Kamançanın dəfni

Vaxtı ilə Ələsgər Abdullayev adlı belə bir müğənni olub. Deyilənlərə görə, "Rahab" muğamını onun kimi ifa edən olmayıb. O, dünyasını dəyişəndə deyiblər ki, biz şəkili Ələsgəri dəfn etmirik, "Rahab"ı dəfn edirik. Çünki güman etmirik ki, "Rahab"ı bir daha onun kimi oxuyan olsun. Bu həqiqətən də belə oldu. "Rahab" muğamını Ələsgər Abdullayev kimi oxuyan olmadı. Doğrudur, "Rahab" muğamını oxuyanlar var, amma Ələsgər Abdullayev səviyyəsinə qalxan yoxdur.

Dəfn olunan Habil Əliyev deyildi ki... Yox, əlbəttə yox. Ölən, dəfn edilən kamança idi. Və biz həmin gün, yəni sentyabr ayının 9-da, göz yaşları içində kamançanın dəfn mərasiminə yığışmışdıq. Kamançanı dəfn edirdik. Kamança ilə vidalaşırdıq. Ölən təkcə elə insanlar olmur ki... Əşyalar da ölür. Ölə bilir. Məsələn, qələm də ölür, fırça da ölür. Hətta adi insan səsi də ölür, batır. Başqa əşyalar da ölür... Amma o gün ölən, dəfn edilən kamança idi. Biz kamançanı dəfn edirdik. Kamança ilə əbədi olaraq vidalaşırdıq. Habil Əliyev isə dünyasını dəyişirdi. O ölmürdü. Sadəcə olaraq bu dünyadan köçüb haqq dünyasına qovuşurdu, Allahın dərgahına yetişirdi. Əlbəttə, Habil Əliyev yaşayacaq. Özü də çox yaşayacaq. Lap çox yaşayacaq. Hansı dünyada olursa olsun, fərqi yoxdur. O, uzun illər yaşayacaq. Ürəklərdə, beyinlərdə, illər ötdükcə saralıb solan xatirələrdə, get-gedə xırıltılı səsli kino lentlərində, tarixdə, ən başlıcası isə musiqidə, daha nə bilim nələrdə və haralarda yaşayacaq. Hökmən yaşayacaq. Kamança isə yox... Çünki o ölmüşdür. Kamança o gün öldü və dəfn olundu. Kamança yoxdur artıq.

Habil Əliyev hər dəfə əlinə kamançanı götürüb dilləndirəndə bizə od qoyardı. Bizi yandırıb-yaxardı. Lap belə cızdağımızı çıxardardı. Musiqi aləti haqqında ilk dəfə bu sözləri hər kim deyibsə, çox gözəl deyib - məhz dilləndirəndə. Bu çox qəribə bir sözdür, musiqi alətini dilləndirəndə. "Dilləndirmək" - hər adam çaldığı musiqi alətini danışdırıb, dilləndirə bilmir. Onunla söhbət edə bilmir. Habil isə, həqiqətən kamançanı dilləndirərdi. Kamança danışardı. Kamança dərd deyərdi. Kamançadan sanki insan səsi çıxardı.

Kamança elə bil dil deyərdi, mələyərdi. Nalə çəkərdi. Habil isə, kamançasını danışdıra-danışdıra, dilləndirə-dilləndirə hər dəfə başını yırğaladıqca sanki kamançanın bu haqsız dünyadan gördüklərinə cavab verərdi. Onun naləsini təsdiqləyərdi. O kamançasını, kamança da onun dərdlərinə şərik çıxardı.

Hər dəfə Habilə qulaq asanda, daha doğrusu kamançasının naləsini dinləyəndə istər-istəməz ölməz şairimiz Hüseyn Arifin bu misraları yadıma düşürdü:

Yaxşı ki, həsrətin tüstüsü yoxdur,

Göz-gözü görməzdi duman içində.

Mən də öz-özümə düşünərdim ki, yaxşı ki Habil kamançasını dilləndirəndə - məhz dilləndirəndə - yaxşı ki, kamança od tutub alovlanıb yanmır. Yoxsa ətraf oda-alova bürünərdi. "Göz-gözü görməzdi alov içində".

... İndi isə Habil yoxdur bu dünyada. Dünyasını dəyişib. O indi başqa bir dünyadadır. Amma yad dünyada da deyil. Çünki bütün doğmalarının, əzizlərinin, qohum-qardaşlarının, dostlarının əhatəsindədir. Bir-birlərinin yanındadırlar. Lakin indi onun bu dünyadakı yoxluğu bizi əvvəlkindən də artıq yandırıb yaxacaq. Külə çevirəcək. Çünki...

Deyirlər, əvəz olunmayan adam yoxdur bu dünyada. Kimsə kimisə əvəz edir, edə bilər və edir də. Bu təbii bir haldır. Bəs onda görəsən nə zamansa, Habili kim əvəz edəcək? Əvəz edə biləcəkmi? Hm... Qoy digər kamança ustaları məndən inciməsinlər. Mən heç kimin əhəmiyyətini azaltmıram, azaltmaq istəmirəm. Mənim özümün də musiqi təhsilim var. Vaxtı ilə musiqi məktəbini bitirmişəm. Tar məktəbinə getmişəm. İndi az-çox musiqidən başım çıxır. Amma güman etmirəm ki, yaxın 100-150 ildə kimsə Habili əvəz etsin, edə bilsin. Yox... Nəinki əvəz etsin, Habili əvəz etməyə cəhd göstərsin. Onun qədər bizə gəmin kəsilib, bizi yandırıb yaxsın, bizi külə çevirsin.

lll

Hə... Habil Əliyev, atamın ən yaxın dostlarından idi. Mən hər dəfə atamgilə gələndə, onun telefonla kiminləsə danışıb, gülməkdən uğunub, qəh-qəh çəkməyini eşidəndə, onda bilirdim ki, atam Habil Əliyevlə danışır. Habil yenə nəsə qəribə bir əhvalat danışır.

Atam həmişə deyərdi ki, ay Habil, bu nə illətdirsə, sən kamançanı əlinə alıb onu dilləndirəndə, bizi alovlandırırsan. Yandırıb yaxırsan. Lap belə anamızı ağladırsan. Elə ki kamançanı yerinə qoyub, ağzını açıb söz deyirsən, onda da bizi gülməkdən qırırsan. Hər ikisində də gözümüzdən yaş sel kimi axır. Bu qədər yanğını, bu qədər kədəri və bu qədər yumoru, gülüşü sən nə təhər özündə sığışdırırsan? Bütün bu ziddiyyət nə təhər səndə yerləşir?

- Hə... Bəxtiyar az qalıb. Bir gün partlayıb hər ikisini özümdən çıxardacağam. Olacağam filankəsin tayı (mən o filankəsin adını qəsdən çəkmirəm. O filankəs dediyim, olduğça zəif musiqiçi, həm də olduğça yumor hissindən məhrum bir adam idi.) Adi bir adam olacağam. Onda da hamınız məndən qaçacaqsınız. Siz bir az da dözün, - deyərdi.

Həqiqətən Habil Əliyevin son dərəcə sərrast, qəribə, birbaşa öz hədəfinə dəyən iti yumoru var idi. Adam var ki, danışılan yumoru dərhal alır. Elə havadaca da tutur. Amma aldığını, başa düşdüyünü olduğu kimi verə bilmir. Danışa bilmir. Tərəfi-müqabilə çatdıra bilmir. Adam da var ki, danışılan yumoru alır. Həm alır, həm də duzlu-məzəli şəkildə onu danışır. Çatdırır... Habil Əliyev isə, nəinki, danışılan yumoru alır, danışır, çatdırır və güldürürdü. Hətta baş verən hadisələri istədiyi səmtə, istədiyi şəklə yönəldib, həmin hadisənin iştirakçısına çevrilirdi.

Atam dünyasını dəyişəndə - mən o zaman Moldovada diplomatik xidmətdə idim - bu müdhiş xəbəri eşidəndən düz 9 saat sonra Bakıda idim. Bu barədə yazmışdım da... "Dünyanın ən uzun yolu". Həqiqətən də bu yol bir əsrdən də uzun yol idi. Bu yolun uzunluğunu hər adam başa düşə bilməz. Yol boyu hiss edib göynəyə bilməz, yana bilməz. Bu anların, saatların acısını, yalnız qürbətdə yaşayıb, əzizlərinin, ən yaxın adamlarının ölüm xəbərini eşidənlər, başa düşə bilər. Və başa düşüb bilərlər ki, bu ağır yolun hər saatı, hər dəqiqəsi bir əsrdən də uzundur, çətindir (Aman Allah, mən bu saatları necə yaşadım!).

Mən həmin gün səhər saat 5-də artıq Bakıda idim. Aeroportdan elə birbaşa atamgilə gəldim. Atamgilin yaşadığı həyətə daxil olanda hava alatoranlıqdı, səhərin açılhaaçılı idi. Sərt, soyuq, acı küləkli bir havanın olmasına baxmayaraq, həyət adamla dolmuşdu. Deyirdilər ki, bu qara xəbəri televizor elan edər-etməz, ilk gələnlərdən biri də Habil Əliyev idi. Xəstə, yaşlı olmasına baxmayaraq, Habil ağlaya- ağlaya atamgilə gəlmişdi. Habilin göz yaşları qurumurdu. Heç özündə deyildi. Elə hey deyirdi: "Ay Bəxtiyar, axı biz səninlə qardaşdan da artıq olmuşuq. Niyə mənə belə naxələf çıxdın. Məni tək qoyub getdin. Sən axı mənə söz vermişdin ki, məni tək qoymayacaqsan. Adam da dostunu tək qoyar?!" Deyirlər ki, Habili ovutmaq mümkün deyildi. O yaşda kişi elə hey "Bəxtiyar" deyib ağlayırdı...

1995-ci ildə atam xəstəxanada yatırdı. Habil Əliyev, demək olar, hər gün atamı görməyə gələrdi. Hər gəlişində də, elə palataya girər-girməz:

- Bax... Bəxtiyar, məni tək qoymayasan ha...

- Ay Habil, hara tək qoyuram səni. Hələ bu dünyada görüləsi çox işlərimiz var. Gedəndə də sənə xəbər edəcəyəm, bir yerdə gedərik...

Sonra da oturub cavanlıq günlərindən, birgə gördükləri işlərdən danışıb, ötən günləri xatırlayıb gülüşərdilər. "Ay Habil, yadındadı...?" "Bəs, ay Bəxtiyar, yadındadı...?" Uğunub gedərdilər.

Ertəsi gün atam cərrahiyyə əməliyyatı olunmalı idi... Habil atamla xudahafizləşib getdi. Heç aradan bir dəqiqə keçməmiş yenidən qayıtdı. Bir az kədərli, dalğın idi. Buna baxmayaraq, özünəməxsus yumorla, daha doğrusu, səsindəki kədər çalarlı bir yumorla:

- Bax, Bəxtiyar, əgər məni tək qoyub getsən, başın üçün o dünyada heç üzünə də baxmaram. Heç salamını da almaram. Bax, mən öz sözümü dedim...

Sonra atama yaxınlaşdı, onu qucaqlayıb bağrına basdı. Habilin gözləri dolmuşdu. Hər ikisi güldü.

Əlbəttə, bu çox qəribə bir söz idi. Necə yəni məni tək qoyub getsən... Amma bu sözlər Habilin sözləri idi. Habil Əliyevin ürəkdən, içindən gələn sözlər idi.

Mən Habil Əliyevin ölüm xəbərini Belorusiyada eşitdim. Televizorda, Bakı kanallarından hansınasa baxırdım. Birdən...

Atamla Habilin arasındakı ölüm məsafəsi 6 il yarım oldu. Atam 2009-cu ildə vəfat etdi. Və bu illər çərçivəsində, ən yaxın adamlarımı, qohum-qardaşlarımı, dostlarımı, tanışlarımı itirdim. Bəzilərinə gəlib çata bilmişdim, bəzilərinə isə imkan edə bilməmişdim. Kədərlənmişdim. Çox kədərlənmişdim. Sıralarımızın boşalmasına kədərlənmişdim. Yarpaq tökümümüzə kədərlənmişdim. Amma ağlamamışdım. Düşünürdüm ki, yəqin yaşlaşıram, artıq göz yaşlarım quruyub. Gözlərimdə yaş qalmayıb. Çünki bu, gəlimli-gedimli, son ucu ölümlü dünyada o qədər ölüm-itim görmüşəm ki, o qədər yaxınlarımı itirmişəm ki...

Amma Habil Əliyevin dünyasını dəyişməsi xəbərini televizorda eşidəndə özümü saxlaya bilməyib, ağladım. Özü də çox ağladım. Ürəkdən - içdən ağladım. Hönkür - hönkür ağladım. Gözlərim televizorda, qulağım isə televizorda həzin-həzin səslənən kamançada idi. İstər-istəməz gözlərimin qarşısına düz 33 il bundan əvvələ, çox şirin və hər adamın həyatında ən unudulmaz olan bir günə aid xatirə düşdü. Kino lenti kimi gözlərim önündən gəlib-keçməyə başladı. Səs-küylü, təmtəraqlı bir məclis, həzin bir meh kimi yaddaşıma qayıtdı. Gözlərim önündən ilıq bir meh kimi əsdi.

1983-cü il mart ayının 18-i, hətta həftənin hansı günü olması da yadımdadır. Beşinci gün. “İnturist” mehmanxanası, ikinci mərtəbə, güzgülü zal. Mənim toy günüm. Toyun müğənnisi də Akif İslamzadə idi. Yox, indiki toylardan deyildi... Yox, qətiyyən yox. İndiki toylarla heç müqayisə oluna bilməyəcək bir toy. Səviyyəli toy. Tost deyən tost deyir. Ağız deyəni qulaq eşidir. Qulaq eşidəni də baş dərk edib, anlayırdı. Hamı da deyib-gülürdü. Elə bil ki, burda deyiblər: "Ağlaram, xatirə gəldikcə gülüşdüklərimiz". Toyun tamadası da, tanınmış məşhur vəkil, atamın yaxın dostu İkram Abdullayev idi. Yoldaşım, yəni gəlin sarışın bir qız olduğundan, Akif İslamzadə toyu "Sarı gəlin" mahnısıyla başlamışdı. Habil Əliyev də toyda iştirak edirdi. Ay aman.... Habil Əliyev bizim toyda iştirak edəndə mənim indiki yaşımdan 4-5 yaş cavan idi ki... Mənə isə o vaxtlar elə gəlirdi ki, Habil Əliyev yaşlı bir kişidir. Amma o zaman Habil Əliyev bəlkə də həyatının ən gözəl, pik vaxtlarını yaşayırdı. O vaxt Habil Əliyevin cəmi 57 yaşı var idi. Kişi üçün 57 yaş nədir ki?... Heç nə. Habil Əliyev toyda qollarını qartal kimi açaraq oynayırdı. O zaman Habil Əliyev üzünü bizə tutaraq gözəl bir tost dedi. Dedi ki, ay oğlum, ay qızım, bir-birinizə arxa olun, bir-birinizə həyan olun, bir-birinizə inanın. İnam bu dünyada ən böyük məsələdir. Sonra üzünü gəlinə tutaraq:

- Kişi - kişidir. Kişi çox şey edə bilər. Kişi haqqında çox sözlər deyərlər. Sənin yanında oturan oğlan haqqında da çox sözlər deyəcəklər, çünki o, atasının oğludur. Sən isə bircə kəlmə söz de: mən heç nəyə inanmıram, mən bu sözlərə inanmaram.

Həmin toyda Azərbaycanın sərvəti, səhnəmizin şöhrəti Şövkət Ələkbərova da iştirak edirdi. İndi dəqiq yadımda deyil, Şövkət xanım ya oğlunun elçiliyini edib, ordan birbaşa bizim toya gəlmişdi, ya da qızının "hə"sini verib gəlmişdi. Dəqiq xatırlamıram. Amma bilirəm ki, nəsə evində xeyir iş var idi. Buna baxmayaraq toya gəlmişdi. "Heç elə şey olar ki, mən qardaşım oğlunun toyunda iştirak etməyim?"

Sonra mikrofonu alaraq, Habil Əliyevin sözlərinə qüvvət kimi, "Mən bu sözlərə inanmaram" mahnısını oxudu.

Bu xatirə yaddaşımdan gəlib keçdikcə, gözlərim dolub-boşalırdı. Özümü saxlaya bilmirdim. Hönkürürdüm. İndi Habil də bu dünyadan köçdü. Mən isə bu sözlərə inanmıram. Yox, Habil Əliyev ölə bilməz.

Ah... ölüm haqdır. Əlbəttə, bir gün gələn bir gün də gedər. İnandım, ya inanmadım. Amma mənim üçün bir məsələ çox maraqlıdır. Yaxşı deyək ki, o biri dünya deyilən bir yer var. Bəlkə də var. Hərçənd... Və həmin o biri dünya deyilən yerdə, atam Habilin qarşısına çıxıb: "Ay Habil, sən bizim bu haqq dünyasına xoş gəlmisən" - deyəndə Habil, atamın üzünə baxdımı? Atam ona salam verəndə o, atamın salamını aldımı? Axı atam Habili 7 il tək qoymuşdu. Axı Habil demişdi ki, əgər məni bu dünyada tək qoysan, başın üçün üzünə baxmaram. Bəs görəsən necə oldu? Nə isə... Bu, bir sirrdir.

Allah Sənə rəhmət eləsin, Habil! Qəbrin nurla dolsun!

Minsk, 2015-ci il

İsfəndiyar VAHABZADƏ

525-ci qəzet.- 2015.- 24 senttyabr.- S.7.