Baş leytenant

(sənədli hekayə)

O, yük daşıyırdı. Çiynindəki yükün ağırlığından beli ikiqat olmuşdu.

Əyninə çirkli qara kombinezon geyinmiş, bir ayağını zorla sürüyə-sürüyə çiyninə alıb daşıdığı, taxta yeşiklərin altında sanki qozbel olmuşdu. Əyilmişdi. Güclə nəfəs alırdı. Beli dizinə qədər qatlanmışdı. Öz-özünə kimisə söyə-söyə, kiminsə qarasınca deyinə-deyinə yük daşıyırdı. Həm də, deyəsən, bir qədər içkili idi. Dəhşətli qorxunc üzü var idi. Sifətinin bir tərəfi, alnından düz çənəsinə qədər tamam yanmışdı. Bəlkə də qəlpə yaralarından, çapıq-çapıq olmuşdu. Üz dərisi, demək olar ki, qırmızı rəngdəydi, bir qədər də qaralmış, çürük ətə çevrilmişdi. Onlardan bir qədər aralıda əyninə qısa gödəkcə qeyinmiş, əlləri belində idmançıya oxşayan, iki nəfər bığıburma cavan oğlan dayanıb, bu yük daşıyan yaşlı kişiləri, ətrafdakılara belə heç məhəl qoymadan, ana söyüşü ilə söyür, tələsdirirdilər.

- A nu, mat.... tvoyu.... V tempe!

Yük daşıyanlar isə elə öz bildikləri kimi aramla öz işlərini görürdülər. Mağazadan bir qədər kənarda dayanmış yük maşınına yaxınlaşır, bir neçə yeşiyi hıqqana-hıqqana qaldırıb çiyinlərinə götürür, mağazanın altında olan anbara aparıb yığırdılar.

Görünür ki, belə-belə söyüşləri, özlərinə qarşı olan belə kobud rəftarı çox görmüşdülər, çox eşitmişdilər deyə, artıq heç nəyə əhəmiyyət vermirdilər. Belə münasibət onlar üçün adi bir vərdiş halını almışdı.

Üzüyanıqlı yükdaşıyan kişi, nəyə görəsə hərdən bir zənnlə mənə baxır, yenə də öz işi ilə məşğul olurdu. Onlardan bir qədər aralı, mənə məxsus olan bayraqlı səfir maşınına söykənib, siqaret çəkir, gedib-gələnlərə baxır, sürücü-mühafizəçimə tapşırdığım ərzaqların mağazadan alıb gətirilməsini gözləyirdim. O, nəyə görəsə ləngiyirdi. Üzüyanıqlı yükdaşıyan, birdən ayaq saxladı. Daha da diqqətlə mənə baxmağa başladı. Mən də ona baxdım. Amma məhəl qoymadım. Üzümü yana tutdum: “Yəqin ki, məni kiməsə oxşadır. Ola bilər” - deyə düşündüm. Ya da, ola bilsin ki, söykəndiyim maşınıma sancılmış bayraqla maraqlanırdı.

Əlləri belində olan oğlanlardan biri çəkib qurtardığı siqaretin kötüyünü ona tərəf ataraq, yenə də söyüş söyərək onu tələsdirdi. O da laqeydcəsinə əyilərək, yerə qoyduğu yeşiyi qaldırıb çiyninə götürərək, bir də mənə baxıb zirzəmiyə düşməyə başladı.

...Artıq neçənci dəfə idi ki, bu hadisə təkrarlanırdı. O, gözlərini mənə zilləyib baxır, yenə də öz işi ilə məşğul olurdu. Aradabir, deyəsən, mənə yaxınlaşmaq da istəyirdi. Lakin görünür, cürət etmədi, hiss olunurdu ki, mənə nəsə demək istəyir... Amma sonra yenə də çəkilib gedirdi.

O, niyə belə edir? Axı nə olub? Bəlkə pul istəyir? Burada pul istəməyə məgər başqa adam yoxdur? Bəs görmür ki, xariciyəm? Bayraqlı maşındayam? Bəlkə mən uzaq ölkələrin birindənəm? Bəlkə heç onun dilini də bilmirəm? Və nə istədiyini heç başa düşməyəcəyəm?

Birdən o, çiynindəki yeşikləri yerə qoyub, qəddini düzəldib, axsaya-axsaya mənə tərəf yaxınlaşmağa başladı. O mənə yaxınlaşdıqca gözlərimi ondan ayırmırdım. Duruxmuşdum. Mənə tam yaxınlaşıb dayandı. Diqqətlə mənə baxırdı. Mən də heç nə başa düşmədən, onun üzünə baxırdım. Gülümsədim.

- Tovariş starşiy leytenant Vagabadze... Eto vi?

Özümü itirdim. Ciddiləşdim. 35 ilə yaxın bir vaxt idi ki, heç kim mənə belə müraciət etmirdi. Doğrudur, vaxtı ilə çoxları, mənə belə müraciət edərdi. “Starşiy leytenant”. Amma 35 ildən sonra bu sözü, demək olar ki, unutmuşdum. Hərdənbir evdəki, köhnə, saralmış, ağ-ara şəkillərə baxandan-baxana bu söz yadıma düşərdi. Amma çalışırdım ki, o günləri tez-tez xatırlamayım, unudum. Özü də Vagabzade yox, məhz Vagabadze. Ay amaan!.. Bu nə deyir? Əvvəllər əlavəsiz olaraq adımı, sonralar İsfəndiyar Bəxtiyaroviç, bir az sonra professor Vahabzadə və son vaxtlar isə “Cənab səfir” müraciətlərini eşidirdim. İndi Vagabadze sözünü eşidəndə... Hmm... Özü də “starşiy leytenant Vagabadze”... Özümü itirdim. Diksindim. İstər-istəməz xəyalən, təxminən 35 il bundan əvvəlki vaxtlara - Əfqanıstana, Qəndahar, Cəlallabad ətrafında gedən döyüşlərə, Sələnq dağının aşırımlarına qayıtdım. Dərhal qulağıma qəfil güllə səsləri, daha doğrusu, güllə yağışı, atışma, çığırtı, qışqırtı, qaçaqaç, ana söyüşləri... ay.. oy... uy... ax... Hələ üzlərinə ülgüc dəyməyən, ömründə əlinə silah götürməyən, o, necə deyərlər, çiçəyi burnunda gedən, cavan oğlan uşaqlarının ah-nalə ilə yerə sərilmələri, tankların, BTR-lərin səs-küyü, kontuziya alanların gözləri hədəqəsindən çıxmış halda qan içində başlarını tutaraq qalmaları, ifadəsiz baxışları bir anlığa yaddaşıma qayıtdı. Kino lenti kimi gözlərim önündən qəlib keçdi. O günlərin vahiməsindən diksindim. Dərhal da “film” bitdi...

Elə bu zaman sürücü-mühafizəçim bizə yaxınlaşdı. Sən demə, o, yükdaşıyanın mənə yaxınlaşdığını hələ uzaqdan görüb dərhal bizə tərəf gəlib. Elə əl atıb onu itələmək, məndən uzaqlaşdırmaq istəyirdi ki, yükdaşıyan üzünü ona çevirdi, üzr istəyib uzaqlaşmaq istədi. Qoymadım:

- Postoy...

Sonra üzümü sürücü-mühafizəçimə tutub:

- Podojdi, Lyoşa, tanış çıxmışıq.

Bayaqdan bəri amiranə göstərişlər verən idmançıya bənzər cavan oğlanlardan biri cəld ona yaxınlaşmaq istəyirdi ki, sürücü-mühafizəçim əli ilə “dayan” göstərişi verdi.

Yükdaşıyan:

- Tovariş starşiy leytenant, məni tanımadız?

Gözlərimi döyərək ona baxırdım:

Tanıdım.

- A... Serjant Sorokin. Oy... Syema... eto tı?

Tanıdım. Əlbəttə, tanıdım. Qollarımı açıb onu qucaqladım. Heç nəyə əhəmiyyət vermədən onu bağrıma basdım. O isə əvvəl bilmədi ki, nə etsin. Məni qucaqlasın, yoxsa yox. Bəlkə də ehtiyat edirdi ki, çirkli kombinezonu ilə məni çirkləndirə bilər. Sonra o da məni qucaqladı. Sürücü-mühafizəçim, bayaqdan bəri o söyüşlə amiranə göstərişlər verən, o iki nəfər bığı-burma cavan oğlanlar, yoldan ötənlər, diqqətlə-təəccüblə bizə baxıb yanımızdan ötürdülər. Mən bayraqlı səfir maşınının yanında, diplomat, özü də səfir (bayraqlı maşından toxunulmazlığına görə ancaq səfir istifadə edə bilər), kostyum, qalstuk, yanımda mühafizəçi, o isə yükdaşıyan. Özü də bir qədər içkili... Həm də cırıq, çirkli kombinezonda. Yanımızdan keçənlər, yəqin düşünürdülər ki, bunları bir-birinə bağlayan nədir? Bunlar bir-birini haradan tanıyırlar? Axı bu necə ola bilər? O iki nəfər bığıburma cavan oğlanlar da, özlərini bayaqdan bəri bu mağazanın sahibi kimi aparanlar da bizə təəccüblə baxır və inana bilmirdilər ki, nökər kimi rəftar etdikləri bu yükdaşıyan indi səfirlə görüşür, hətta onun - yükdaşıyanın özünü belə qoruyurlar. Serjantdan ucuz çaxır iyi gəlirdi.

- Yoldaş baş leytenant, siz burda nə edirsiniz?

Sonra başı ilə qara BMW markalı avtomobilimi göstərərək:

- Bu maşın sizindir? - deyə soruşdu.

Köks ötürərək:

- Hə... Syoma, mənim maşınımdır, - dedim. - Mən indi burada,Minskdə işləyirəm. Azərbaycanın Belarusdakı səfiriyəm.

Təəccüblə duruxub gözlərini mənə zilləməyindən başa düşdüm ki, kim olmağımı anlamadı. Səfir sözünün mənasını heç bəlkə bilmədi də...

- Afərin sənə, Syoma, necə oldu ki, məni tanıdın? Axı aradan 35 ildən də çox bir vaxt keçib. Mən axı çox yaşlaşmışam. Saçım-saqqalım ağarıb.

- Yox... mən sizi elə bayaq maşından düşən kimi tanımışdım. Amma gözlərimə inanmamışdım. Doğrudur... Siz çox dəyişmisiz. Saçınız ağarıb. ... Amma... Axı 84-cü ildə biz elə bilirdik ki, sizi öldürüblər. Sonra kimsə dedi ki, yox... Sizi əsir götürüblər. Siz Paktiya tərəflərdə əsirlikdəsiniz... Hə... O vaxtlar siz yaman cəsur, qorxmaz idiniz. Heç nədən qorxmurdunuz. Ehtiyat etmirdiniz. Çox cəsarətli idiniz. Hətta o da yadıma gəlir ki, o vaxtlar siz 8-10 metr uzaqlıqdan əla bıçaq da atardınız. Yaxşı döyüşürdünüz. (Eh Syoma, Syoma... O zaman mənim cəmisi 28-29 yaşım var idi. Özgənin torpağında qəhrəman olmağa nə var ki? Çalış öz torpağında qəhrəman ol. Heç nədən qorxma. O zaman isə işğalçı idik.)

Sonra sözünə ara verərək, mənə diqqətlə baxıb:

- Hmm... Doğrudan bu sizsiniz? Siz sağsınız? Sizi öldürməyiblər? - deyə suallar yağdırdı. - Heç inanmağım gəlmir. Çünki o tapşırıqlara, o döyüşlərə ki, siz gedirdiniz, sizi çoxdan öldürməli idilər.

O çox səmimiyyətlə danışırdı. Səsində, danışığında heç bir sünilik yox idi. Hətta hiss edirdim ki, məni görməyinə görə olduqca sevinir. Hətta kövrəlib də, gözləri dolub. Elə mən özüm də kövrəlmişdim. Gözlərim dolmuşdu. O deyirdi ki, sizdən sonra (hmm... yəni mən öləndən sonra?..) mən də döyüşlərin birində ağır yaralandım. Uzun müddət müalicə olundum. Amma heç bir faydası olmadı. Ordudan tərxis olundum. Sonra... Sonra isə yararsız bir adama çevrildim. O zaman mənim cəmisi 24 yaşım var idi. Cavan oğlan idim. Həəəə... Sonra... Eh, sonra ailəm dağıldı... İndi isə belə... Bəs siz haralarda olmusunuz?

Danışmağımın mənası yox idi. Ona nə deyəcəkdim ki... Hansı yolları keçməyimdən danışmalıydım? Onsuz da heç nəyi başa düşməyəcəkdi. Yamanca səmimi danışırdı. Hər şey necə vardısa, eləcə. Köntöy suallar və qondarma ifadələr olmadan. Heç dəyişməmişdi. Dəyişən mən idim. Mənsə onunla səmimi ola, səmimi danışa bilirdimmi? Əlbəttə, yox.

Birdən ağlıma çox qəribə bir fikir gəldi. Bax bu saat, elə bu saat bu mağazaya girib ən ucuz, göy şüşəli bir araq alaq (bu arağa buralarda “pominka” arağı deyirlər), konserv, pendir, bir az kolbasa, qara çörək götürüb gedək uzaq bir yerdə oturaq. Adamsız, kimsəsiz bir yerdə. Maşınla da yox, avtobusla... Heç kim bizə qulaq asmasın. Heç kim bizə mane olmasın. Heç kim bizi görməsin. Özü də taxta yeşiklərin üstündə oturaq. Yeşiyin üstünə bir qəzet parçası sərək... Biz içkini adətən bizim üçün ayrılmış diplomatik mağazadan alırıq. Amma əgər indi bu saat içkini diplomatik mağazadan alsaq, lap elə deyək ki, dollarla alınan bahalı araq, viski, konyak götürsək, bizim yeşik üstə oturub, içib danışacaqlarımız öz marağını itirəcək. Mənasız bir şeyə çevriləcək. Səmimiyyətdən uzaqlaşacaq. Əlbəttə, yeşik hara, qara çörək hara, viski hara? Mən isə onunla lap əvvəllərdəki - baş leytenant kimi içib sərxoş olmaq istəyirdim. Dünyanın ölüm-itim qorxusundan yox, dünyanın əclaflığından danışmaq istəyirdim. Ürəyimi tam boşaltmaq, qorxusuz-ürküsüz danışmaq istəyirdim. Amma bilirdim ki, bu saat bu dünyada bundan mümkünsüz bir şey yoxdur. Bunu eləmək mümkün deyil. Çünki mən səmimiyyətimi çoxdan itirmişəm.

Mən təbiət etibarı ilə ateistəm. İnanmıram. İnana bilmirəm. Bu barədə dəfələrlə demişəm də, yazmışam da. Hətta bu barədə atamla mübahisəm də olub. Əlbəttə, mən bunu özüm üçün fəxarət hissi saymıram. Bu mənim öz şəxsi işimdi. Amma elə ki, dilimə 50 qram içki dəyir... Hə... O zaman Allaha inanmağa başlayıram. İnanıram. Çünki Allah o zaman mənə o qədər şirin vədlər verir, qulağıma o qədər şirin sözlər pıçıldayır ki, elə bil ayrı aləmə düşürəm... Aman Allah! Amma səhər ayılıb görürəm ki... Ehh... yenə də aldanmışam. Sən demə, bu dünyada ən çətin iş - yaşamaq imiş.

Yox, ürəyimdə tutduğum bu “içib-keflənmək arzusu”nu Syomaya təklif etmədim. Əlbəttə, yox. Mən belə bir səmimiyyətə gedə bilməzdim. Kimə lazımdı belə səmimiyyət? Səmimiyyət dövrü çoxdan ötüb. Mən, lazım gələrsə, özümü səfeh kimi göstərə bilərəm, amma axmaqlıq etmərəm. Syoma ilə nə danışacaqdım ki? Arada 5-10 dəqiqəlik söhbətimiz qalmışdı. 30-35 il bundan əvvəl hər şey ayrı idi, hər şey başqa cür idi. Mən akademik oğlu idim, deputat oğlu idim. O isə adi bir elektrik-fəhlə oğlu idi... Nə bilim, kimin oğlu idi... Atalarımızı bir kənara qoyaq. Bizim özümüzün aramızdakı fərqimiz isə yalnız mənim çiynimdəki ulduzların sayında idi. Qarşı tərəfdən atılan güllə isə bilmirdi kimə dəyəcək. Fəhlə oğluna, ya akademik oğluna. Biz hamımız bərabər idik. Ölüm bizi bərabərləşdirmişdi. Biz bir idik.

Həəə... Bilirdim ki, hara getsək, söhbətimiz onsuz da baş tutmayacaq. Eh... O bütün həyatını, keçmişini, gələcəyini, sabahını, bugününü itirmişdi. Sabahlarında heç nə qalmamışdı. Ancaq yeşik daşımaqdan başqa. Mən də ömrümün ən yaxşı illərini, cavanlıq illərimi, Syoma demişkən, ən cəsur, dəliqanlı, qorxmaz vaxtlarımı İran inqilabında, Əfqanıstan müharibəsində itirmişdim. Qorxa-qorxa itirmişdim. Olan olmuşdu artıq. Və bir daha geri qayıdası deyildi.

Əlimi cibimə salıb pul çıxartdım. Onun çirkdən qaralıb bozarmış, döş cibinə qoydum. Deyəsən 50-lik dollar idi. Mən bundan artıq ona heç nə edə bilməzdim.

- Yox, yox, yoldaş baş leytenant, lazım deyil...

Əlimi geri qaytarmaq istədi.

- Nə “baş leytenant, baş leytenant” deyirsən? Sənə “götür” deyirəm, götür. Mən bu mağazaya tez-tez gəlirəm. Sabahda- birigündə yenə gələcəyəm. İndi isə pulu götür. Hökmən görüşəcəyik səninlə. Mənim burada əlaqələrim pis deyil. Sənə bir iş düzəldəcəyəm. Hökmən kömək edəcəyəm. İndi isə bu pulu götür. Hökmən görüşəcəyik səninlə. -

Onu bir də qucaqladım. - Di yaxşı, sağ ol...

Maşına əyləşdim. Yağış çisələyirdi. Maşın uzaqlaşırdı. Yan güzgüdən baxıb gördüm ki, o hələ də arxamca baxır. Həm də gülümsəyir. Hər ikimiz, 5-10 dəqiqəlik, dünənə qayıtmışdıq. Dünəni yaşayıb bu günə keçmişdik. O, bəlkə də bu günə qayıtmaq istəmirdi. Onu mən qaytardım. Fikirləşirəm, axı bu mənasız müharibə nəyə lazım idi? Kimə lazım idi? Ən ümdəsi, nə üçün lazım idi?..

Mən yalan demişdim. Bir də o mağazaya getmədim. Fikirləşdim ki, keçmişi yada salmağın nə mənası var, onsuz da hər şey bitmişdi. Onsuz da mən ona heç nə edə bilməyəcəyəm. Onunla heç yana gedən deyildim. Oturub içki içən də deyildim. Onsuz da ildə bir dəfə 50 qram içə bilirəm, ya yox. Yaşım o yaş deyil. Mən onun xatirində döyüşkən bir zabit kimi qalmışdım. Vəssalam. O isə mənim yadımda... Yadıma gəlir ki, yaxşı gitara çalardı. “Davay zakurim, soldat” mahnısını ona dəfələrlə oxutdurardıq. İndi isə “davay zakurim” mahnısını “Kent”, “Marlboro” çəkib dinləməli idik. Bu isə tamam səmimiyyətdən uzaq çıxardı.

lll

Ay aman, dünyamız nə yaman kiçik imiş. Bizə elə gəlir ki, dünyamız böyükdür. Həddən artıq böyükdür. Yox. Əlbəttə, yox. Dünyamız çox kiçikdir. Mən vaxtı ilə İranda işləyəndə tanıdığım bir İran zabitini qocalmış halda İsveçrədə, İşveçrədə işlədiyim bir diplomatı Moldovada, Əfqanıstanda evimdə işlətdiyim bir fəhləni Pakistanda, Moldovada birgə işlədiyim Çin səfirini Belarusda və digərlərini başqa yerlərdə görmüşəm. Dünyamız nə yaman kiçikdir! Bəs bizə niyə elə gəlir ki, dünyamız böyükdür?! Bəs bu kiçik dünyada biz niyə bir-birimizlə yola gedə bilmirik?! Niyə vuruşuruq?! Niyə dil tapmırıq?! Sanki bir-birimizin üzərində hökmranlıq, hegemonluq etməkdən zövq alırıq...

Minsk, 2015-ci il

İsfəndiyar VAHABZADƏ

525-ci qəzet.- 2016.- 27 fevral.- S.18-19