Mənəviyyat məbədinin sönməyən
işığı
Bu günlər itkisinin
ağrı-acısını yaşadığımız müdrik
ziyalımız, görkəmli
alim İmamverdi Əbilovun "Ömrün
və elmin romantikası" kitabından
söz açmaq üçün bir qədər geriyə baxmalıyıq.
"Əziz İmamverdi
müəllim!
Siz bizim günlərdə, çox
təəssüf ki,
get-gedə azalan həqiqi və nadir ziyalılarımızdansınız. Ziyalı - ziya,
işıq deməkdirsə,
siz Azərbaycanın gözəl bir əyalət şəhərində
bu ziyanı, bu işığı yaradan və qoruyansınız. Bu işıq uzun illərin zəhməti və səyi nəticəsində topladığınız
zəngin unikal kitabxananızdan gəlir.
Bu ziya ömür
boyu görüşdüyünüz,
ünsiyyət bağladığınız
neçə-neçə görkəmli
ədəbiyyat, elm, siyasət,
mətbuat adamının
xatirələrini - şəkillərini,
məktublarını, avtoqraflarını
hifz edən mənzil- muzeyinizdən gəlir. Ən əsası isə
bu işıq sizin saf qəlbinizdən,
pak əməllərinizdən
gəlir. Neftçalada, mənzilinizdə yaratdığınız
əsl mədəniyyət
mərkəzi, Bakı
da daxil olmaqla, bütün Azərbaycan üçün
örnək göstərilə
biləcək mənəviyyat
ocağıdır. Hələ çox
illər yaşayıb-yaradın.
Qəlbinizdəki və mənzilinizdəki
o müqəddəs çıraq
həmişə yanar
qalsın".
Bu sözlər xalqımızın
böyük ziyalısı,
böyük yazıçı
Anarın İmamverdi Əbilovun "Ömrün
və elmin romantikası" kitabında
dərc olunan məktubların birində
yer alıb. Anar müəllimin
məktubunun hər sətirindən bənzərsiz,
nadir şəxsiyyət olan
müdrik ziyalımız
İmamverdi Əbilovun
haqqında yüksək
ehtiram, məhəbbət
duyulur, İmamverdi müəllimin keçdiyi
həyat yolunu oxucu qısa bir zaman kəsiyində
gözləri önündə
canlandırır. Hədsiz səmimiyyətlə
yazılan bu məktubda işıqlı,
nurlu bir ziyalının ömürlüyü,
yaradıcılığı və müqəddəs amalı elə əks olunmuşdur ki, onun bəxş
etdiyi xoş təəssüratdan ayrılmaq
olmur.
İngilis filosofu Yum Devid
"İnsan zəkası
haqqında tədqiqat"
əsərində yazır:
"Müdriklik mə-bədi
qayalar başında, tufan və qasırğalardan,
qəzəb və nifrətlərdən çox-çox
yüksəklərdə yerləşir.
O qədər yüksəklərdə
ki, ildırımlar belə ondan aşağılarda çaxır
və ən dəhşətli insan qəzəbləri də ona çata bilmir".
Görkəmli ədəbiyyatşünas İmamverdi
Əbilov böyüyüb
yaşa dolduğu Neftçala şəhərində
yaşayıb-yaradıb. Bununla belə,
Azərbaycan ədəbi
mühiti ilə sıx əlaqədə olub, ədəbi mühitlə nəfəs
alıb. Neftçalada yaşamasına baxmayaraq, ölkədəki ədəbi
mühitin formalaşmasında
yaxından iştirak etmişdir. Daim axtarışda olmuş,
yorulmadan elm, ədəbiyyat
sahəsində tədqiqat
aparmışdır. Öz doğma
ocağından ayrılmayan
fədakar alim, təvazökar insan öz əlləri ilə, öz qələmi ilə, əməlləri ilə qurub-yaratdığı məbədə
- Mənəviyyat Məbədinə
sığınaraq mənalı
və zəngin həyat yolu keçmiş, doğma ədəbiyyatımıza daim
xidmət göstərmişdir.
Ədalət - ruhun sakitliyidir.
İmamverdi müəllim münasibətlərdən,
kimliyindən asılı
olmayaraq daim vicdanının itaətində
olub, Tanrının ona bəxş etdiyi istedada - qələminə xəyanət
etməyib, təmənnalı
olmayıb, haqqı-nahaqqa
verməyib. Hər
cümləsindən Türkçülüyün,
Turançılığın ətri gələn bu azman qələm
sahibi saysız-hesabsız
elmi-publisistik əsərlər,
20-yə yaxın monoqrafiya
və "Uzaq keçmişimizdən, uzaq
gələcəyə", "Orta məktəbdə siyasi lirikanın tədrisi", "Təbiətin
və təfəkkürün
möcüzəsi", "Rəsul Rzanın yaradıcılıq yolu",
"Zamanla vaxt arasında", "Xatirələr
işığında", "Ömrün və elmin romantikası" kimi dəyərli,
fundamental əsərlərin müəllifidir.
Alimin gərgin əməyini
- müqəddəs amalını
əks etdirən
"Ömrün və
elmin romantikası"
kitabı Azərbaycan
ziyalılığına, ədəbiyyatımıza
bəxş olunan nadir
incilərdəndir.
İmamverdi Əbilovun zəngin və mənalı həyat yoluna işıq salan kitabın redaktoru və tərtibçisi onun çoxşaxəli yaradıcılığının bütün incəliklərinə
dərindən bələd
olan övladı Azər Turandır. Kitabdakı "Ay qədər işıqlı
və uzaq..." adlı işıqlı və dəyərli, həssaslıqla, ürək
döyüntüsü ilə
yazılmış ön
söz filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru, tənqidçi
Elnarə Akimovaya məxsusdur. Elnarə
xanım bir bölgədə - Neftçalada
yaşayıb-yaradan alimin
- Ayın nurunun bütün Azərbaycana bəxş etdiyi hikmətindən söz açaraq kitaba güzgü tutur: "İmamverdi Əbilovun yurdu XX əsr ziyalıları üçün
Kür qırağının
seyrangahı olub, ərklə açılan
dost evi, mənəvi huzura qovuşduqları məkan olub. Bu evdə ömrün
və elmin romantikası qoşa yaşanıb.
...Bu, bir Ömür kitabıdır. Amma sadəcə, oxunmalı deyil, həm də öyrənməli,
yaşanmalı, nəfəs
kəsincəyə qədər
duyğularına hakim ola
biləcək Ömür
kitabı...".
Bu sözlərin sadəcə
söz xatirinə, yazı xatirinə yazılmadığı, tam səmimiyyətlə
deyildiyi elə kitabın ilk səhifələrini
vərəqlədikcə duyulur. "Xatirələr işığında"
başlığı altında
gedən yazılarda bir ömrün deyil, neçə-neçə
ömürlərin romantikasını
sanki onlarla birgə yaşayırsan, sehrlənirsən. "Xatirələrin işığı
ilə" gəzib
"Məktublar"a - canlı
şahidlərə qulaq
asırsan, respublikamızın
tanınmış şəxsiyyətlərinin
məktublarını öz
"mənzil-muzeyi"ndə illər uzunu qoruyub-saxlamış vətənpərvər,
müdrik ziyalının
nurlu siması gözlərimiz önündə
canlanır.
Tənqid
və ədəbiyyatşünaslıq
bölməsində Azərbaycan
ədəbiyyatının parlaq
simalarından olan Rəsul Rzanın, Süleyman Rüstəmin,
Cabir Novruzun, İbrahim Kəbirlinin, Sabir Əhmədovun, Nəriman Həsənzadənin,
Bəxtiyar Vahabzadənin,
Mədinə Gülgünün
və onlarla tanınmış yazıçı
və şairlərin
əsərləri haqqında
olduqca maraqlı, dərin məzmunlu yazılara yer ayrılıb.
Sevindirici
haldır ki, kitabda Gəncə ədəbi mühitindən
dəyərli yazıçımız
Qərib Mehdinin "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində
çap olunmuş
"Yaralı mərmər"
(1970) və "Ucalan
dağlar" (1973) kitabları
haqqında yazılmış
resenziyalar və onun İmamverdi Əbilova ünvanladığı
2 məktub dərc olunub. Söhbətimiz zamanı Qərib müəllim bu barədə dedi:
- Ağlıma gəlməzdi
ki, görkəmli alimimiz İmamverdi Əbilovun "Ömrün
və elmin romantikası" adlı möhtəşəm kitabında
ədəbiyyatımızın nəhəngləri ilə
bir sırada mənim də imzam yer alsın.
Özü də dörd
dəfə - İ.Əbilovun
mənim "Yaralı
mərmər", "Ucalan
dağlar" kitablarım
haqqında resenziyaları
və mənim ona iki təşəkkür
məktubum. Bunları görmək
və öz gözlərimlə oxumaq məni həm təəccübləndirdi, həm
də sevindirdi.
O, ömrü boyu seçimli imzalara yox, ədəbiyyata, söz sənətinə qulluq etmişdir. Onun tarixi İskəndəriyyə
kitabxanasına bənzəyən
zəngin kitab sakinli evinə nəzər yetirmək kifayət edər.
İmamverdi müəllim haqqında görkəmli sənətçilərimiz,
ədəbiyyatşünaslarımız qiymətli fikirlər söyləmişlər. Geninə-boluna ölçülüb-tikilmiş, elmdən, əməkdən,
xeyirxahlıqdan yoğrulmuş
bu tərif köynəkləri nə
qədər obyektiv olsa da, yenə
onun əyninə dar gəlmişdir.
Deyilmiş fikirləri təkrarlamaqdan
ehtiyatlansam da, yenə onunla bağlı üç cəhətə, ötəri
də olsa, toxunmaqdan yan dura bilmirəm:
Birincisi. İmamverdi müəllim
ömrünün son anına
qədər doğma Neftçalasını tərk
etmədi. Yaradıcılığının azman məhsullarını
bu ocaqda yaşayıb-yaratdı. Bununla o, son dərəcə
vacib olan bir nəsnəyə - ədəbi urbanizasiyaya sinə gərdi və ədəbiyyatımızın
ərazi bütövlüyünün
bayraqdarına çevrildi.
Ustad sənətkar bu çətin və faydalı yolu seçməklə təklənmədi.
Yazıçı və
şairlərdən - Gəncədə
Altay Məmmədov, İsmayıllıda
Musa Yaqub, Qazaxda Barat Vüsal və başqa qələm sahibləri onun mövqeyini müəyyən
qədər möhkəmləndirdilər.
İkincisi. İmamverdi müəllimin çoxşaxəli yaradıcılığı həm də itkilərin saxlancıdır. Neçə-neçə itmiş sənədlərin, məktubların əsli onun etibarlı arxivində qorunub saxlanır. Onun qayğıkeşliyi və sənəd intizamı ayrıca bir məktəbdir.
Sonda bir məqamı da
qeyd etməyi vacib
bilirəm: İmamverdi Əbilov
Neftçaladakı müqəddəs məkanın - mənəviyyat
məbədinin işığını elə yandırıb
ki, o işıq heç vaxt öləziməyəcək,
sönməyəcək, əksinə, getdikcə nurunu artıracaq. Çünki
müdrik ziyalımızın "Ömrün və elmin
romantikası" kitabı mənəvi ucalığa gedən
yolumuzu daim
işıqlandıracaq.
ÜMBÜLBANU
Azərbaycan
Yazıçılar və Azərbaycan Jurnalistlər birliklərinin
üzvü, "Qızıl qələm" mükafatı
laureatı
525-ci qəzet.- 2016.- 29 aprel.- S.8