Son görüş
1924-cü
il yanvarın
5-də Bakının Zabrat
kəndində doğulmuşdu
MƏŞƏDİXANIM.
Əvvəli əzab-əziyyətli, enişli-yoxuşlu,
sonu zəhmətdən
yoğrulmuş şərəfli
bir ömür yaşamışdı bu əvəzolunmaz alim, gözəl insan və ən əsası əsl cəngavər, dəyanətli
Azərbaycan qadını. Onu yaxından tanıdığımız
uzun illərin son 15 ili ərzində
adı ilə bağlı tədbirlərin
hamısında həm
bir mətbuat işçisi, həm də yaxın dost kimi iştirak etmişik. Bütün tədbirlərdə onun elmi fəaliyyəti
haqqında deyilən fikirlərdən qürur duymuşuq, ona olan məhəbbətimiz qat-qat artıb, yeri düşdükcə
onun həyatından misallar gətirməkdən
yorulmamışıq. Yəqin ki, bundan sonra da
belə olacaqdır...
Cəmi
iki ay bundan əvvəl Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq
Qoruğu İdarəsinin
çox da böyük olmayan zalında keçirilən
tədbir (birinci dəfə idi ki, səhhətinə görə Məşədixanım
tədbirdə iştirak
etmirdi) AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru, "Şöhrət"
ordenli Məşədixanım
Nemətin həyat və elmi yaradıcılığına
həsr olunmuş elmi-praktiki konfransa toplaşanlar əvvəlcə
bir qədər məyus görünsələr
də, çıxışlardan
və böyük alimə həsr olunmuş sənədli filmə tamaşa etdikdən sonra (ssenari müəllifi Dilarə Quliyeva) - onun məğrur simasını gördükdən,
duzlu-məzəli söhbətlərini
eşitdikdən sonra zalda böyük canlanma yarandı. Həmin görüşdə
çıxış edənlərin
yazılarından ibarət
olan kitabın - məqalələr toplusunun
hədiyyə kimi verilməsi isə yaddaqalan hadisə oldu...
Bu gün işə
gələrkən eşitdiyimiz
ağır xəbər
- Məşədixanım itkisi
onu tanıyanların qəlbini kövrəltdi. Əlbəttə, o, Tanrının ona bəxş etdiyi ömür payını şərəflə, ləyaqətlə
başa vurub. Amma bu yoxluq təkcə
onun ailəsi, doğmaları üçün
deyil, onu yaxından tanıyanların
hər biri üçün böyük
itkidir. Azərbaycanın ilk epiqrafist elmlər
doktoru Məşədixanım
Nemət sözün əsl mənasında öz xalqının əvəzolunmaz nemətlərindən
biri idi.
Şair təbiətli Məşədixanım
"Hicran" təxəllüsü
ilə şeirlər də yazardı. Məşədixanım öz kitablarını hər kəsə uyğun avtoqraflarla bağışlayardı. Bizə bağışladığı
sonuncu kitabında -
"Daşlaşan sirlərin
sirdaşı"nda belə
yazmışdı:
Elmi yaşadır həyat,
Elmsiz olmaz həyat.
Siz olmasaydınız əgər,
Yaşamazdı "Elm və həyat".
Sağlığında şan-şöhrəti, süni
münasibətləri xoşlamayan,
bütün mənalı
ömrünü yalnız
elmi araşdırmalara
və ailəsinə həsr edən Məşədixanım son mənzilə
ailəsinin arzusu ilə elə doğulduğu Zabrat kəndində - sevgili Vətəninin ən kiçik bir guşəsində torpağa
tapşırıldı. Ruhu şad, yeri behişt olsun!
Məşədixanımın ruhunu şad etmək üçün ona həsr olunmuş
kitabdan götürülmüş
aşağıdakı sətirləri
oxucuların diqqətinə
təqdim edirik.
Ülkər Hüseynova
Maral Poladova
Mehparə Axundova
Akademik Teymur Bünyadovun "Yazılı abidələrin
dili-dilmancı" məqaləsindən:
Elm Çində də
olsa, arxasınca gedin (Məhəmməd Peyğəmbər) "Ulu
peyğəmbərimizin bu
müdrik kəlamı
elmə verilən ən yüksək qiymətdir. Məşədixanım bu şərəfə
layiq elm adamı olması ilə yaşayır, yaradır.
Əminəm ki, bu xanım elmin
dalınca nəinki Çinə, lap dünyanın
o başına da gedər, gedib də. Vətəni Azərbaycanla yanaşı
Rusiyada, Orta Asiyada, İranda, Türkiyədə, Avropa ölkələrində, haralarda
olmayıb, kimlərlə
görüşməyib. Kimlərlə elmi söhbətlər
aparmayıb".
Əməkdar incəsənət xadimi
Ə.Əfqanın "Qeyrət
abidəsi" məqaləsindən:
"Məşədixanım Nemətə Allah-Təala
qadını əzizləyən,
sevdirən, müqəddəsləşdirən
hər cür gözəllik versə də, zamanın sərt üzü onu hazırın naziri yox, daşdan
çörək çıxaran
edib. Məşədixanım Nemət sanki
evə, rahat şəhər həyatına
etiraz edərək, hətta hər kişinin girişmədiyi
bir işə can atmışdır.
Bütövlükdə, Məşədixanım Nemət
əvəzsiz insandır. Müqəddəs
sözlərdən biri
qeyrətdirsə, Məşədixanım
Nemət milli qeyrət abidəsidir..."
Memarlıq üzrə fəlsəfə
doktoru Rizvan Qarabağlının "Azərbaycanın
milli sərvəti"
məqaləsindən: "2001-ci ildə
Tiflisdə 5 nəfər
erməni aliminin iştirak etdiyi beynəlxalq konfransda Məşədixanımın öz
epiqrafik tədqiqatlarına
əsaslanaraq, ermənilərin
nəinki Azərbaycana,
hətta Qafqaza belə, gəlmə xalq olduqlarını, eləcə də Qarabağda, Zəngəzurda
və indiki Ermənistan ərazilərində
olan bütün tarix və mədəniyyət
abidələrinin məhz
əzəli-əbədi Azərbaycana
aid edildiyini sübut etməsi indi də gözlərimin önündədir. Onun çıxışı ermənilərin
üzərinə od kimi yağdı.
O zaman Məşədixanım
mənim gözümdə
ahıl və zəif qadın kimi deyil, əsl
qəhrəman cüssəli,
şir ürəkli vətən qızı kimi göründü, məndə qürur hissi yaratdı və mən fəxr etdim ki, Azərbaycanın belə böyük alimi var".
Ülkər Hüseynovanın "Vətəni öyrənən
və qoruyan alim" məqaləsindən:
"Əgər Məşədixanımın
fəhmi, uzaqgörənliyi
olmasaydı, qədim türk məskənlərimizin
izləri birdəfəlik
yer üzündən silinəcəkdi... O, erməni
terrorundan qorxmayaraq, papazyanlara, akopyanlara, xaçikyanlara faktlarla tutarlı cavablar vermişdir...
Məşədixanım həyat yoldaşını
vaxtsız itirsə də, cəmiyyət üçün layiqli iki övlad böyütmüşdür".
Mehparə Axundovanın "Qərinələrə
boylanan alim" məqaləsindən: "Məşədixanım
Nemətova canlı ensiklopediyadır. Tariximizin qədim
dövrünü daş
kitabələrdəki yazıların
köməyilə oxuyan
bu zəhmətkeş
alim 12 monoqrafiyanın,
4 kitabçanın, 200-dən çox məqalənin müəllifidir. Onun tədqiqatlarının
nəticəsi olaraq,
VI-XX əsrləri əhatə
edən dövrdə yaşayıb-yaradan xəttatların
siyahısına daha
200 nəfərin adı
əlavə olunub".
Məşədixanım Nemətin qızı, tarix elmləri doktoru Vəfa Quliyevanın dediklərindən: "Hələ
1991-ci ildə M.Nemətin
"Azərbaycanın epiqrafik
abidələri toplusu"nun
1-ci cildi çapdan çıxan zaman, Moskvada keçirilən konfransların birində şərqşünas alim
Davidoviç həmin
kitabı başının
üstünə qaldıraraq
demişdi: "Baxın,
bu qadın sağlığında özünə
abidə qoymuşdur..."
Maral Poladovanın "Şərəfli
ömür sahibi"
məqaləsindən: "1924-cü ildə Bakının Zabrat kəndində Sədulla kişinin ailəsində dünyaya göz açmış bu qıza nənəsi
Məşədi Səadətin
adı verilsə də, elə sadəcə olaraq Məşədixanım çağrıldığına
görə, 11 yaşı
olanda doğum şəhadətnaməsinə adını Məşədixanım
yazıblar. Doğum gününü isə pasport alanda məcburiyyət qarşısında
qalaraq özü yazdırıb: 5 yanvar.
Məşədixanımın dediyinə görə,
1918-ci ildə ermənilər
Bakıda soyqırım
törədəndə Zabrat
əhalisi kəndi tərk edərkən, xəstə babası evdən tərpənə
bilməyib. Azğın ermənilər onu
doğrayıb öz həyətində basdırıblarmış.
Sonralar bu əhvalatdan çox təsirləndiyinə görə
şəhid babası
Nemətin adını
özünə soyad götürüb..."
Məşədixanım Nemətin öz sözlərini burada vermək yerinə düşərdi:
"Mən Vətənin
güllü-çiçəkli, tər meyvəli ağaclardan yaşıl
don geymiş sıldırımlı,
uçurumlu dağ yollarından çox keçmişəm. Şahdağın ətəyində bəslənmiş
qız bənövşədən,
mahnılarda səslənən
İsa bulağından,
Laçının narzanlarından
yanan ürəyə şəfa gətirən buz kimi bulaqlardan
çoxlu su içmişəm.
Kürün gurultulu səsini çox dinləmişəm. Öz keçmiş
möhtəşəmliyini itirmiş əzəmətli
Şəmkirin incimiş
ruhunu narahat etməsin deyə, onun xarabaları yaxınlığından lal-dinməz
ötən Şəmkirçaya
baxmış, Tərnəyüt,
Şahbulaq qalaları
yanından sakit axan Tərtərin Kəlbəcər dağlarına
saldığı gurultuya
çox qulaq asmışam. Kəpəzin
qoynunda lətafətli
Göygölün gözəlliyinə,
nəcibliyinə heyran-heyran
çox tamaşa etmişəm..."
Məşədixanım Nemət
60 illik elmi fəaliyyəti
dövründə Azərbaycanın bütün
tarixi ərazisini qarış-qarış
gəzərək, ərəb qrafikasının müxtəlif
xətləri ilə ərəb, fars, türk dillərində daşlara
həkk olunmuş daş
salnamələrin səhifələrini vərəqləmiş,
ölkənin iqtisadi-siyasi, sosial-mədəni
tarixi, memarlıq, sənətşünaslıq,
filologiya, islam fəlsəfəsi
- sufizm, toponimika, etnogenez və s. problemlərə
dair külli miqdarda yeni və ən dəqiq
sənədlərlə Azərbaycanın
tarixşünaslıq bazasını zənginləşdirmişdir.
2500-dən artıq epiqrafik abidəni
toplayıb, oxuyub onların tarixi əhəmiyyətini müəyyənləşdirmişdir.
Bu elmi fəaliyyətin
nəticəsi kimi 12-dən artıq
monoqrafiyanın, 200 elmi məqalənin, o cümlədən, 6 cildlik
"Azərbaycanın epiqrafik abidələri
toplusu"nun müəllifi
olmuşdur.
525-ci
qəzet.- 2016.- 28 dekabr.- S.4.