Ədəbi gəncliyimizin 2015-ci ildəki fəaliyyətinə bir baxış

Çağdaş gənc yazarlarımız müasir ədəbi proseslərə yetərincə təsir göstərməkdədir.

Bu baxımdan, gənc yazarların 2015-ci ildəki ədəbi çıxışlarını fundamental şəkildə araşdırmaq olar. Hətta, araşdırmanı da bir neçə istiqamətdə aparmaq mümkündür. Bu yazıda aparılan bölgülər şərti xarakter daşıyır. Həm də məqalədə ən çox poeziya nümunələrinə istinad edilib.

2015-ci ildə “aybKitab” layihəsində gənclərin çap olunan kitablarına Könül Həsənqulunun “O zəminin sahili”, Rauf Qərib Alagözün “Silə”, Arzu Hüseynin “Sonu əlvida”, Ramil Əhmədin “Zaman tuneli”, Emin Pirinin “Tanrının kölgəsi” kitablarını misal çəkə bilərik. Bunlardan üçü haqqında yazım çap olunub. “Ramil Əhməd və ya “Zaman tuneli”ndə zamanı sıfırlayan şair” məqaləmdə onun şeirlərini bu cür ehtiva etmişəm: “Ramilin şeirlərində ən özəl cəhətlərdən biri də həyati müşahidələrlə bədii təfəkkürün bir araya gəlib özünü təsdiqləməsidir”. “Arzu Hüseynin içində yaşayan məsumluq” məqaləmdə onun şeirlərində gördüyüm özəlliyi belə təqdim etmişəm: “Suallar nə qədər ritorik olsa da, bir o qədər diqqət çəkəndir. Ac körpənin çörək eşqinin nə rəngdə olduğu ilə maraqlanmayan laqeyd insanların çoxaldığı dünyamızda Arzunun bu mövzuya belə həssaslıqla yanaşması təqdirəlayiqdir”. “Emin Piri “Tanrının kölgəsi”ndə” məqaləmdə isə qeyd etmişəm ki, “kitabdakı şeirlər mövzu baxımından rəngarəng olsa da, janr məhdudluğu ilə yadda qalır. Heca vəznində şeirlər sanki bir eksperiment olaraq kitaba salınıb. Lakin həmin şeirlər öz mükəmməlliyi ilə daha çox diqqəti çəkir. Şair sərbəst formada mümkün qədər yenilikçi olmağa can atıb”.

Yola saldığımız ildə gənclərin daha çox üz tutduğu məkanlardan biri də “kitabevim.az” oldu. Orada Rauf Qərib Alagözün “Silə”, Tural Turanın “Bələksiz qığılcım”, Elşad Baratın “310-cu otaq”, Vasif Zöhraboğlunun “Ömür bir günlük yuxudu” və s. kitabların təqdimatı keçirildi. T.Turanın kitabındakı forma hoqqabazlığı şeirlər oxunarkən adamı yorur, misraları qabaq-qabağa yazmaq oxucunun işini çətinləşdirməkdən başqa bir işə yaramır. Kitabın özəlliyindən biri əski türk sözlərinə üstünlük verilməsidir. Bununla yanaşı “Alt yazılı uşaq” şeirindəki kimi “Gözlərim P.S, yanağım diptont” tipli eksperiment sətirlərə də rast gəlirik. Onun şeirlərinin leytmotivini milli təəssübkeşlik təşkil edir.

E.Baratın “310-cu otaq” kitabında da sanballı əsərlər toplanmışdır. Onun “Anan kömək edə “ana” yazmağa Bir səhifə “ana” yazasan, Dərk etməyəsən yazdığını” – kimi səmimilik və təmizlik süzülən misraları çoxdur. Onun “Mən nə itirmişəm ki?!” şeiri xüsusilə ciddi düşüncələrin vicdanla söhbəti əsasında yazılıb. Kitabın adını daşıyan şeir tələbəlik xatirəsinə dönmüş bir eşqin gileyindən bəhs edir və maraqlı bir sonluqla bitir: “Amma mən bilirdim ki, sən mənə ərə gəlirsən, kəndimizə yox”. Onun vətəndaşlıq mövqeyi “Getməyə nə var ki, gedəndən sonra Körpəmin yad dildə dil açmağı var” misralarında əks olunub. Dilimizin necə yaşadılmasının qeydinə qalan Elşad şeirlərində qrammatik səhvlərə yol verir: “Mən sənəm, mən oyam, elə hər kəsəm” tipli uzlaşmanın pozulduğu cümlələrə bir sıra gənclərin yaradıcılığında rast gəlmək olur. Həmin gənclər bir yolluq qəbul etsinlər ki, bu cür təqdimatda dil qüsurundan başqa heç bir poetik tapıntı yoxdur. Amma “Bilirəm sən özün gələn deyilsən, Gülüm, heç olmasa yazığın gəlsin” misralarında heç bir nöqsan tapmaq olmur.

V.Zöhraboğlunun “Ömür bir günlük yuxudu” kitabında “Bu heykəl gözəli, bu daş gözəli Sevib tapınmaqdan bütpərəst oldum”, “Ya sən gecikmişdin o gün görüşə, Ya mənim saatım düz işləmirdi”, “Gülüm, ayağından şikəst sevginin, Əlindən tutsan da yeriyə bilməz”, “Bu dünyada soyuq daşdan, Evi tikilmiş adamam”, “Ayaq altda atılandan Xalça naxışı sevmədi” və.s tipli mükəmməl, obrazlı ifadələrlə zəngin misralar işlədilmişdir. Bununla yanaşı, Vasifin kitabında qafiyəsi, hecası yerində olan, içdən yazılan, lakin adi, sıradan şeirlər də var. Həmin şeirlərə “Sevirəm desən də”, “Qayıdarmı”, “İstədim”, “Gəl”, “Qayıt”, “Qədrimi bilmədin”, “Görüşəkmi”, “Yağış yağır”,

“Ağlayacam” və.s şeirlərini nümunə göstərə bilərik. “Yatmağa həvəsim yoxdu qəbirdə” şeiri uzadılıb səkkiz bənd edilib, lakin cəmi iki yerdə nəsə bir yeni fikir nəzərə çarpır: “Ey insan, deyilsən sən özbaşına, Dünyanın Allahı, Peyğəmbəri var” və “Allahın yanında basdırın məni, Yatmağa həvəsim yoxdu qəbirdə”. “Yenə xatirələr düyünə düşdü” və “Xəyalım illərin gözünə düşdü” misralarında “düyün” və “göz” sözləri, “...Nə dinir, danışır, nə mən duyuram... Gənclik illərimi xatırlayıram” sətirlərində “duymaq” və “xatırlamaq” feilləri qafiyə deyil. Eləcə də, “Bir eşq ilə” şeirinin üçüncü bəndindəki “köksümə”, “bəxtimə” və “üstümə” sözləri qafiyə deyil. “Aparır” rədifli dörd bəndlik şeirdə kimin, nəyi, haraya, niyə, nə zaman apardığı anlaşılmır, şeirin mənası naməlum qalır. “Məqamın cənnətdir, hicablı qadın” deyən şairin ölkəsində qadınların əksəriyyəti hicab örtmür, görəsən, onların hamısı məhz bu səbəbə görə cəhənnəməmi düşəcək?! İlk kitab olduğundan nəzərə çarpan qüsurları aradan qaldıracağına inanırıq. Axı o kitabda sözün həqiqi mənasında mükəmməl bəndlərə də rast gəlirik: “Ay yaşıl geyimlim, ay yaz nəfəslim, Ömrümə gəlməyə bir az da ləngi. Ay vüsal həvəslim, sevgi həvəslim, Axı ayrılığın sarıdı rəngi”- bəndində ilk misradakı yaşıl rəngin son misrada necə poetikcəsinə saraldığını görürük. Həm də “ləngi” və “rəngi” qafiyələrindəki ənənəvilikdən qaçış da diqqəti çəkir.

Bunlardan əlavə 2015-ci ildə çap olunan kitablara Mətləb Ağanın “Yüzdə səksən”, Aybəniz Əliyarın “Qürubda günəş” və s. kimi kitablarını misal gətirə bilərik. Ötən il çap olunan kitablardan Aliyə Əsədovanın “Payız nəfəsi”nə AYB-də təqdimat keçirildi. Kitabda kifayət qədər uğurlu misralar yer alıb, lakin ümumilikdə şeirlərin məzmunu və söhbətin nədən getdiyi qaranlıq qalır. Amma xoşagəlimli sətirlər var: “dənizin sularını alaq əlimizə” misrasında həqiqi mənada dəniz suyunu ovcuna almaqla yanaşı, suyu ələ ala bilmək kimi frazem də özünü göstərir. Aliyənin yaşadığı bir şirin nağılı “hər şeyi özündən asılı edən boyunbağı”ya bənzətməsi də maraqlı alınıb.

Faiq Hüseynbəylinin “Yer üzü bir beşikdi” kitabına yazdığım məqalədə onun şeirlərinin bədii xüsusiyyətlərinə də nəzər salmışam: “Söz üstünə söz demədim, Dediyim söz sözü çəkməz”- fikrilərinin müəllifi, bu kitabında şeirlərini yazılma illərinə görə fəsillərə bölmüşdür. Açıq-aydın görünür ki, ildən-ilə şairin qələmində püxtələşmə gedir. “Sətir üstə yer qalmadı, Keçdim sətir altına. Sözlərimi xərcləsən, Gərək qalmaz altuna”- misralarından da gənc yazarın nizamisayağı sözə məsuliyyətlə yanaşmasının şahidi oluruq”. “Hətta, Faiqin şeirlərində yetərincə fəlsəfi yanaşmaların da yer aldığı bəllənir. “Bir udumluq xoş ömür dağların özü qədər dəniz səviyyəsindən uzaqdı”- fikrində, şairin yaşam fəlsəfəsinə öz mövqeyindən yanaşmasının nə qədər orijinal işlədilməsi ortadadır”.

2015-ci ildə çap olunan kitablara Vəfa Mürsəlqızının “Qağayı gülüşü”nü də əlavə edə bilərik. Bu kitabdakı şeirlərdən aydın olur ki, artıq Vəfanın qələmi yetərincə püxtələşib və özünəməxsusluq qazanıb. “Bu leyla gecəylə gəl vidalaşaq” misrasında gecənin qaranlığıyla Leylinin qarabənizliyi orijinal epitet yaratmışdır. Vəfanın “İsmin mənsizlik adlı Yeddinci halı varmış”, “Düşən alma deyil, sevgi bitəndə, Dünyanın başına sanki daş düşür”, “Hər cüt olan cüt sayılmır, Hər tək qalan Allah olmaz”, “Birinci görüşdə ağıl olmur ki, Sonuncu görüşü dərk eyləməyə” kimi bədii tutumlu fikirləri yetərincədir. Kitabdakı şeirlərdə yetkin bir qadın düşüncəsinin fəlsəfəsi əks olunub. Həmin düşüncənin fərqinə varmaq üçün “Bütün qadınlardan yüksəkdə durduğum nöqtə həmişə bir boy səndən alçaq olub”- sətirlərindəki ümumiləşməyə nəzər salmaq kifayətdir.

Ötən il gənc yazarların nəsr sahəsində də uğurlu kitabları işıq üzü gördü. Bunlara Nuran Gündüzoğlunun “Baal-Zevulun marionetləri”ni, Savalan Talıblının “Kitab”ını, Günel İmranın “Qapqara Günəş” povestini və Pərvin Nurəliyevanın “Qadın olmaq” esselər kitabını misal çəkə bilərik. Pərvinin kitabı haqqında məqaləm belə yekunlaşır: “Yazılarda qəhrəmanların real yaşantılarına üstünlük verilməklə yanaşı, həmin talelərə gənc bir qadının bədii-fəlsəfi münasibəti də

öz əksini tapıb. Pərvin xanım qəhrəmanlarının yaxşılığa yozumlanan üstünlüyünü ibrət kimi təqdim etməklə bərabər, çatışmazlıqlarından da dərs götürməyi aşılaya bilmişdir”. Mənim tərcüməmdə Mehmet Nuri Parmaksızın “Həsrət, eşq və sükut” kitabı “aybKitab” layihəsində nəşr edildi. Maraqlı və qəribə fakt odur ki, yalnız Günel Eyvazlının “Ədəbiyyat qəzeti”nin demək olar ki, bütün saylarında irihəcmli yazıları çap edildi.

2015-ci ilin Prezident təqaüdçüləri olan yazarların da sanballı əsərləri diqqəti çəkir. Yeqzar Cəfərli, Gülsadə İbrahimli, Şəbnəm Tofiq qızı, Elçin Aslangil və başqaları kifayət qədər fəal oldular. Bu təqaüdçülərin əvvəlki illərdəkindən özəlliyi bölgələrdən olan gənclərin üstünlük təşkil etməsi idi. Xüsusilə, AYB-nin Qazax zona filialının təmsilçiləri ilboyu özlərini doğrultdular. Ötənilki təqaüdçülərdən olub, Tovuzda yaşayan Mehman Rasimoğlunun “Könlüm məhəbbətin harayındadır” kitabı nəşr olundu. Kitabda “Bomboş çərçivəyəm- içimdə xəyal”, “Darıxmaq gör məni nə hala saldı! Gözümlə hər yerə səni düzürəm”, “Mən bəxti keçələm, sən qaravəlli, Üzündə gül açdı, dindi: “Ayrılaq”, “Asır gəlişinə gözümü yollar, İllərdi zəlildi baxışım necə!” və s. kimi uğurlu misralara rast gəlmək olur.

Təqaüdçü Rübabə Sahib daha çox mətbuatda publisistik çıxışlarıyla yadda qaldı. Onun şeirlərinin lirizmi özünəməxsusdur. “İtib dodağımın zümzüməsi də, Bahar yanağımın gül qəmzəsi də, Eşqimin ədalı əndazəsi də Ruhumda boğulub, yar, səssizəm mən”- bəndində Rübabə poetik əndazəni həm təkrarsız qafiyələrlə, həm də obrazlı deyimi ilə gözləmişdir.

Kəlbəcərli olsa da, Şəmkirdə məskunlaşan təqaüdçümüz Elməddin Nicatla Türkiyənin Qəhrəmanmaraş şəhərində keçirilən 18-ci “Dolunay” şeir şölənində ölkəmizi təmsil etdik. Onun “Sahibsiz yurd, mamırsız daş Hardasa gördümü sevir”- deyə təqdim etdiyi lirik qəhrəmanı “Namərdin yerə tullamır, Dolanıb mərdini sevir” – misralarıyla bizə daha yaxından təqdim edilir. Elməddin kimi kifayət qədər təcrübəli yazarın da şeirlərinə diqqət yetirəndə qüsurlar nəzərə çarpır. “Bu yağışlar yumayacaq, Bu ilki yaz toz içində” sətirləri nə qədər mükəmməldirsə, onun davamı olan “Hər kəs çölündən dolanır, Hər kəs batır öz içində” sətirlərində nə demək istədiyi aydın olmur, fikir çatmır. “Unut” şeirində qafiyələndirilmiş misralara baxaq: “...Unut başladığın yerdən” və “...Bu məhəbbət lap əzəldən”. Təbii ki, “yer” və “əzəl” söz kökləri qafiyə yaratmır. Bəzən isə səhvlərə qurban getmək dilin üzərinə düşür: “Biz ki, belə deməmişdik, Bəxt bizi gətdi oyuna”- misralarında “gətirdi” feili qurban verilir.

Ağstafada yaşayıb-yaradan təqaüdçümüz Rüfət Axundlunun “Başım üstə hər çalarlı buludlar, Sinəm üstə dağlarım var silsilə. Gözlərimdə donub qalan kadrlar, Baxışlarda sükunətli fasilə...” bəndindən də görünür ki, o, yeni fikir deməyə cəhd etməklə yanaşı, maraqlı qafiyələr də tapmışdır.. Digər bir şeirində “Sol çiynindən mələkləri, Yıxasan, rahat olasan” misraları da ilk baxışdan özünü gizləyən tapıntılarla zəngindir. Dini dünyagörüşə əsasən sol çiyindəki mələklər günahlarımızı yazır. Şeirin tapıntısı da odur ki, şair sadəcə “günah etməyin” çağırışına hesablanan fikirlərini günahları yazan mələklərdən xilas olmaqda görür. Yəni nə günah edin, nə də sol çiyninizdə mələk gəzdirmək məcburiyyətində qalın. Rüfətin şeirlərində bəndlərarası qırılmaz güclü əlaqə var. “Yuxarı” şeirində, doğrudan da, bütün proseslər əslində aşağıdan yuxarıya doğru hərəkətə uyğundur. Lakin bir bənddə “altdan yuxarı batmaq” məsələsində istiqamət dəyişir. Əslində, batan üstdən aşağı batar və ilk baxışdan elə görünür ki, “batır” sözü sadəcə digər bəndlərin qafiyəsinə uyğunlaşdırılıb. Batanda, təbii ki, ayaqlarımızdan üzü yuxarı batırıq. İlk əvvəl ayaqlarımız üzü aşağı gedir. Biz üzü aşağıya doğru getdikcə batma prosesi üzüyuxarı davam edir. Batmaq nəyisə aşağı aparırsa özü yuxarıya doğru can atır. O, özü yuxarı çıxmasa, batırmağa nail ola bilməz.

Gülnar SƏMA

525-ci qəzet.- 2016.- 4 iyun.- S.14