Ekran sənəti
ictimai mənafenin müdafiəsində
Böyük
ekrandan fәrqli olaraq, televiziya ekranı yuxarıda sadalanan
funksiyaların daha çevik, operativ vә effektiv şәkildә, özü dә bütün
tamaşaçı kütlәsinә birbaşa çatdırmaqla sosial sifarişi zәruri istiqamәtdә
yerinә yetirmiş olur. 2006cı ildә ANS Şirkәtlәr qrupunun tәrkibindә
tәsis edilәn “Bakı Film” Kinostudiyası hәm böyük ekranın böyük qayğılarını, hәm dә televiziya ekranının
boşluqlarını doldurmaq mәsuliyyәtini öz üzәrinә götürәrәk, cәmiyyәti әcnәbi ekranlardan milli ekrana
köklәdi. Bәs milli ekran tamaşaçıya nә vәd edirdi? Azәrbaycan tamaşaçısı ekranda nәyi vә necә görmәli idi?
Cәmiyyәtin televiziya ekranına göndәrdiyi tәlәb ismarıcı ilk növbәdә, öz daxilindә olan neqativ vә pozitiv
xüsusiyyәtlәri görmәk vә onları doğrudürüst saf çürük etmәk marağından irәli gәlirdi. Dövlәt nә qәdәr güclü
vә inkişafedici amillәrә söykәnsә dә, içәridә kök salan haram vә halal konteksi, acgözlük, özgәnin vardövlәtinә
hәrislik meyarlarından heç dә uzaq deyil. Biz ilk növbәdә cәmiyyәtimizin hansı üzvlәrini ifşa
etmәliyik? Vә bu ifşadan sonra cәmiyyәt nә qazanacaq? Hәr halda itirilәcәk heç nә yox idi. “Bakı Film”
Kinostudiyası, kinostudiyanın tәsisçisi Vahid Mustafayevin ideyası vә baş prodüserliyi ilә 20082009cu
illәrdә 11 seriyalı “Qaydasız döyüş” serialına (ssenari müәlliflәri Kamran Qasımov, İlqar Fәhmi) imza atdı.
Televiziya ekranımız ilk dәfә idi ki, öz tamaşaçısını silkәlәyirdi. Serialın hәr seriyasını diqqәtlә izlәyәn әn
sadә vәtәndaş belә, heç şübhәsiz ki, barmağını dişlәyәrәk, özözünә demişdi: “Axı burnumuzun ucunda idi,
niyә bunları görmürdük?” “Qaydasız döyüş” cәmiyyәtә son dәrәcә zәruri mesaj verirdi: “Dövlәtin yuxarı
eşalonlarında kök salmış mafioz qruplaşmalar, korrupsiyaya qurşanmış qüvvәlәr öz çirkin әmәllәri ilә
dövlәtin inkişafına mane olur, hәr bir vәtәndaşın haqqını tapdalayaraq, onun gәlәcәyini şübhә altına qoyur”.
“Qaydasız döyüş” cәmiyyәti bu tip problemlәrә daha ayıq olmağa sәslәyirdi.
Serialın baş verәn hadisәlәr fabula xarakterinә malikdir, şaxәlәnәn süjet xәtlәri seriyalar boyu vahid ana
xәtdә pәrçimlәnir, hadisәlәr daha da gәrginlәşir.
Serialın süjet xәtti ilә bağlı istehsalçı qurum tәrәfindәn yayımlanan rәsmi sinopsisdә qeyd olunur: “Bu film
әsәri gәnc, intellektual nәsillә, pul, vardövlәt, vәzifә hәrisliyini hәyat amalı seçәn nәsil arasında gedәn gizli
münaqişәyә hәsr olunub. Әslindә, hәr şey aydındır: köhnә maqnatlar öz yerlәrini tenderlә qalib gәlәn
gәnclәrә vermәlidirlәr. Amma onlar öz gәlir vә postlarından asanlıqla әl çәmәk istәmirlәr, yüksәk vәzifә
eşelonlarında arxa axtarır, yeri gәlәndә kriminal hәrәkәtlәrdәn çәkinmirlәr. Әsas süjet xәtti gәnc azad
sahibkar Kәnan Kәrimli (Rәşad Sәfәrov) ilә mafioz qruplaşmanın başçısı Akif Sәmәdovun (Elxan Quliyev)
mübarizәsi üzәrindә qurulub. Akif Sәmәdov Kәnanın milli istehsalı genişlәndirmәk cәhdlәrinin qarşısını hәr
vәchlә almağa çalışır. Quldurluq, oğurluq, insan ölümü, narkotika alveri vә bir çox başqa çirkab işlәrdә
birbaşa әli olan Akif Sәmәdovun qadın alverindә adı hallanması vә bu işә digәr qadınları da cәlb etmәsi onun
qaranlıq vә pisliklәrlә dolu hәyatının әn pik nöqtәsi olur. Gәnc biznesmen Kәnan Kәrimli isә polislәrlә
bәrabәr mafioz qruplaşmanın başçısı Akif Sәmәdovla mübarizә aparır. Lakin tәәssüflәr olsun ki, insanların
güvәn yeri sayılan polislәr arasında da Rauf Әlәsgәrov (Anar Heybәtov) kimi peşәsinә layiq olmayanlar
var”. Bu әslindә televiziya ekranında neorealizmin tәqdimatı idi... Dünya kinematoqrafiyasının tarixindә
neorealizmin meydana gәlmәsi, cәmiyyәtin sosial sifarişinin bәhrәsi idi. Mәsәlәn, necә ki, bir zamanlar
İtaliya tamaşaçıları neorealizm cәrәyanının kömәyi vasitәsilә hәmin dövrә qәdәr görümüş olduqları hamar,
sәliqәli Roma, Milan küçәlәrindәn, palçıqlı, kasıb, uçulub tökülmüş evlәrlә zәngin olan mәhәllәlәrә
boylanmışdılar. Әslindә “Qaydasız döyüş” Azәrbaycan teleekranında serial xәtti üzrә neorelaizm әnәnәlәrin
30.08.2016
525.az print
http://525.az/site/?name=xeberprint&kecid=1&news_id=62587
2/3
tәmәlini qoydu. Azәrbaycan tamaşaçısı
yaşadığı cәmiyyәti çirkablığı
ilә görmәyә başladı ki, bu da
onun
xeyrinә idi.
2009cu il oktyabrın
26da ANS televiziyası ilә yayıma
başlayan “Qaydasız
döyüş” serialı,
hәr hәftәnin
şәnbә günü, axşam saatlarında işdә, istirahәtdә, küçәdә, bir sözlә müxtәlif tәyinatlı müxtәlif mәkanlarda olan
hәr bir vәtәndaşı öz әtrafına toplamağı
bacarırdı. Cәmiyyәt ilk dәfә idi ki, bәdii televiziya ekranında öz
problemlәrini görürdü.
Azәrbaycan prezidenti İlham Әliyev dәfәlәrlә öz çıxışlarında ölkәdә mövcud olan korrupsiya faktlarına qarşı
amansız mübarizәnin vacibliyini
vurğulayıb, bununla
bağlı tapşırıqlarını
verib. Bu qәtiyyәtli mövqenin
yanında olan “Qaydasız döyüş”
serialı әslindә korrupsiyanın
mexanizmini ortaya qoymağı bacarmışdı.
Qadın
alveri, narkotiklәrin qanunsuz dövriyyәsi ilә mәşğul olan mafioz qruplaşmanın dayağı yüksәk eşalonlarda
vәzifә tutan dövlәt qulluqçularıdır.
Amma bu dayaq әslindә “nәhәng” anlaşmadır.
Serialın sinopsisindә qeyd
edildiyi kimi mafioz qruplaşma ilә korrupsiya adlı
bәlanı
birlәşdirәn tender prosesi
var ki, onun
da
mahiyyәtindә yerli istehsalın qurulmasının
onların xeyrinә deyil, haram yollarla pul qazanmaq naminә qonşu
ölkәlәrdәn vaxtı ötmüş әrzaq mәhsullarının Azәrbaycana gәtirilәrәk, istehlak edilmәsidir. Bu isә açıqaydın
dövlәt büdcәsinin talanması
demәkdir. Bütün bunların tәminatçısı isә, mütlәq şәkildә hüquqmühafizә
orqanlarında çalışan,
öz peşәsinә, әqidәsinә zidd gedәrәk, zorakılığı “rәsmilәşdirәn” qüvvә olmalıdır.
“Qaydasız döyüş”ün
süjet xәtti mürәkkәbdir. Burada dövlәtdә yüksәk vәzifә
tutmuş şәxslәri, müstәntiq
xanımı, yüksәk vә sıravi polis әmәkdaşlarını, muzdlu qatillәri, hәtta reklam studiyasında çalışan
adi meneceri
belә görmәk olar. Amma serialın unikallığı
ondadır ki, burada hәr
bir personaj birbiri ilә sıx bağlıdır.
Mәşhur italyan rejissoru, vәtәndaş vә cәmiyyәt tipli mözulardan tutmuş vestern spagettiilәrә qәdәr çәkdiyi
ekran işlәri ilә dünya
miqyasında bir sıra uğurlara imza atmış Damiano Damianinin maraqlı bir fikri diqqәti
cәlb edir: “Süjet xәtti elә olmalıdır ki, personajlar qalereyasından bir personajı kәnarlaşdırdıqda, hәmin süjet
xәtti
parçalanmalıdır”. Damianidәn söz
düşmüşkәn müqayisә üçün
bir vacib faktı vurğulamaq yerinә düşәrdi.
1984cü
ildә Damiani Damianinin rejissorluğu ilә ekranlara
vәsiqә
qazanan “Sprut” (1ci hissә) bәdii
televiziya serialının
da qarşısına
qoyduğu әn әsas mәqsәd vәtәndaş vә cәmiyyәtin hüquq
vә vәzifәlәrini
çözәlәmәk idi. Mafiya vә korrupsiyanın
qurbanı olmuş insan hansı addımı atmalıdır?
Sonrakı illәrdә müxtәlif
rejissorlar “Sprut”un
növbәti hissәlәrini lentә alsalar da, mәqsәd vә hәdәflәr dәyişmәdi. Sözün
әsl mәnasında
serial cәmiyyәtin sağlamlaşdırılmasında,
onun mafioz qruplaşmalar, korrupsiyadan
tәmizlәnmәsindә
müstәsna
әhәmiyyәtә malik oldu. Düzdür, mükәmmәl nәticәdәn danışmaq gülünc olardı, amma cәmiyyәt
çağırışlara sәs verdi. Hәmçinin әn vacib mәsәlә “Sprut” öz iradәsi ilә İtaliya
dövlәtçiliyinin yanında
olduğunu sübut
etdi. Bu tәsadüfi
paralel deyil.
“Qaydasız döyüş”
faktiki olaraq, qarşısına qoyduğu
mәqsәd
vә vәzifәlәrin hәllini mәhz vәtәndaş vә cәmiyyәt
münasibәtlәri konteksindәn tәqdim etmәyә çalışdı.
Sabah hәr birimiz korrupsiyanın, mafiyanın qurbanına
çevrilә bilәrik. Hәtta utopiyaçılar
Robert Ouen, Şar
Füryenin belә xәyal etdiklәri cәmiyyәtdә bu mümkündür.
Amma әsas mәsәlә vәtәndaşın atacağı
addımlar vә istәr hәmin әrәfәdә, istәrsә dә sonradan formalaşacaq
mövqeyi üzәrindә cәmlәşir. Üstәlik “Qaydasız
döyüş” dә öz iradәsi ilә Azәrbaycan dövlәti vә onun sağlam
qüvvәlәrinin yanında
olduğunu nümayiş
etdirdi. Bu sağlam qüvvәlәri serialboyu izlәmәmәk mümkün deyil,
çünki süjet
xәttinin bir qism yükü
dә onların üzәrinә düşür.
Müstәntiq Nigar Cәfәrova (Rada Nәsibova) vә
mayor Mәhәrrәmov (Әhmәd Salahov)
çirkab vә xәyanәtdәn uzaq dayanaraq, öz vәzifә borclarını
layiqincә
yerinә yetirirlәr. Kәnan Kәrimli isә ölkәmizdә inkişaf
etmәkdә olan azad sahibkarlğın nişanәsi olaraq,
serialın әsas fiquruna çevrilir. Әslindә elә bütün ziddiyyәtlәr dә Kәnan Kәrimlinin simasında
azad
sahibkarlığın inkişafının
qarşısını almaq
üzәrindә qurulub. Hәmin qüvvәlәr üçün
gizli iqtisadiyyatın
mövcudluğu ona görә vacibdir ki, çirkli pulların yuyulmasını tәmin etmiş olsunlar. Dövlәt büdcәsinin
formalaşdıran gәlir mәnbәlәrindәn olan vergilәrdәn yayınaraq, iqtisadi vәziyyәti öz tәnәzzülә uğratmaq,
onu
öz xeyirlәrinә dәyişsinlәr. Bütün
bunlar “Qaydasız döyüş”ün dramaturji
modelindә, birbiri ilә sıx şәkildә
tәqdim
olunur.
Serialın tәqdimat mәrasimindә baş prodüser, “Bakı Film” kinostudiyasının tәsisçisi, kinorejissor
Vahid
Mustafayev bu ekran әsәrinin Azәrbaycan dövlәtçiliyi üçün
mühüm әhәmiyyәt kәsb etdiyini vurğulamışdı.
Bu da danılmaz faktdır ki, serial istehsalat üsulu, çәkiliş texnikası
vә ümumiyyәtlә serial sәnayesinә yanaşma
baxımından Azәrbaycan telemәkanında yenilik idi. Peşәkar aktyor oyunu, çәkiliş qrupunun
hәr kadra
bәslәdiyi hәssaslıq, sonda mükәmmәl nәticәnin tamaşaçılarla
tәmasını tәmin etmiş olmuşdu. Bütün bunlar
sözsüz ki, ali ideyanın çatdırılmasına öz
müsbәt tәsirini göstәrdi. Ekranın
maarifçilik funksiyasından
nәzәr
salsaq görәrik ki, bu gün dövlәtimizdә baş verәn mütәrәqqi proseslәr, davamlı
inkişaf, cәmiyyәtin
30.08.2016
525.az print
http://525.az/site/?name=xeberprint&kecid=1&news_id=62587
3/3
sağlamlaşdırılması prosesindә televiziya
ekranının, o cümlәdәn “Qaydasız döyüş”ün özünәmәxsus yerinin
olması göz önündәdir. Serial hәlә yeddi il bundan
әvvәl hәr hәftә cәmi bircә saatlıq
efir pәncәrәsi ilә
cәmiyyәtә çağırış
edәrәk, ona problemlәrin hәlli yollarını göstәrmәyә çalşırdı.
Çünki istәnilәn halda dövlәt,
vәtәndaşla cәmiyyәtin münasibәtindәn formalaşır.
Bu münasibәt isә sağlam vә tәmiz prinsiplәr üzәrindә
qurulmalıdır.
Kamran QASIMOV
Azәrbaycan Dövlәt Mәdәniyyәt vә İncәsәnәt Universitetinin Kinoşünaslıq kafedrasıının müәllimi
525-ci
qəzet.- 2016.- 27 avqust.- S