlərindən, öz uşaqlıq illərindən söz açır. Atası Həsən müəllimin onu uşaqlıqdan əməyə alışdırmasından danışır. Məktəbli Bəhruz Axundov həm dərslərini əla qiymətlərlə oxuyur, həm ailənin yeganə oğul övladı olduğu üçün ev işlərinə kömək edir, ictimai işlərə də vaxt tapır, hətta dərnək rəhbəri kimi çalışır. Atası: "Qoy zəhmətə öyrəşsin, qaynar həyata alışsın", - deyə oğlunu bu işlərə yönəldir. Hətta dərnək rəhbəri kimi aldığı on üç manat qazancına ürəkdən sevinir də.

"Mən ata-anamı necə, nə qədər sevdiyimi sözlə ifadə edə bilmirəm", - deyən Bəhruz müəllimin öz oğlanlarına, nümunə olsun, görüb ibrət götürsünlər deyə, atasına necə qayğı ilə yanaşdığı barədə danışdığı əhvalatları dəfələrlə eşitmişəm. Məktəbli Bəhruzun anasına həsr etdiyi ilk şeiri - "Anama hədiyyə", atasına həsr etdiyi "Atalar" şeiri onun valideynlərinə necə sonsuz məhəbbət, hörmət və ehtiramla yanaşdığının nümunəsidir.

Atası Həsən Axundovun Mircəfər Bağırovun iştirak etdiyi iclasdakı çıxışı barədə Xalq yazıçısı Süleyman Rəhimovun xatirələri isə Bəhruz müəllimin sadaladığım keyfiyyətlərinin haradan qaynaqlandığını ortaya qoyur.

"Xeyirxahlıq insanın ən ali cəhətlərindən biridir", - deyən Həsən Axundovun təmənnasız yaxşılıqları barədə gətirdiyi faktlar, o cümlədən, kasıb sürücüyə təzə taksi maşını verilməsinə köməkliyi barədə hadisə olduqca ibrətamizdir!

Bəhruz müəllimin Ağdamdakı evlərinin yerləşdiyi, uşaqlıq illərinin keçdiyi küçə mənə də doğma və əzizdir. Mənim uşaqlıq xatirələrim də həmin məhəllələrlə bağlıdır.

Bəhruz müəllimin atasının ziyalı dostları barədə danışarkən onun arxivi, kitabları haqda söz açması, bunların hamısının Ağdamdakı evlərində qaldığını söyləməsi məni sarsıtdı və keçmişə qaytardı. Bunu bir dəfə yazmışdım, eynən onun kimi, mənim də, atamın da kitabxanası Ağdamda, elə Bəhruz müəllimgilin ata ocağından bir az aralıdakı evimizdə qaldı. Vaxtilə Xalq yazıçısı Elçin barədə yazdığım "Pessimizm, nostalgiya və ...qürur" məqaləsindəki cümlələri xatırladım: "Mənim Ağdamda orta məktəbdə oxuyandan ta Qarabağ hadisələri başlayanacan ən böyük "xəstəliyim" kitab almaq olub. Ağdamdakı evimizin hündür divarlarından biri başdan-başa həmin kitablardan ibarət idi. 1993-cü ilin yayında, Ağdamın işğal təhlükəsi reallaşanda da o kitabları nədənsə çıxarmadım. Onda da, bir az əvvəl Şuşanın işğalından sonra da dünyanın axırı olduğunu hesab edirdim. Şuşa və Ağdamsız kitabın da heç kimə gərək olmayacağını düşünürdüm".

Bəhruz müəllimin ağır avtomobil qəzası keçirməsi, həm də Ağdamın alınmasını şəxsiyyətinə, kişiliyinə sığışdırmaması ucbatından işğal zamanı evlərindən heç nəyi, əsas da arxiv və kitabları çıxara bilmədiyi barədə cümlələri oxuyanda kədər məni çulğadı, içimdən burula-burula bir acı keçdi.

Mənim də bəzən heç dərininə varmadan ara-sıra işlətdiyim bir ifadə var - "yola vermək". Bəhruz müəllimin "Yola ver" hekayəsi bu ifadənin həyatımızda hansı acı nəticələrə gətirməsi barədə konkret hadisələrə söykənir. "Yola vermək" ifadəsinin arxasındakı biganəlik, əfəllik, sayğısızlıq məqamlarına diqqət çəkən müəllif ötən əsrin 90-cı illərində baş verən hadisələrdən canlı misallar gətirməklə bu ifadəyə və onun arxasındakı qüsurlu keyfiyyətlərə üsyanını, etirazını bildirir.

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Asif Məhərrəmova - Fred Asifə həsr etdiyi "Məhəkdaşı" yazısında Bəhruz müəllim Qarabağ savaşının başladığı illərə, baş verən hadisələrə toxunur, Fred Asifin vətənpərvərliyinə, insani keyfiyyətlərinə diqqət yetirir. Bu yazını oxuya-oxuya yenə xatirələrə dalıram. 1992-ci ilin çətin günlərində Aqil Abbasla birlikdə Ağdama getməyimizi, Fred Asifə baş çəkməyimizi və onunla söhbətimizi xatırlayıram. Bu barədə mən o zaman "Ağdamın üç günü" adlı yazı yazmışdım və "Ədalət" qəzetində çap etdirmişdim. O yazıda Fred Asiflə söhbətlərdən aldığım təəssüratlar və onun fikirləri də yer almışdı. Mən indi Bəhruz müəllimin Fred Asif barədə fikirlərini oxuduqca qənaətlərimizin nə qədər üst-üstə düşdüyünün fərqinə vardım. Bəhruz Axundov yazır: "Güclü məntiqi təfəkkürü, dərin həyat fəlsəfəsi var idi Asifin. O, məşhur klassiklərin və filosofların əsərlərini oxumağı, onların fikirlərini öz təfəkkürünə uyğun tərzdə müasir həyatla əlaqələndirib izah etməyi çox sevərdi".

Bəhruz müəllim uşaqlıqdan tanıdığı, dost olduğu Fred Asifin insani keyfiyyətlərini, həssaslığını dilə gətirir, eyni zamanda onun Qarabağa, Vətənə sonsuz sevgisini ifadə edir.

Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Aygün Bayramova haqda ürəkdən, səmimi, çılğıncasına yazılan "Oxu, Aygün" yazısı və müğənniyə həsr olunan şeir onun sənətinə Bəhruz müəllimin heyranlığının, valeh olmasının ifadəsidir. Ağdamda Pionerlər evində Murad Rzayevin rəhbərlik etdiyi "Qarabağ bülbülləri" ansamblını xatırlaması, yeniyetmə qız Aygün Bayramovanın qeyri-adi səslə oxumasının dinləyicilərdə heyrət yaratması barədə xatirəsi isə məni yenə də Ağdama - bizim evlərimizin arasında yerləşən Pionerlər evində "Qarabağ bülbülləri"nin məşqlərini kənardan dinlədiyimiz gözəl zamanlara aparır. Və mən kitabı oxuyarkən üçüncü dəfə nostaljili, qəhərli, hüznlü duyğular keçirirəm, gözlərim yaşarır və bu kövrəkliyi Bəhruz müəllimə minnətdarlıq duyğuları əvəzləyir.

Mən Bəhruz müəllimi doktor Cavad Heyətlə birlikdə çox görmüşəm, dəfələrlə ona hörmət və ehtiramının şahidi olmuşam. Dostluqlarının tarixçəsinə də bələdəm. Bilirəm ki, Cavad Heyət Bəhruz müəllimi cərrahiyyə əməliyyatı edib, onun böyrəklərini ağır xəstəlikdən qurtarıb. Cavad Heyətə həsr olunmuş "Vətən sənə oğul deyib" yazısında, eləcə də doktora həsr olunmuş şeirdə onun cərrah kimi, vətənpərvər alim kimi nadir keyfiyyətləri qabardılıb.

Əməliyyatın iştirakçısı olmuş həkimlərin sözlərindən: "Cavad Heyət elə böyük ustalıqla, məharətlə və cəld işləyirdi ki, sanki çətin əməliyyata deyil, tamaşaya baxırdıq və buna valeh olmamaq mümkün deyildi. Ən çətin anda özünü hədsiz dərəcədə təmkinli aparır, səsində və hərəkətlərində özünəinam hiss olunurdu və bu, əməliyyatın digər iştirakçılarına təsir edir, hamını sakitləşdirirdi. Ustad Cavad Heyət dahi və nadir cərrahdır".

Bəhruz Axundov Cavad Heyətə heyranlığının və minnətdarlığının bir göstəricisi kimi onun "Türklərin tarix və mədəniyyətinə bir baxış", "Türk dilləri və ləhcələri tarixi" əsərlərini, eləcə də ona həsr olunmuş "Bıçaq və qələm", "İki elin ağsaqqalı" və s. kitablarını nəşr edib.

Cavad Heyətə həsr olunmuş məqaləsində Bəhruz müəllimin bir keyfiyyəti özünü o biri yazılarında olduğundan daha qabarıq göstərir. Bəhruz müəllimin yazıçı üçün vacib keyfiyyət olan iti müşahidə qabiliyyəti var. Kim bilir, bəlkə, cərrahiyyə əməliyyatı öncəsi insanda bu müşahidə qabiliyyəti daha oyaq və ayıq olur, ona görə. Hər halda, məncə, bu yazıda Bəhruz müəllimin insan psixologiyasının ən dərin qatlarını duymaq, hiss etmək qabiliyyəti daha çox önə çıxır.

Eynilə bu keyfiyyətlər Bəhruz müəllimin Bəxtiyar Vahabzadənin 75 yaşına yazdığı "Əqidəsinin və cəsarətinin Bəxtiyarı" yazısında da özünü daha çox büruzə verir: "Bəxtiyar yazanda ilhamının, sözünün qulu olmur. Əksinə, o, sözün sultanına çevrilib onu ram edir. Şair leksikonundakı bütün sözləri istedadının teştində qəlbinin odu, alovu ilə əridib muma çevirir və qələminin ucunda istədiyi kimi oynadaraq onlardan təkraredilməz poeziya çələngi hörür".

Xalq şairinə yazılmış bu sanballı məqalədə onun yaradıcılığına işıq tutulur, görünməyən qatlara aydınlıq yayılır. Şairə bu məhəbbət, əlbəttə, təsadüfi deyil. Yəqin ki, Bəhruz müəllimin hələ uşaqlıq illərindən ara-sıra yazdığı şeirlərinin yaranmasına bir səbəb də elə Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığına heyranlığı olub.

Bəhruz müəllimin həyatdan tez getmiş poliqrafçı dostu Rafiq Hüseynov barədə yazısında həm dost xatirəsinə ehtiram, həm də ömrünü sərf etdiyi naşirlik peşəsinə vurğunluq hiss olunur. Bu vurğunluq onun "Əlahəzrət kitab" məqaləsində də, müsahibələrində də əsas xətt kimi keçir. "Kitabın kitabı bağlanmayacaq!" deyə hökm verən Bəhruz Axundov diqqəti nəşriyyat, poliqrafiya sənətinin incəliklərinə yönəldir, naşir işinin yaradıcı bir iş, istedad, intuisiya, incə, estetik zövq tələb edən bir sahə olduğunu vurğulayır.

"Hərdən fikirləşirəm ki, kitab nədir? Nəyə lazımdır? Niyə mən bütün ömrümü kitab işinə sərf etmişəm?" - deyə sual verən müəllif özü öz suallarına cavab axtarır, naşirləri kitabın valideynləri hesab edir. Elektron kitabla klassik kağız kitabın fərqləri barədə mühakimələr yürüdür və kitabı bir şair şövqü ilə vəsf edir: "Əsl kitabda canlı təmas var. Səhifələdikcə vərəqlərin pıçıltısı, qoxusu, əlini onun səhifələrinə çəkib oxşadıqca keçirdiyin xoş hisslər... Bu gözəl hisslər səni özündən alıb başqa bir dünyaya aparır, sən bu xoş hisslərin ağuşunda şirin yuxuya gedə bilirsən".

Kitabın "Şeirlər" bölümünə yazdığı ön sözdə isə Bəhruz müəllim şeirə münasibətini belə izah edir: "Yalnız içimdən gələndə yazmışam. Nə qələmi, nə də sözü zorlamışam. Nəsri hamı üçün, şeiri isə özüm üçün yazmışam, yalnız özü yazılmaq istəyəndə".

Şeiri özü üçün yazdığına görə, bu şeirlərlə Bəhruz müəllimin xarakterindəki gizlin, hamıya görünməyən keyfiyyətlərin izinə düşmək daha asan olur. İçinin ən məhrəm yerində saxladığı, yalnız özünün özünə deyə biləcəkləri var bu şeirlərdə. Ona görə də Bəhruz müəllimin şeir yazdığını eşidən, təəccüblənən adamlar üçün də, onu yaxından tanımaq istəyənlərə də bu şeirlər bir yol xəritəsi olacaq. Valideynlərinə həsr olunan şeirlər barədə yuxarıda danışdım. "Nəyəm-buyam" şeirində öz xarakteri barədə birbaşa fikirlər söyləyir, bilmədiyimiz keyfiyyətlərini ortaya qoyur.

1993-cü ildə torpaqların işğalının ilk dövrlərində yazdığı şeirlərdə kədər, ah-nalə duyulur:

Soruşma halımı, qəlbi dağlıyam,

Torpaqsız, obasız qarabağlıyam! -

yaxud

Ağlama, bənövşə, toxtaq ol bir az,

Ağlama, Novruzda ağlamaq olmaz!

- kimi kədərli, bədbin ovqatlara müəllifin coşan, çağlayan üsyankar etirazı əlavə olunur:

Bivec deyiləm ki, küsüb ağlayam -

deyir, qisasa çağırır, nikbinlik aşılayır.

Özü ilə rahatlıq, sərinlik, saflıq gətirən yağışa "gəlişinə quzu kəsim"i ancaq Bəhruz müəllim deyə bilər.

Nəvələrinə yazdığı şeirlərdə də Bəhruz müəllimin saflığı, səmimiliyi, sevinci qabarır. İlk nəvəsinin doğulması xəbərini

Həyəcandan gicgahıma tər gəlib -

- kimi ifadə edir.

Adaşı nəvəsinə isə,

Sənin qələm tutan əlinə qurban,

"Baba" şeiri deyən dilinə qurban!

- misralarını bağışlayır.

Bəhruz müəllim incə hisslərlə, romantik duyğularla dopdolu, səmimi bir insandır. Məhz belə səmimi bir insan - gözəlliyi duya və qiymətləndirə bilən bir insan əminliklə deyə bilər:

İncəbelli, sərvqamətli,

qaraqaşlı, qaragözlü,

Od baxışlı, şəkər sözlü

gözəllərin xatirinə dəyməmişəm,

dəymərəm də!..

Məhz eşqin, aşiqliyin nə demək olduğuna vaqif insan yaza bilər ki:

Gözün görə-görə kor deyilsənsə,

Eşidə-eşidə kar deyilsənsə...

Demək aşiq deyilsən.

Xoş əzabların nə olduğunu bilən və bundan doymayan incə ruhlu Bəhruz müəllimin gənclik şövqü ilə dolu "Eşq dediyin", "Yaşaya bilməm sənsiz" və digər şeirlərini də zövqlə oxudum. Qarışıq hislərin arxasında Bəhruz müəllimin gizlin keyfiyyətlərini gördüm. Söhbətlərimizdə bəzən lakonik, yığcam şəkildə dediyi hansısa fikirlərin açmasını, açarını bu şeirlərdə tapmağa çalışdım və deyəsən, tapdım da.

Ümumiyyətlə, Bəhruz Axundovun əsərlərində gözəl üslub, axıcı, ürəyəyatan, aydın dil, oxucunu özünə çəkən maraqlı süjet, bitkin məzmunla yanaşı, hadisələrə dərin fəlsəfi münasibət və sətiraltı bir təhlil mövcuddur. Bu isə ədəbi-bədii əsərlər üçün ən ümdə və ən vacib faktorlardır.

Mən iki gün əzizim, dostum Bəhruz Axundovun "Dünənki sabah" kitabının mütaliəsinə qapıldım və böyük zövq aldım. Bəhruz müəllimi bir insan kimi daha yaxından tanıdım, heyran qaldığım keyfiyyətlərinin köklərini tapdım, yeni, gözəl məqamlar kəşf edib sevindim.

Bəhruz Axundov nüfuzlu "Təhsil" nəşriyyatına, Naşirlər və Poliqrafçılar İctimai Birliyinə rəhbərlik etməklə yanaşı, həm də Əməkdar mədəniyyət işçisidir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, Ankarada fəaliyyət göstərən Avrasiya Yazarlar Birliyinin üzvüdür. Məncə, bu kitab Bəhruz müəllimin üzvü olduğu bu qurumların da, oxucularının, dostlarının da onu daha yaxından tanımasına bir vəsilə olacaq, müəllifi sevən insanların cərgəsinə çoxlu yeni insanlar qatılacaq və bu insanlar təkcə onun özünü deyil, həm də təqdim etdiyi qəhrəmanları yaxından tanıyıb sevəcək. Yazmaq istəyinin bətnində, mayasında elə bu durmurmu?

Biz Bəhruz müəllimdən yeni əsərlər, kitablar gözləyirik.

Rəşad MƏCİD

"525-ci qəzet"in baş redaktoru, Azərbaycan Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin üzvü

525-ci qəzet.- 2015.- 16 sentyabr.- S.7.