Dövlətçilik tariximizdə ulu
öndər Heydər Əliyev irsinin müstəsna yeri və
rolu
"İndi Azərbaycan Respublikası müstəqil dövlət kimi öz dövlətçiliyinin bütün sahələrində çox iş görməlidir.
Dünya miqyasında bir müstəqil dövlət kimi
yaşamaq, beynəlxalq aləmdə layiqli yer tutmaq
üçün Azərbaycan xalqı həm bugünkü
potensialından səmərəli istifadə etməli, həm
də öz gələcəyi haqqında düşünməlidir".
Heydər
Əliyev
(Əvvəli
ötən sayımızda)
30 sentyabr 1990-cı ildə keçirilən seçkilərdə
Naxçıvan Muxtar Respublikasının əhalisi yekdilliklə
ulu öndəri Azərbaycan SSR-in və Naxçıvan
MSSR-in xalq deputatı seçdi. 1990-cı il
noyabrın 17-də keçirilən Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisinin ilk sessiyası Heydər
Əliyevin sədrliyi ilə fəaliyyətə
başlamışdı. Həmin sessiyada təkcə
Naxçıvan üçün deyil, ümumən, Azərbaycan
üçün son dərəcə böyük əhəmiyyətə
malik taleyüklü qərarlar qəbul olunmuşdu. Belə
ki, sessiyada Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist
Respublikasının adından "Sovet Sosialist" sözlərinin
çıxarılması, Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi
adlandırılması, milli istiqlal rəmzi olan üçrəngli
bayrağın Naxçıvan Muxtar Respublikasının
dövlət bayrağı kimi qəbul edilməsi haqqında
tarixi qərarlar qəbul olunmuşdu. Həmçinin,
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi həmin
bayrağın Azərbaycan Respublikasının rəsmi
dövlət rəmzi kimi tanınması haqqında Azərbaycan
SSR Ali Soveti qarşısında vəsatət də
qaldırmışdı. Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisinin ilk sessiyasında müzakirə
edilən ən mühüm məsələlər
sırasında 1990-cı il 20 Yanvar faciəsi
və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi də var
idi. 1990-cı ilin 21 noyabrında
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi böyük
dövlət xadimi Heydər Əliyevin işləyib hazırladığı
"1990-cı ilin yanvar ayında Bakı hadisələrinə
siyasi qiymət verilməsi haqqında" tarixi qərar qəbul
etmişdi. Ümumiyyətlə, həmin
vaxt böyük rəhbərimiz Naxçıvanın
ictimai-siyasi həyatında yaxından iştirak etmiş,
xalqımızın demokratiya və müstəqillik uğrunda
mübarizəsinə böyük xidmətlər göstərmişdir.
Ulu
öndər Heydər Əliyev Naxçıvana rəhbərlik
etdiyi qısa müddət ərzində elə misilsiz və
yaddaqalan işlər gördü ki, onlar əhəmiyyət və
miqyasına görə neçə-neçə onilliyə
örnək ola bilər. Ümummilli
liderimiz Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan bu
qədim diyarı xaricdəki mənfur havadarlarına arxalanan
bədnam ermənilərin işğal etməsinə imkan verməmiş,
onun müdafiə qüdrətini möhkəmləndirmiş,
hərtərəfli inkişafı üçün
ardıcıl tədbirlər həyata keçirmişdir.
31 dekabrın
"Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik
Günü" kimi qeyd olunması, keçmiş SSRİ-dən
miras qalmış təhlükəsizlik orqanlarının ləğv
edilərək milli maraqlara xidmət edən yeni müvafiq
qurumun yaradılması, rus qoşun hissələrinin muxtar
respublikadan çıxarılması, Naxçıvanın
müdafiəsi üçün sistemli tədbirlərin
görülməsi, nizami ordu hissələrinin təşkili,
Naxçıvan Muxtar Respublikasının tarixi taleyi
üçün müstəsna əhəmiyyətə malik
Qars müqaviləsinin şərtlərinin beynəlxalq aləmin
diqqət mərkəzinə çəkilməsi, idarəetmə
strukturlarında ədalətin, demokratiyanın, operativliyin və
dinamikliyin təmin olunması, "hakimiyyət xalq
üçündür" prinsipinə dönmədən əməl
edilməsi, aqrar islahatların, özəlləşdirmənin
uğurla aparılması, yeni iqtisadi münasibətlərin
formalaşdırılması, əhalinin sənaye
mallarına, ərzaq məhsullarına kəskin
ehtiyacının ödənilməsi, enerji təminatı sahəsində
böhranlı vəziyyətin aradan qaldırılması
üçün layihələrin həyata keçirilməsi,
ağıryüklü təyyarələrin qəbulu
üçün hava limanının yenidən qurulması, mədəni
mühitin dirçəldilməsi, haqq səsimizin dünya
ictimaiyyətinə çatdırılması
üçün mühüm addımların atılması və
digər əhəmiyyətli və tarixi addımlar məhz bu
qısa müddətdə Naxçıvanda yüksək səviyyədə
gerçəkləşdirilmişdi. Ölkəmizin ən
kütləvi siyasi təşkilatı olan Yeni Azərbaycan
Partiyasının təsis edilməsi, az
vaxt ərzində böyük nüfuz qazanması da ulu
öndərin fəaliyyətinin Naxçıvan dövrünə
aiddir.
Xatırlatdığımız sahələrlə
yanaşı, humanitar məsələlər də görkəmli
dövlət xadimi Heydər Əliyevin prioritet verdiyi məsələlərdən
olmuşdur.
Naxçıvanlı gənclərin Türkiyənin müxtəlif
universitetlərində ali təhsil almaq
üçün göndərilməsi, səhiyyənin, ədəbi-mədəni
mühitin inkişafına böyük qayğı göstərilməsi
və sair tədbirlər buna aid edilə bilər. Yeri gəlmişkən, önəmli faktlardan birini
yada salmaq Heydər Əliyenin qeyri-adi
böyüklüyünün daha bir təsdiqi olardı.
23 oktyabr 1992-ci ildə Naxçıvanda soyuq
hava şəraitində ustad sənətkarımız
Hüseyn Cavidin 110 illik yubileyi qeyd olunmuş, ulu öndərimiz
Heydər Əliyev tədbirdə iştirak və
çıxış etmişdir. Bundan düz 10 il öncə isə - 1982-ci ilin oktyabrında məhz
Heydər Əliyevin köməkliyi ilə Hüseyn Cavidin nəşinin
qalıqları uzaq Sibirdən, onun dəfn olunduğu torpaqdan
Azərbaycana -doğma Naxçıvana gətirilmişdi.
Ümummilli
liderimiz deyirdi: "Mən istəyirəm ki, mənim arzum, istəklərim,
Azərbaycan dövləti haqqında, müstəqil Azərbaycanın
gələcəyi haqqında və Azərbaycanın
ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvan haqqında
planlarım yerinə yetirilsin".
Azərbaycan xalqı ulu Heydər Əliyevi
özünün və dövlətin ən ağır
günlərində yenidən ölkənin siyasi rəhbərliyinə
dəvət etməklə gerçəkdən də
müdrik addım atdı. Hamımızın
yaxşı xatırladığı 1993-cü ilin təlatümlü
yay günlərində Heydər Əliyev ölkə rəhbərliyinin
təkidli xahişləri ilə Bakıya gələrək,
yaranmış ictimai-siyasi və hökumət
böhranını aradan qaldırmaq üçün gərgin
fəaliyyətə başlamalı oldu.
1993-cü ilin iyununda - Heydər Əliyevin hakimiyyətə
qayıdışı ərəfəsində Azərbaycan
öz tarixinin ən faciəli anlarını
yaşayırdı. Cəbhədə ağır məğlubiyyətlər,
xəyanətlər, satqınlıq, vəzifə ələ
keçirmək üçün müqəddəs
torpaqlarımızın hərraca qoyulması adi hal
almışdı. Ölkədə,
sözün əsl mənasında, hakimiyyətsizlik idi.
Siyasi hərc-mərclik, başıpozuqluq, xaos
ölkəni iflic etmişdi. Bölgələrimizdə,
rayonlarda, paytaxtın ayrı-ayrı məhəllələrində
faktiki olaraq silahlı quldur dəstələri
hökmranlıq edirdilər. Surət
Hüseynovla hakimiyyət strukturları arasında
yaranmış münaqişə, bütövlükdə,
dövlətçiliyin taleyini sual altında qoymuşdu.
Azərbaycan real vətəndaş müharibəsi
təhlükəsi ilə üz-üzə
qalmışdı. Qarşıdurmanın aradan
qaldırılması və vəziyyətin stabilləşməsinə
nail olmaq üçün qəti tədbirlər görmək
tələb olunurdu. Lakin hakimiyyətdəki
AXC-Müsavat cütlüyü mövcud təhlükələrə
son qoymaq üçün düşünülmüş tədbirlər
görmək iqtidarında deyildi. Siyasi baxımdan təcrübəsiz,
dövlət idarəçiliyində heç bir təsəvvürə malik
olmayan hakimiyyət təhlükənin
qarşısını almaq üçün güc strukturlarının
imkanlarından istifadə etmək haqqında düşünməyə
başladı. Bu isə öz ağır nəticələrini
verdi və AXC-Müsavat komandasının
hakimiyyətdən getməsini sürətləndirən
mühüm amillərdən biri oldu. 1993-cü ilin iyun
günlərində Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı
ilə Azərbaycanın qurtuluşunda həlledici
dönüş baş verdi. Müdrik dövlət xadimi bir neçə siyasi
gedişdən sonra vətəndaş müharibəsi təhlükəsini
aradan qaldırdı. Xarici və daxili
düşmənlərin Azərbaycanı parçalayıb
yox etmək, müstəqil dövlətimizi aradan qaldırmaq
planı puça çıxdı. Dövlətimizin,
xalqımızın tarixi müqəddəratının idarəçilik
sükanı dahi dövlət adamının əlinə
keçdi.
Ulu öndər 1993-cü ilin 15 iyununda Azərbaycan
Respublikası Ali Sovetinin sədri seçildi, iyunun 24-də isə
Milli Məclisin qərarı ilə Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirməyə
başladı.
Müstəqil Azərbaycanın memarı Heydər Əliyev
1993-cü il 15 iyun tarixində Azərbaycan Respublikası
Milli Məclisinin iclasındakı
çıxışında ömrünün bundan sonrakı
hissəsini yalnız və yalnız Azərbaycan
Respublikasının müstəqil dövlət kimi inkişaf
etməsinə həsr edəcəyini bildirmişdi:
"Respublikanın qarşısında çox böyük və
ağır vəzifələr durur. Müstəqilliyi,
suverenliyi təmin etmək üçün Azərbaycan
Respublikasının Ermənistan tərəfindən
işğal olunmuş torpaqları geri
qaytarılmalıdır. Azərbaycan
Respublikasının ərazi bütövlüyü təmin
olunmalıdır, müharibə qurtarmalıdır, sülh
yaranmalıdır. Azərbaycan
Respublikasının vətəndaşları sülh və əmin-amanlıq
şəraitində yaşayıb öz dövlətini
özü istədiyi kimi qurmalıdır. Ona görə də bu məsələ əsas məsələlərdən
biridir. Bundan sonra da bu məsələlər
Ali Məclisin diqqət mərkəzində olmalıdır.
Sizi bu barədə tam əmin edirəm".
Heydər Əliyev Azərbaycanı dünyanın siyasi
xəritəsindən silinməkdən, keçmişdə olduğu
kimi, xanlıqlara bölünməkdən, bütövlükdə
məhv olmaqdan qurtardı. Çox qısa bir müddətdə
vətəndaş müharibəsinin alovları
söndürüldü, ölkədəki silahlı dəstələr
ləğv edildi.Neft müqaviləsi ilə bağlı
müzakirələrə, danışıqlara faktiki olaraq
yenidən başlandı və nəhayət, çətin
danışıqlar prosesindən sonra Azərbaycanın
maraqlarına tamamilə cavab verən müqavilə şərtləri
əldə edildi.1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda
"Gülüstan" sarayında Qərbin neft şirkətləri
ilə bağlanmış neft sazişi müstəqil Azərbaycan
Respublikasının yeni tarixinin şanlı səhifəsini
açdı. Sonradan haqlı olaraq "Əsrin
müqaviləsi" adlandırılan bu saziş həqiqətən
müstəqil Azərbaycanın neft salnaməsinə əbədi
həkk olundu. "Əsrin müqaviləsi" adı
ilə indi bütün dünyada tanınmış bu
müqavilənin imzalanması və onun gerçəkləşməsi
müstəqil Azərbaycanın iqtisadi inkişaf
konsepsiyasını təşkil edən və böyük
siyasətçi Heydər Əliyev tərəfindən
işlənib hazırlanmış neft strategiyasının həyata
keçirilməsinin parlaq təzahürüdür.Azərbaycanın
"Əsrin müqaviləsi"ndən başlanan yolu
haqqında Heydər Əliyev demişdir: "1994-cü ildən
Azərbaycan dövləti özünün yeni neft
strategiyasını həyata keçirir və bu
strategiyasının da əsas mənası, əsas prinsipləri
Azərbaycanın zəngin təbii sərvətlərindən,
o cümlədən, neft və qaz sərvətlərindən
Azərbaycan xalqının rifahı naminə daha da səmərəli
istifadə etməkdən ibarətdir".
Güclü Azərbaycan dövləti quran ümummilli
liderimizin müdrik addımları sayəsində 1994-cü
ilin oktyabr və 1995-ci ilin mart dövlət çevrilişi cəhdlərinin
qarşısı alındı. Şübhəsiz Azərbaycana
qarşı törədilən bütün bu anti-milli fəaliyyətlər
onun müstəqilliyinə yol verməmək məqsədi
daşıyırdı. Oktyabr və mart hadisələrindən
sonra keçən illər və aparılan siyasi tədbirlər
nəticəsində, dövlət tərəfindən
görülmüş, hüquq-mühafizə
orqanlarının apardığı işlər və
gördükləri tədbirlər həmin illərdə və
ondan əvvəlki illərdə respublikanın daxilində
olan vəziyyəti daha da
aydınlaşdırmışdır.Şükürlər
olsun ki, ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi xəttinin cənab
Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam
etdirilməsi nəticəsində bu gün Azərbaycanda
möhkəm ictimai-siyasi sabitlik yaradılmış, vətəndaş
həmrəyliyi təmin olunmuşdur.
1995-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiya Azərbaycan Respublikasının dövlət quruculuğunun hüquqi əsaslarını yaratdı. Ölkəmiz demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət kimi ilk dəfə olaraq insan hüquqlarının prioritetliyini və hakimiyyət bölgüsünü özünün gələcək inkişafı kimi seçdi. Ulu öndərin birbaşa təşəbbüsü ilə hazırlanmış və ümumxalq səsverməsi nəticəsində qəbul olunmuş bu sənəd müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası kimi tarixə yazıldı. 1995-ci ildə müstəqil Azərbaycanın ilk parlamentinə keçirilən seçkilər isə dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi prosesinin hüquqi bazasının yaradılmasına daha geniş imkanlar verdi.
Heydər Əliyev böyük şəxsiyyət olaraq cəmiyyətin sivil inkişafını hər bir fərdin maraq və mənafelərinin etibarlı təminatında görür və buna xidmət edən bütün zəruri tədbirləri həyata keçirirdi.Onun gərgin səyləri nəticəsində hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğu yolu ilə irəliləyən müstəqil Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması, insanların azad, sərbəst yaşaması, qanunun aliliyinin təmin edilməsi məqsədilə ən yüksək tələblərə cavab verən normativ-hüquqi baza yaradıldı. Ulu öndər 1997-ci ildə xarici jurnalistlərlə görüşündə müxbirin dövlətçilik ənənələrinin yaranması və hansı göstəricilərlə şərtlənməsi ilə bağlı sualını cavablandıraraq demişdi: "...Bu, ilk növbədə, əhalinin xalqa, xalqın millətə, sakinlərin vətəndaşlara çevrilməsi istiqamətində gedən prosesdir. Dövlətçilik insanlarda vətənpərvərlik duyğusunu, vətən anlamının milli mənə daxil edilməsini nəzərdə tutur. Əgər hər hansı bir ölkədə hər kəs təkcə öz mənafeyini, ailəsinin mənafeyini düşünürsə, xalqın taleyinə, ümummilli siyasi və iqtisadi mənafelərə biganədirsə, deməli, burada dövlətçilik ənənələri yoxdur. Gərək hər bir vətəndaş ölkəsinin böyük siyasəti haqqında düşünsün".
(Ardı var)
İradə
HÜSEYNOVA
Bakı
Dövlət Universitetinin "Qafqaz xalqları tarixi"
kafedrasının müdiri, tarix elmləri doktoru, professor, YAP
Siyasi Şurasının üzvü
525-ci qəzet.- 2016.- 27 aprel.- S.4