AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun yeni nəşrləri işiq üzü görüb

AMEA akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunda "Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın "Munisnamə" əsəri" adlı kitab nəşr edilib.

İnstitutun İran filologiyası şöbəsinin dissertantı Rəna Rzayevanın namizədlik dissertasiyası əsasında hazırladığı kitabda dahi Nizami Gəncəvinin müasiri Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın "Munisnamə" əsəri ilk dəfə olaraq geniş ədəbi-mədəni kontekstdə və müasir elmi səviyyədə araşdırılıb. "Munisnamə”nin janr səciyyəsi və mənbələri tədqiq olunub, əsərə daxil olan süjetlərin təkamülü və yayılması zəngin ədəbi material əsasında nəzərdən keçirilib. Bununla da "Munisnamə"nin ədəbi-tarixi dəyəri aydınlaşdırılıb, abidənin farsdilli ədəbiyyat tarixində yeri müəyyənləşdirilib.

Monoqrafiya giriş, üç fəsil, nəticə və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Birinci fəsildə əl-Ustadın həyat və yaradıcılığı barədə mövcud məlumatlar ümumiləşdirilib, "Munisnamə"nin strukturu və janr mənsubiyyəti müəyyən edilib. Əsərin aydın şəkildə iki hissəyə - didaktik və bədii hissələrə ayrıldığını göstərən müəllif sonrakı təhlilini də bu əsasda aparıb.

İkinci fəsil abidənin didaktik hissəsinin mənbələrinin tədqiqinə həsr olunub. Müəllif "Munisnamə"nin həm müsəlman ədəbi-fəlsəfi fikri, həm də pəhləvi mətnləri ilə əlaqələrinin tutarlı nümunələrlə təhlil edib, əl-Ustadın "Nəhcül-bəlağə", "Cavidan xirəd" və s. kimi qaynaqlardan məharətlə və yaradıcı surətdə istifadə etdiyini göstərib.

Tədqiqatın üçüncü fəslində "Munisnamə"nin bədii hissəsinə daxil olan 31 hekayət yazılı və şifahi ədəbiyyatda rast gəlinən paralel süjetlərlə müqayisəli şəkildə təhlil edilib.

Ümumilikdə Rəna Rzayevanın monoqrafiyası Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın "Munisnamə" əsəri haqqında dolğun elmi təsəvvür yaradır və onun ehtiva etdiyi material həm gerçək araşdırmalar, həm də klassik farsdilli ədəbiyyatın tədrisi baxımından elmi-praktik əhəmiyyət kəsb edir.

Şərqşünaslıq İnstitutunun elmi əməkdaşı Emiliya Xəlilovanın isə "Türk mətbuatında "erməni məsələsi" kitabı geniş ictimaiyyətə təqdim olunub. E.Xəlilova türk dilində nəşr olunmuş kitabı Azərbaycan dilinə tərcümə edərək oxucuların diqqətinə çatdırıb.

Kitabda ayrı-ayrı müəlliflərin, o cümlədən, Zəki Başarın, Camal Paşanın, Kazım Qarabəkirin, Tverdoxlebovun, Xoreşenovun ermənilər haqqında məqalələri toplanıb. Müəlliflər şəxsən özlərinin şahidi olduğu hadisələri qələmə alıblar. Buradakı məlumatlar ölkədəki ictimai-siyasi vəziyyət, Türkiyəni parçalamaq məqsədilə ölkənin şərqində ermənilərə muxtariyyət verilməsini vəd edən xarici dövlətlərin təhriki ilə ermənilərin üsyana qalxmaları və asayişi pozmaları, türklərə qarşı qanlı cinayətlər və qırğınlar törətmələri, verdikləri işgəncə və zülmlər, tarixi həqiqətlər və sübut olunmuş faktlar əsasında yazılıb.

Bu məqalələr arasında tarixçi Əhməd Rəfiq Altınayın 1919-cu ildə İstanbulda nəşr olunan "Qafqaz yollarında xatirələr və təəssüratlar" adlı kitabından bir hissə, eləcə də 1918-ci ildə Ərzurum, Ərzincan və Karsın ermənilərdən azad olunması zamanı qərargah polkovniki, I Qafqaz Korpusunun komandanı olmuş Kazım Qarabəkirin 1939-cu ildə çap olunmuş "Ərzurum və Ərzurumun qurtuluşu" adlı kitabından ayrı-ayrı hissələr də yer alıb.

Şərqşünaslıq İnstitutunun çapdan çıxan digər nəşri isə Türk filologiyası şöbəsinin aparıcı elmi işçisi Barat Osmanovanın tərcüməsində Edqar Qranvillin "Çar Rusiyasının Türkiyə siyasəti" əsəridir. Bu tərcümə əsərin Orhan Arıman tərəfindən 1967-ci ildə hazırlanan türk çevirisi əsasında aparılıb. Kitabda Edqar Qranvillin 1915-ci ildə bilavasitə şahidi olduğu hadisələr, Rus çarizminin Türkiyəni məhv etmək və torpaqlarını mənimsəmək məqsədilə qondarma "erməni məsələsi"ni ortaya atması və istədiyini həyata keçirmək üçün müxtəlif fitnəkarlıqlar törətməklə Avropa ölkələrinə təzyiq etməsindən, o dövrdə rus, erməni və Avropa mətbuatında nəşr olunmuş sənədlər əsasında geniş və obyektiv şəkildə bəhs olunur.

Bir avropalı tərəfindən sənədlərə əsaslanaraq, bitərəf mövqedən yazılan bu kitab faciələrin nəticəsinin deyil, səbəb və səbəbkarının üzə çıxarılması baxımından Azərbaycan oxucusu üçün həm ibrətamiz, həm də maraqlıdır.

Hər üç kitabın elmi redaktoru millət vəkili, Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Gövhər Baxşəliyevadır.

525-ci qəzet.-2016.- 12 iyul.- S.6.