Azərbaycan rəssamlığında
uca bir ünvan
Maral Rəhmanzadə - 100
Azərbaycan təsviri sənətindən söz açarkən istedadlı fırça ustası, məhsuldar yaradıcılığı ilə diqqəti cəlb edən Xalq rəssamı Maral Rəhmanzadə (23.07.1916-16.03.2008) barədə danışmamaq qeyri-mümkündür.
Şərq aləmində qadın sənətkarlara çox
az-az rast gəlmək olar. Bunun bizə
məlum olan və məlum olmayan cəhətləri vardır. Lakin bütün bunlara rəğmən Azərbaycanda
yaradıcılığı yüksək dəyərlərə
malik Məhsəti Gəncəvi, Heyran xanım, Sara Xatun, Xurşidbanu Natəvan və digər qadın sənətkarları
qeyd etmək yerinə düşər.
Bu sıraya XX əsrdə
yaşamış Qeysər
Kaşıyeva, Maral Rəhmanzadə, Vəcihə
Səmədova, Həyat
Abdullayeva, Elmira Hüseynova
və başqa qadın rəssam və heykəltəraşları
da daxil etmək olar.
Maral Yusif qızı Rəhmanzadə
Bakı şəhərinin
Mərdəkan qəsəbəsində
sənətkar ailəsində
dünyaya göz açıb. Onun atası zərgər
idi. Demək olar ki, M.Rəhmanzadənin sənətə
marağı və sənətin sirlərinə
yiyələnməsi erkən
yaşlarından atasının
yanında çalışdığı,
ona kömək etdiyi vaxtlardan yaranmışdı. Rəssamın
özü bunu belə xatırlayırdı:
"Altı-yeddi yaşım
var idi, atam Mərdəkandakı evimizdə öz iş otağında zinət əşyalarına
müxtəlif naxış
vurarkən, məni də öz yanında əyləşdirərdi.
O, mənə kağız-qələm
verib, qızıl və ya başqa
metal üzərində balıq,
gül - çiçək,
gün, ay - ulduz rəsmlərini çəkdirərdi".
Beləliklə, M.Rəhmanzadənin lap erkən yaşlarından sənətlə məşğul
olduğunu təsdiqləmək
olar.
M.Rəhmanzadə professional rəssamlıq təhsili almaq üçün 1930-cu ildə
Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq
Texnikumuna daxil olur. Rəssam burada böyük həvəslə sənətin
mürəkkəb və
özünəməxsus incəliklərinə
yiyələnir və
1933-cü ildə rəssamlıq
məktəbini bitirərək
elə həmin ildə V.İ.Surikov adına Moskva
Dövlət Rəssamlıq
İnstitutunda oxumağa
başlayır. M.Rəhmanzadə
Moskvada V.Serov, L.A.Bruni, V.A.Favorski və digər tanınmış rəssamlardan
peşəkar sənətin
sirlərini mənimsəyir.
Qeyd etmək yerinə düşər ki, M.Rəhmanzadə Moskvada əfsanəvi fırça
ustası Səttar Bəhlulzadə ilə birgə təhsil alıb.
M.Rəhmanzadə hələ tələbəlik
illərindən sərgilərdə
iştirak edib. Onun əsərləri
dünyanın müxtəlif
şəhərlərində təşkil olunan beynəlxalq və yerli sərgilərdə nümayiş olunub. Onlara ölkəmizlə yanaşı
xaricidəki muzey, qalereya və şəxsi kolleksiyalarda da rast gəlmək
mümkündür. Rəssamın doğma Bakıda və xarici ölkələrdə təşkil
edilən fərdi sərgiləri onun tanınmasında mühüm
rol oynayıb.
M.Rəhmanzadə sənət aləminə
qrafika sahəsində
yaratdığı əsərləri
ilə daxil olub. Lakin Maral xanımı
təkcə qrafika ustası kimi qəbul etmək düzgün olmazdı.
Belə ki, o, həm də istedadlı rəngkar kimi də şöhrət qazanıb.
Rəssamın ilk əhatəli qrafika işi "Köhnə və yeni Azərbaycan"
adlı silsiləsidir. Adından
da göründüyü
kimi rəssam köhnəliklə yenilik
arasında gedən
"qarşıdurma"nı
təsviri sənətin
dili ilə ifadə etməyi qarşısına məqsəd
qoymuşdu. Maral xanım gərgin
yaradıcılıq axtarışları
və davamlı müşahidələri nəticəsində
topladığı materiallar
əsasında bu gün də belə öz aktuallığını itirməyən
son dərəcə bədii
əhəmiyyətli əsərlər
ərsəyə gətirmişdir.
M.Rəhmanzadə yaradıcılığının səciyyəvi xüsusiyyətləri
kimi məzmun-forma dolğunluğu və ahəngdarlığı, kompozisiya
bitkinliyi və lakonikliyi, obrazların bədii ifadəliliyi, milli-etnoqrafik xüsusiyyətlərin
mahiranə təcəssümü,
kolorit zənginliyini və digər cəhətləri qeyd etmək olar.
"Köhnə və yeni Azərbaycan"
(1940), "Qadınlar müharibə
illərində" (1942), "Azərbaycan neftinin tarixi" (1947) və s. silsilələrin hər birində rəssam həyat həqiqətlərinin
ən yaddaqalan epizodlarını zərif
sənətkar təxəyyülündən
keçirməklə duyğulandırıcı
bədii lövhələr
yaradıb.
Rəssam
bu işlərində
qədim şərq mədəniyyətinin zəngin
rəngarəngliyi ilə
süslənmiş bənzərsiz
memarlıq incilərini,
xalqımızın milli
adət ənənələrini,
müharibə zamanı
yaranmış dəhşətli
reallıqları, müharibədə
Azərbaycan qadınının
mərdanəlik xüsusiyyətlərini,
Azərbaycan qadınının
mənəvi-əxlaqi incəliklərini
təsviri sənətin
imkanları və bənzərsiz çalarları
ilə təcəssüm
etdirib.
M.Rəhmanzadənin yaratmış olduğu "Bizim Xəzərdə" (1953-1960), "Sosialist Bakısı"
(1958-1961), "Sumqayıt - Rustavi"
(1961), "Çexslovakiyada"
(1959-1960), "Mənim vətənim"
(1963), "Azərbaycan qadınları"
(1969), "Mənim bacım"
(1971), "Bizim sərhəddə"
(1973), "Qadın ili"
(1975) və s. linoqravür
seriyaları artıq təsviri sənət tariximizə əbədi daxil olub.
M.Rəhmanzadənin "Bizim Xəzərdə"
seriyalı avtolitoqrafiyasından
olan rəngli işlər hələ
1958-ci ildə Brüsseldə,
habelə Praqa, Pekin, London və digər nüfuzlu şəhərlərdə nümayiş
olunub. Bu seriya
rəssamın gərgin
fiziki və zehni zəhməti hesabına ərsəyə
gəlib.
Sahildən uzaqlarda, Xəzərin
coşqun ənginliklərində
çalışan Azərbaycan
neftçilərinin gündəlik
iş şəraiti ilə tanış
olmaq, onları yaxından müşahidə
etmək yaradıcı
rəssam üçün
nə qədər vacib idisə, digər tərəfdən
dənizin coşqun dalğalarını, şahanə
mənzərəsini, ləpələrin
şairanə ritmini, qağayıların romantik
uçuşunu, dəniz
sərhədlərinin mavi
səma ilə qovuşduğu mənzərəni
izləmək və müşahidə etmək
rəssam üçün
bir o, qədər də vacib idi.
Məhz bu sadalanan
ikinci xüsusiyyətlərin rəssamın
yaradıcılığında yaddaqalan bədii
təzahürü hesabına Xəzər mövzulu
əsərlər geniş
tamaşaçı auditoriyası arasında yüksək
şöhrət qazanmışdır.
Bu seriyaları yaratmaqla M.Rəhmanzadə özünü Azərbaycan qrafika sənətinin ən öncül cərgələrində dayandığını sübut edib. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanda və bəlkə də orta Asiyada ilk xalq rəssamı fəxri adına layiq görülmüş sənətkar elə M.Rəhmanzadə olmuşdu. M.Rəhmanzadə sahildən uzaq, gərgin əmək tələb edən Neft Daşlarına və keçilməz sədlərlə və qayalarla əhatələnmiş Xınalığa yaradıcılıq ezamiyyətinə yollanaraq, zəngin yaradıcılıq nümunələri ərsəyə gətirmiş ilk rəssamlardan olub.
(Ardı var)
Əsəd
QULİYEV
sənətşünas,
Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinin böyük elmi işçisi
525-ci qəzet.-2016.-
26 iyul.- S.6.