"Dünənki sabah"ın uğurlu sabahı

Şairə Sevinc Nuruqızıyla həmredaktor olduğum bir kitabdan söz açmaq istəyirəm.

Naşir-publisist, Azərbaycan Naşirlər və Poliqrafçılar İctimai Birliyinin sədri, Azərbaycan və Avrasiya Yazıçılar birliklərinin üzvü, Əməkdar mədəniyyət işçisi, dosent Bəhruz Axundovun "Dünənki sabah" kitabından. "Dünənki sabah" Bəhruz Axundovun sayca dördüncü kitabıdır. Əlbəttə, Bəhruz Axundov "Təhsil Nəşriyyat-Poliqrafiya" Birliyinin direktoru kimi istəsəydi, bugünə kimi onlarca kitab yazıb çap etdirərdi. Lakin o, bəziləri kimi say dalınca yox, müqəddəs SÖZÜN ardınca gedib. Sözü həmişə urvatlı tutub. Naşiri olduğu kitablara və müəlliflərə hansı tələbkarlıqla, məsuliyyətlə yanaşıbsa, özünə, yaradıcılığına da onqat artıq tələbkarlıqla yanaşıb. Bu mənim müşahidələrimdən doğulan qənaətimdir.

Bəhruz Axundov heç bir kitaba hobbi kimi, gəlir vasitəsi kimi baxmayıb, müqəddəs iş kimi, ağlın, idrakın sabaha daşıyıcısı kimi baxıb. Buna görə də hər bir nəşr olunan kitab onun üçün müqəddəs dəyərdir.

Bu mənada, Bəhruz Axundov "Dünənki sabah" kitabının da hər kəlməsi, cümləsi üstə əsib, düşünüb, ortalığa çıxartmağa tələsməyib. Nə az, nə çox bu kitabın üzərində bir il iş aparıb. Bir müəllif olaraq kitabına ad verməyə belə günlərini sərf edib, nəhayət, çox götür-qoydan sonra, onlarla uğurlu addan birini - "Dünənki sabah"ını seçib. Əlbəttə, kitaba verilən ad şərti olsa da, çox önəmli məsələdir və deyim ki, uğurlu, gözlənilməz, diqqətçəkən ad seçmək elə də asan deyildir.

Bəhruz Axundov janr əlvanlığı ilə zəngin olanı "Dünənki sabah" kitabında özünün yaradıcılıq politrasını bir çox aspektdən göstərə bilib. Kitabdakı "Hekayə və esselər", "Publisistika", "Şeirlər", "Gərək elə yaşayaq ki..." bölmələrində qruplaşdırılmış yazıları oxuyandan sonra onu bir yazıçı, publisist, şair və ən nəhayət, səriştəli naşir olaraq görürük. O, oxuculara təqdim etdiyi hər bir hekayəsində, essesində, şeirində, məqaləsində özüdür və olduqca səmimidir. Bəhruz Axundovun SÖZ haqqında gəldiyi qənaət belədir:

Sözü uca tutmaq istədin sən də,

Bununçün ucada durasan gərək.

Əgər o ucalıq yoxdursa səndə,

Ən azı, ən azı susasan gərək.

Bəhruz Axundovun kitabı illər öncə yazdığı və üstündə dönə-dönə işlədiyi "Tanrım bərabəri" xatirə-hekayəsi ilə başlayır. Müəllif bu xatirə-hekayəsində uşaqlıq və gənclik illərindən, ata və anasından söz açmışdır.

Bu hekayədə Bəhruzun valideynləri ilə bağlı qəlb döyüntüsü aydınca eşidilir. Biz bu yazıda müəllifin ata-anaya olan tükənməz sevgisini görürük. Ona görə də "Tanrım bərabəri" sərlövhəsi hekayənin bütün ruhunu, məğzini özündə tam dolğunluğuyla əks etdirir. Bəhruz Axundova görə, ata-ana övladın gözündə "...Tanrı qədər böyük, müqəddəs olmalıdır. Kim bu həqiqəti dərk etməsə, Allah onun ruzisini, bərəkətini kəsər, həyatda heç bir uğuru ola bilməz o adamın. Atasına, anasına oğul-qız ola bilməyən nə millətinə, nə də vətəninə övlad ola bilər və o, cəmiyyət üçün tam yararsız bir insan olar. Öz Yaradanının qədrini bilməyən kəs heç kimin və heç nəyin qədrini bilməyə qadir ola bilməz. Bu həqiqəti həyat dəfələrlə sübut etmişdir".

Müəllif bu xatirə-hekayəsində atası, el ağsaqqalı Həsən Axundovun dəfələrlə qonağı olmuş Səməd Vurğun, Süleyman Rəhimov, Əli Vəliyev, Bəxtiyar Vahabzadə kimi görkəmli sənətkarlarla bağlı xatirələrindən də söz açıb.

Bəhruz Axundov "Yola ver..." adlı irihəcmli hekayəsində cəmiyyətimizdə özünə yer eləmiş "yola verməyin" acınacaqlı nəticələrindən söz açıb. Qarabağ müharibəsinin şiddətli vaxtında hərbi vəziyyətlə əlaqəsi olan adamların ön cəbhəyə silah-sursat göndərmək əvəzinə, batalyon komandirlərinin birinə: "Qardaş, birtəhər yola verin..." deməsi biganəliyin, məsuliyyətsizliyin son həddidir. Müəllif məhz hər sahədə "yola verməyin" sonda necə böyük fəlakətlər törətdiyini real təsvirlərlə açıb göstərir.

"Məhəkdaşı" xatirə-essesi hamımızın Fred Asif kimi tanıdığı Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Asif Məhərrəmovun həyat və fəaliyyətinə həsr olunub. Müəllifin Fred Asifin özünəməxsus insani keyfiyyətlərini, həyata, cəmiyyətə münasibətini incələyən bu xatirə-essesini həyəcansız oxumaq olmur. Müəllif bu xatirə-essesində xüsusən qarabağlıların çox yaxşı tanıdığı Fred Asifi bir qəhrəman, bir vətəndaş, bir vətənpərvər insan kimi oxucusuna sevdirə bilmişdir.

Yeri gəlmişkən, xatırladım ki, Bəhruz Axundov xatirə-hekayə və xatirə-esselərində yeri gəldikcə mövzunun ümumi ahənginə uyğun olaraq şeirlər də yazmışdır. "Tanrım bərabəri"ndəki "Anama hədiyyə", "Atalar" şeirlərini həm də müstəqil poetik nümunələr kimi qiymətləndirmək olar. Bəhruz "Məhəkdaşı" xatirə-essesində də bir bənd şeir yazaraq Fred Asifin bədii portretini yaratmışdır:

Həyatda heç nəyə əyilməz idin,

Vüqarın necə də sığdı məzara.

Özüntək, qəlbintək böyükdür dərdin,

Vurdun ürəklərə sağalmaz yara.

Kitabda gedən hər bir yazı haqqında ayrıca danışmaq mümkündür. Müəllifin mərhum doktor Cavad Heyətə həsr etdiyi "Vətən sənə oğul deyib", Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığına çıraq tutan "Əqidəsinin və cəsarətinin Bəxtiyarı" yazıları çox dəyərli bədii-publisistik nümunələrdir. Maraqlıdır ki, yazılarda bu görkəmli şəxsiyyətlərin özləri və yaradıcılıqları ilə bərabər, müəllifin öz şəxsiyyətini, onlara olan saf niyyətinin ülviliyini də görürük.

Əgər "Vətən sənə oğul deyib" bədii publisistikanın ən gözəl nümunəsidirsə, "Əqidəsinin və cəsarətinin Bəxtiyarı" yazısı isə şairanə yazılmış ədəbiyyatşünas alim essesidir.

Kitabın "Gərək elə yaşayaq ki..." bölməsində müəllifin kitab və nəşriyyat işi ilə bağlı məqalələri, müsahibələri toplanmışdır. Bu da təsadüfi deyildir. Bəhruz Axundov ölkəmizdə, hər şeydən öncə, nüfuzlu, bacarıqlı, incə zövqlü bir naşir kimi tanınır. Mübaliğəsiz demək olar ki, kitabı, kitab işinin sirlərini Bəhruz Axundov qədər bilən, qəlbən sevən, bu mədəniyyət sahəsinin bu gününü və sabahını düşünən, bu yolda ardıcıl və məqsədyönlü fəaliyyət göstərən naşirlər çox azdır. Bəhruz Axundov isə əsl naşirdi! Buna görə də onun kitabdan bəhs edən yazıları, müsahibələri mötəbər naşir sözü kimi qəbul edilməlidir və edilir də.

Təsadüfi deyil ki, Bəhruz Axundovun rəhbərlik etdiyi "Təhsil" nəşriyyatının nəşr etdiyi "Çərçivə" kitabı Azərbaycan nəşriyyat tarixində ilk dəfə 2010-cu ildə Moskvada keçirilən VII Beynəlxalq "Kitab sənəti" müsabiqəsində baş mükafat - "Qran-Pri" almışdır. "Təhsil" MMC Avropa miqyasında keyfiyyətə görə "Qızıl medala", müasir kommunikasiya sistemlərindən səmərəli istifadə edərək yüksək keyfiyyət əldə etdiyinə görə isə "Qızıl delfin" mükafatlarına, çoxlu sayda diplomlara layiq görülmüşdür.

Yazının sonunda Bəhruz Axundovun şeirlərindən söz açmaq istəyirəm. Kitabın "Şeirlər" bölməsi müəllifin belə bir etirafı ilə başlayır: "Şair fitrən, özü də təpədən-dırnağa kimi şair olmalıdır, yəni anadan şair doğulmalıdır. Onun ürəyi də şeir ritmi ilə döyünməli, adi danışığı da ən azı sərbəst, qafiyəli, ritmik şeirə bənzəməlidir. Mən isə hiss və düşüncələrimi misra-misra deyil, daha çox sətir-sətir yazmağı xoşlamışam.

Ona görə də imkanım olduğu halda, illərdən bəri yazılıb qalmış şeirlərimi bu günə qədər kitab halında çap etdirməmişəm. Çünki heç vaxt özümü şair hesab etməmişəm və etmirəm də". Lakin müəllifin ayrı-ayrı vaxtlarda yazdığı şeir nümunələrini oxuyanda, doğrusu, bir qədər fərqli düşündüm.

Fikirləşdim ki, naşirlik, kitab işi, üstəlik ictimai vəzifə olmasaydı, özünü ancaq bədii yaradıcılığa həsr etsəydi, Bəhruz Axundov bu gün istedadlı şair kimi də tanınardı. Ancaq nə qəm, baharın gəlişini çəmənlikdə ətir saçan bir çiçəkdən də duymaq olur. Müəllifin şairlik istedadını onun "Gəl, yağış, gəl", "Yenə o bağ olaydı", "Yalan dünya", "Torpaqsız, obasız qarabağlıyam" və b. şeirlərini oxuyanda etiraf etməli oluruq. Məsələn, müəllif "Gəl, yağış, gəl" başlıqlı şeirində adi təbiət hadisəsindən duyğulanaraq belə sadə, amma poetik lövhə yaradıb:

... Gəl, yağış, gəl,

Gəlişinə quzu kəsim,

Nə yaxşı ki sən gəlmisən.

Xoş gəlmisən!

Həyətdəki quşlar belə

Səsin kəsib,

Ta oxumur.

Hətta evin küncündəki

Hörümçək də yoxa çıxıb,

Tor toxumur.

Nə yaxşı ki sən gəlmisən,

İncə narın damlaların

Pəncərəmin şüşəsində

Cızdığı o

Gözə bənzər naxışlar nə?

Yaxud onun Mikayıl Müşfiqin "Yenə o bağ olaydı" şeirinə nəzirəsinə diqqət edək:

Yenə o bağ olaydı,

Görüşəydik ikimiz.

Yenə o bağ olaydı,

Dil açaydı eşqimiz...

Gecədən də qapqara,

Günəşdən də işıqlı,

Sulardan da dupduru,

Aydan da yaraşıqlı,

Gözlərini sevəydim,

Səni əzizləyəydim.

Lalələrdən rəng almış,

Eşqin hərarətindən,

Hicranın atəşindən

Alovlanmış, odlanmış

Qönçə dodaqlarımız

Bir-birinə sıxılıb

Hey susaydı, susaydı.

Sadədir, bəşəridir, ən əsası, insanidir. Qarabağ nisgili, Ağdam həsrəti, yurd itkisi Bəhruz Axundovun da yaradıcılığında, nəşriyyat işindəki fəaliyyətində ayrıca bir önəm daşıyır. O, təkcə sözündə yox, əməli işində, xidmətlərində də vətənpərvər qarabağlıdır. "Torpaqsız, obasız qarabağlıyam" şeirində dediyi kimi:

Soruşma halımı, qəlbim qan ağlar,

İçimdə bir od var, köksümü dağlar.

Ayağım altından qaçıbdır dağlar.

Soruşma halımı, qoyma ağlayam,

Torpaqsız, obasız qarabağlıyam.

Yox, mən o deyiləm, gülən-danışan,

Şaqraq zənguləylə muğam oxuyan,

Dünyanı xalçada hörüb-toxuyan.

Soruşma halımı, ələm çağlıyam,

Torpaqsız, obasız qarabağlıyam.

Bəhruz Axundovun "Dünənki sabah" kitabında toplanmış yazılarından və bu kitabın tərtibatının məziyyətlərindən çox danışmaq olar və yəqin ki, danışılacaqdır da. Yenicə çapdan çıxmış hər bir kitab gözünü dünyaya açmış körpə kimidir. Bu günlərdə işıq üzü görmüş "Dünənki sabah"ın qədəmləri sayalı olsun!

Mustafa Çəmənli

525-ci qəzet.- 2015.- 18 sentyabr.- S.7.