Bir sədanın
ardınca...
(povestdən
parça)
Qəlbin
duyğu, zehnin söz yaddaşı olduğu kimi, əlbəttə,
qulağın da bir səs yaddaşı var...
... Gecənin bir aləmində yatdığı yerdə
qulağını dəlib deşən qıyha səsindən
yerindən dik atılıb qalxdı.
Qış gecəsinə hakim kəsilmiş zülmət otağa da eləcə çökmüşdü. Qaranlıqda əlini dolabın üstündə gəzdirib axır ki, gecə lampasını tapdı. Barmaqlarını toxundurub işığın düyməsini sıxdı. Lampanın gur işığı bir anda qaranlığı süpürüb apardı. Gecə yarısı onu şirin yuxudan edib yerindən oynadan o qıyha səsini bir də eşitmək ümidi ilə ətrafı sərvaxt dinşədi, fəqət, səsin gəldiyi səmti kəsdirə bilmədi. Daha səs-səda yox idi. Pəncərənin önünə gəlib dörd bir yana nəzər yetirdi. Ətrafa da elə qaranlıq gecənin dərinliyi qədər lal bir səssizlik hakim idi.
O qədər sakit və səssiz bir gecə idi ki, xırdaca yarpaq xışıltısı, dodaqaltı pıçıltı olsaydı belə, eşidilərdi.
Bu lal sükutu və səssizliyi özlüyündə götür-qoy etdikcə:
- Hər şey lal-dinməzdir, elə mənim yatmış duyğularım kimi, - pıçıldadı. - Gecə yuxular yorur, gündüz də sükut...
Dodaqları azacıq səyridi, sanki gülümsünən kimi oldu.
Hə, tapmışdı, qəflətən, elə bil bir işıq işartısı sızmışdı lal sükuta qərq olmuş qəlbinə. Deyəsən sükutun hənirtisi imiş, həə, həə elədir ki, var - sən demə, sükutun da hənirtisi olurmuş...
Özü də “lal” sükutun hənirtisi, sükutun adamı dindirib danışdıran hənirtisi...
Bezikdi: səssizlikdən də, elə sükutun hənirtisindən də. Xiyabanda yürüyürmüş kimi otağı dörd dolandı.
- Yuxu görürmüşəm, yəqin ki, yuxuda da səs eşitmişəm, - deyə öz-özünə xeyli ölçüb biçib, nəhayət, belə bir qənaət üstündə dayanmaq istədi.
Nə qədər fikrini cəmləşdirib yaddaşını çözələsə də, yenə bir şey çıxmırdı. Onu gecəyarısı dərin yuxudan hövlnak qaldıran o quyultudan, qıyha səsindən başqa heç nəyi yadına sala bilmirdi.
Yox, bu, yuxu deyildi, heç yuxuya da bənzəmirdi. Ancaq hər nə idisə, o qıyha səsi hündürdən, həm də lap yaxından gəlirdi...
Beləcə fikir götürmüşdü Həbibi. Bəs o kimin səsiydi, bu kim olardı görən?..
...Səsi bir də, təkrar duymaq, təkrar eşitmək üçün otaqda sağa-sola hey var-gəl edir, arada yenə gəlib pəncərənin qabağında dayanır, tül pərdəni kənara itələyərək baxışlarını zil qaranlığa dikirdi. Və o qaranlığa elə baxırdı ki, sanki o qıyha səsi ilə onu çağıran adam indicə gecənin qaranlığını yarıb işığa çıxacaq, onunla üzbəüz olub danışacaqdı...
Fəqət təkrar səs eşidir, nə də qayıdıb indicə qalxdığı isti yatağına, rahat yorğan-döşəyinə girmək istəyirdi. Gecənin qatı qaranlığı gözlərini oysa da, daha yuxusu gəlmirdi, sanki yuxu qaçıb ərşə çəkilmişdi.
Paltar dolabını açıb gödəkçəsini asılqandan çıxararaq çiyninə atdı. Bir az əvvəl qalxdığı yatağına tərəf dönüb bir də baxdı. İsti yataq yerində oturmağı da canı çəkmədi. Küncdəki qoltuğa əyləşdi. Dizlərinin sancdığını hiss elədi. Yan tərəfdəki kətili qoltuğun qabağına çəkib ayaqlarını üstünə uzatdı.
Hələ ki səs-səmir gəlmirdi. “Bəlkə qulaqlarım qəfil batıb”, - bu fikirlə barmaqları ilə qulaqlarını tıxayıb açdı. Yox, heç bir karlıq əlaməti yox idi, qulaqlarının pərdəsi hava axınını hiss edirdi. Bəs o çağıran kim idi, kimin səsi idi. Nə idisə, ancaq yuxu da deyildi, heç yuxuya da bənzəmirdi. Axı, yuxunun da necə olmasa, bir əvvəli, sonu, özlüyündə bir dəsti-xətti olur.
Yaddaşına üz tutdu. Fikrə daldı, ağlından qəribə bir düşüncə keçdi: “Səsin yaddaş duyumu sözdən fərqlidir. Söz o başdan üzü bəri, səs isə bu başdan geriyə səyahət edir”.
Düşüncələr qoynunda birdən-birə fikri keçmişə getdi, xatirələr çözələnməyə başladı. Səs yaddaşında ilişib qalan sədaları, qıyhaları, quyultuları, haylamaları yadına salmaq istədi...
lll
Yadına Göyəmlinin naçar qalanına çarə, yolunu azanına düzən, ancaq qəzəbi qılınc kimi iti, dili zəhərin özü kimi acı Gülxar arvad düşdü. Gülxar arvadın qaltanlı səsini, o səsi ilə yanaşı adətinə uyğun başını qaldırmadan somurduğu, əlindən yerə düşməyən, özünün “çubuq” dediyi tənbəki dolu demisinin qatı tüstüsünün arxasında görünməz olan tutqun, zəhmli çöhrəsini xatırladı. Gülxar arvadın adam çağırmağı da demisi kimi vahiməliydi. O, demisini somura-somura palçıqdan hörülmüş evinin qabağından keçənləri ayaq səslərinə görə duyar, “ehey, kimsən orda”, - deyə haylayar, qaltanlı səsinin şaqqıltısı da yol ötəni diksindirib yerindəcə mıxlayardı. Xatırladığı bu an, elə indi də onu azacıq diksindirdi, üşəndi elə bil. Gözləri otağı divar boyu dörd dolaşdı. Əlbəttə, Gülxar arvad nə gəzirdi, eləcə yaddaşındakı lövhələr oyanmaqdaydı.
...Yeniyetmə vaxtlarında bir gün kəndin aşağı başından yuxarı başına üzü yuxarı, tay-tuşlarının, oyundaşlarının yanına gedirdi. Dik yoxuş olsa da, gedəcəyi yerə ən yaxın yol Gülxar arvadın həyətindən keçirdi. Elə Gülxar arvadın zəhmli sifətini arxasında gizlədən demisinin tüstüsünün dumanına baxıb tamaşa eləməyin özü də onun üçün gedəcəyi yerdən az maraqlı deyildi. Odur ki, yolun yoxuşunu seçdi.
Gülxar arvadın tüstülənən demisini hər görəndə gözünün önünə nədənsə öz kəhər atları da gələrdi. Onun bu il birinci sinfə gedən özündən böyük qardaşına dərs deyən Allahverdi müəllimdən eşitmişdi ki, bir qram nikotin ən güclü bir atı öldürə bilər. Gülxar arvadı kəhər atla yanaşı qoyub müqayisə aparar və həmişə də belə bir nəticəyə gəlirdi ki, Gülxar arvad bir atdan yox ee, bəlkə on atdan da güclüdür. Çünki bu tüstü ki, onun demisindən axıb baş-gözünü də belə görünməz edir, yəqin nikotini də elə azı on atı öldürmək gücündə olar.
Yay vaxtı çəpər dibində, qaratikan kölgəsində daldalanıb ləhləyən, mionqoz itlərdən qorunmaq üçün əlindəki çabux ağacını yellədə-yellədə, ora-bura döyükə-döyükə gəlib Gülxar arvadın evinin önünə çatdı. Qənsərinə çıxsa əl ağacı ilə itdən qorunmağın, arada ağacı qudurğan köpəyin qıcıtdığı dişlərinin arasına verib daha da qəzəbləndirməyin də ona görə özgə bir ləzzəti vardı.
Ancaq arxayınlıq idi, qabağına hələ ki heç pişik də çıxmamışdı.
Gülxar arvadın ildə neçə kərə üzünə şirə çəkilən, hələm-hələm arvadın heç otağının içində belə, bir elə səliqə-səhman olmayan palçıq evinin həyətinə çıxan eyvanında üç-dörd arvad yığışmışdı. Arvadların biri üzü pəncərəyə, arxası həyətə, gün işığına oturmuşdu. Başqa bir arvad da üzü günçıxana oturan o qadının kürəyindəki arxa yaxalığın düyməsini açıb aralamış, çiyinlərindən ikiəlli tutub dayanmışdı, sanki əmr gözləyirdi.
Ancaq hələ Həbibin nə qadın kürəyi bilən, nə də kişi biləyi tanıyan vaxtlarıydı. Onu heyrətə salan Gülxar arvadın bir əlində neştər (tiyəsi özündən olan ülgüc), bir əlində də mal buynuzundan ağzı hamarlanaraq yonulmuş bətkeş tutaraq üzü pəncərəyə, arxası həyətə, günçıxana oturan qadının açıq kürəyini hədəf alması idi. Həm də ilk dəfə idi ki, Gülxar arvadı demisindən aralı görürdü. Arvadın demisi bu gün eyvanın möhrəsi üstə qoyulmuş mis kasanın içində tüstüləyirdi.
Maraqla qorxu arasında qalıb baxdığı bu mənzərədən onu Gülxar arvadın zəhmli səsi ayırdı. Adamları ayaq səslərinə görə bəlləyib tanıyan, üz-gözü gecənin gözü kimi zil qara bu arvad yoldan ötən uşağın maraq dolu iti baxışlarının onun görməyə hazırlaşdığı işin seyrinə daldığını da hiss eləmişdi.
Arvad zəhmli səslə: - Ədə, heey, nə mırıtdıyıb baxırsan ordan, öt get, - deyə əmr edərək hələ bir nəticəsini də izlədi.
Həbib yerindən tərpənməyə tələsmədi. Daha doğrusu, arvadın nə etmək istədiyini görmək həvəsi az da olsa qorxu hissini üstələmişdi.
Gülxar arvad bir də:
- Ədə, “güloğlan”, sənə işinin dalınca çıx get demədimmi? Haydı, haydı yoluna, - deyə yenə hayqırdı.
Həbib cürətlənib:
- Gülxar nənə, sən Allah, qoy baxım da, o nədir elə axı, neynirsən, arvadın saçını kəsirsən?
Gülxar arvad əlində neştəri bu dəfə bir addım irəli yeriyib:
- Həə, mənə Allaha and verirsən, həə, bu neştər sənin kəsməlini kəsən neştərdi, yoxsa, unutmusan, acısı-dadı nə tez yadından çıxıb. İndi qalanını da, - deməyi ilə Həbibin gəldiyi yolla başı aşağı götürülməyi bir oldu. Daha üzü yoqquşa heç yüyürəsi halımı qalmışdı?
Anası az qala ayaqları yerdən üzülən, cığıra-yarğana məhəl qoymadan uça-uça, təngənəfəs evə doğru yüyürüb gələn oğlunun qabağına çıxıb elə uzaqdan hövlnak:
- Yavaş, ay bala, ay Həbib, yavaş, kola-kosa ilişib yıxılarsan, baş-gözün yarılar, yavaş, a bala...
Ana, yanında ləngiməyib yel kimi yüyürüb eyvana qalxan oğlunun ardınca yeriyərək nigaran-nigaran bir də hayladı:
- Həbib, ay Həbib, nə olub, bu nə haldır? İlan-çayan qovur səni? Hələ bir danış görüm...
Həbib qapının küncündə həmişəki yerindən asılmış qulplucanı qapıb su dolu vedrəyə batıraraq qaldırıb başına çəkdi. Sonra da nəfəsi tövşüyə-tövşüyə:
- İlan nədi, çayan nədi, ay ana, Gülxar qovur e, Gülxar! Neştər əlində üstümə gəldi. Nədi-nədi, qabağında dizi üstə oturtduğu arvadın “saçını kəsirsən”, -deyə soruşmuşam. - Sonra da özünə haqq qazandırırmış kimi: - Sən özün demirdinmi, saçı kəsik qadınların ağlı gödək olar?!
Gülxar adını eşidən kimi anasının həyəcanı bir anda ötüb keçdi. Əvvəlki təlaş dolu üzünə indi şirin bir təbəssüm qondu.
- Həə, belə de, acıqlı bala, nənə dediyin xanım arvad indi “Gülxar” oldu, səninçün, həə...
Olanları anasından öyrəndi. Sən demə, Gülxar arvadın qonşusu Minayə arvad xəstələnibmiş. O da neştərlə xəstədən qan alırmış. Arvadın kürəyini çərtəndən sonra demisinin dumanını da mal buynuzundan yonulmuş (banka əvəzi) bətkeşə üfürüb yapışdıracaqmış kürəyinə, bətkeş də qəliz qanı ta qıraq-bucağından hava çəkənəcən soracaqdı.
Anası: - Gülxara nə var, a bala, - dedi. - Gözünü qırpmadan neştərləyəcək, sonra da qap-qara qəliz qan dolu bətkeşi dartıb qoparacaq, yerini də əski-üskü ilə silib tullayacaq bir kənara.
Anası onu da demişdi ki, ancaq arvadın əli yüngüldü. Hələ onun qan aldığı birinin başına bəd bir iş gəldiyini eşidib-görən olmayıb...
Birdən Həbibə elə gəldi ki, qulağına dolub onu yuxudan eləyən səs bəlkə də elə o Gülxar arvadın qəhqəhəsiymiş. Ancaq bu fikrindən tez də vaz keçdi. Çünki Gülxar arvadın nəinki qəhqəhəsini, heç bığaltı qımışmasını da görüb-bilən olmamışdı. Bəzi səliqəli kişilər sayağı əl gəzdirəsi olsaydı, arvadın bığları lap əməllicə görünərdi. Gülxar nəinki gülməz, yan-yörəsində dodağı qaçanlara da elə herəki baxardı ki, təkcə gülmək istəyənin deyil, kənardan baxanın da canına od düşər, o sərt baxışların altında az qala ödü partlayardı.
Yox, Gülxar arvad gülməzdi, hətta gülümsəməzdi də. İşdi-şayət, gülsəydi, bəlkə də gülə bilsəydi, damlarının bacalarından qalxan tüstüsü təpələrinin dumanı olan, uca dağların güney yamacına səpələnmiş bu kəndin uşaqlı-böyüklü bütün adamları həmişəlik xoşbəxt olardılar.
Gülxar arvadın yurdu zügürd qalmış dədəsinin bir vaxtlar meşənin dərin yerlərində elə qaçaraq halda, boynu giv görməyən xam kəlin kürəyini çapıb zollayaraq çarıq üçün gön götürməsini də eşitmişdi. Gülxar arvad da indi Həbibdən ötrü ülgücü, neştəri ilə elə qaçaraq malın kürəyindən çarıqlıq gön zollayıb götürən, üzünü görmədiyi o kişinin özüydü.
Gülxar arvad elə ərini də neştərinin gücü ilə “qazanmışdı”. Görüb tanıyanlar bilirdilər ki, Sətulla hələ Gülxarın əri olmazdan qabaq sətəlcəm imiş. Həyatı Gülxarın neştərinə möhtacmış. Zəpzərif, ipincə qız-gəlinin kürəyini neştərinin ağzına verməyə halı yanıb acımayan Gülxar üçün kişi belini belləmək, kürəyini teyləmək nə idi ki?
Gülxar div cüssəli sətəlcəm Sətullanın sinəsini yerə dirəyib kürəyini açıb neştərləyir, bağırtısına heç məhəl qoymadan kəl buynuzunu da demisi ilə üfürüb üstündən yapışdırır.
Elə o yıxan, bir də əziyyət çəkib sinəsini qaldırmağa “qıymamışdı” Sətullanı. O sətəlcəm bu sətəlcəm... İkinci Cahan savaşı onu dilləri analarının neştərindən iti beş uşaqla Gülxardan insafsızcasına ayırana qədər, Sətulla canının bahası olan həmin neştərin zəhminin altına sığınıb doya-doya yaşamışdı.
Həbib yerində üşəndi, çiyinləri titrədi. Dərindən nəfəs aldı. Axşamdan yatağının yanındakı dolabın üstünə qoyduğu suyla dolu stəkanı götürüb birnəfəsə başına çəkdi. Ürəyinə azacıq təpər gəldi, bir az gümrahlaşan kimi oldu:
- O günüqara Gülxar arvad ağlıma hardan düşdü? O harda, mən hardayam... Gülxar o minvalla yaşasaydı, indi yüz əllini çoxdan adlamış olardı. Elə zəhmi, hikkəsi, gurultusuyla yüzündə getdi... Demisi də palçıq evi ilə getdi, biryolluq...
Həbib bir də Gülxarın səsini qulaq yaddaşında canlandırmağa çalışdı.
Yox, qulağına gələn səs Gülxar arvadın “ədə, ehey” deyən qaltanlı, hikkəli səsinə oxşamırdı.
lll
Bir-birinə çəpər, ya dirrik, ya da su, bulaq qonşuları olan kənd arvadlarının kino, teatr görməzdən çox-çox əvvəl, ara-sıra, şəraitə uyğun tamaşaçısı olduğu çəybəyaxa davalarını xatırladı. Amana ilə Nazgülün hər gün olmasa da, günaşırı gah su, gah uşaq, gah toyuq-cücə, gah da bəhanə tapmayıb lap it-pişik üstündə bir-biri ilə tutaşmaları, qonşu kəndlərəcən gedib çatan quyultuları yadına düşdü.
...Amana ilə Nazgülün əvvəl-əvvəl ərkyana umu-küsü, həlim giley-güzarla başlayan budəfəki qırğını bir-birinin üstünə atdıqları məsələyə görə, qonşu evin söz-söhbətini kənara çıxarmaq səbəbindən düşmüşdü. Arvadların kənd bulağının yolunda öz aralarında pıçıltıyla etdikləri giley-güzar elə yolları kimi uzanmış, yavaş-yavaş qarşılıqlı ittihamlardan söyüşə, sonra da ağızlarını açıb gözlərini yumaraq bir-birlərinə dişlərinin dibindən çıxanı, ayıb-nərzə, layan-lalantaran deməyə, axırda isə saçyolduya çevrilmişdi. Harayçılar özlərini vaxtında yetirib aralamasaydılar, birçəkləşəndə dingənin üstündə duruş gətirməyib dərəyə aşıb düşən başlarındakı su dolu iri vedrələrinin dalınca arvadların özləri də uçurumun dibinə yuvarlanacaqdılar.
Kənd arvadlarının öz aralarında belə qırğınlarının ikinci hissəsini, adətən, kişilər davam etdirərdilər. Dost düşmənlə, istəyən istəməyənlə, doğma yadla, Əmirzadələr Ağazadələrlə tərəflərə bölünər, belgə bağlanıb çomaq şaqqıldayar, endirilən zərbələrdən vay-şüvən qopar, dava daha da qızışardı.
Güclü tərəf ya biləyinin giri ilə baş yarar, ya da zəif tərəf qınağa gəlməmək, qarşı tərəfi günahkar çıxarmaq üçün bəzi ehtiyat “tədbirlər”ə əl atardılar.
Məsələn, tərəflərin qoluzorlusu tayfadaşına:
- Amandır, özünüzü Xosaxanın şərindən qoruyun, ona yaxın getməyin, dəyyusun başı xırçana kimidi, çırtma vursanız, əlbəəl dağılacaq, - deyə xəbərdarlıq edərdi.
Əgər dəstəsi əzilirsə, qarşı tərəfi qınağa çəkmək üçün Xosaxanın yarım girvənkəlik daşı cibində hazır idi, işarə alan kimi də çıxarıb çırpardı öz başına.
Kişinin qızıl qanı sifəti ilə üzüaşağı axıb köynəyinə çatanacan, elə o xəbər də ağaclaşan kişilərdən ötüb bir anda, az qala qanı qarışıq, gedib sıçrayıb çatardı kəndin arvadlarına. Əsl final, bax beləcə, gəlib yetişirdi. Şivənqarışıq tufan, bax, onda qopurdu. Küyçü qadınlar:
- Qan saldılar! Kişini vurdular! Haydı, Gülxar arvada yetirin!..
Gülxar arvadın da ki, bəribaşdan, yarılacaq başları dağlamaq üçün qazovucu ocaqda, odun üstündə hazır idi...
Ancaq Amana ilə Nazgülün budəfəki davasına kəndin yarısı harayçı, yarısı da tamaşaçı kimi qatılsa da, ikinci hissəsini finala doğru davam etdirməyə vəzifəli olan kişilərdən gözə dəyəni yox idi, onlardan bir səs-soraq çıxmamışdı. Gülxar arvadın da bir ulaq yükü odunu boşuna yanıb olmuşdu kül, qazovucu da paymal.
Amana Nazgüllə birçəkləşən vaxt başından düşüb dərəyə diyirlənəndə əyiş-üyüş olmuş vedrəsini yenidən bulaqdan su ilə doldurub evə qayıdırdı.
Evlərinə dönən hər iki qonşu yol boyu doqqazlarını keçib hərəsi öz “ərazisinə” daxil olandan sonra da davalarını əvvəlki qədər zildə yox, orta “tonda” davam etdirir, əllərini uzadıb ölçə-ölçə, uzaqdan da olsa, bir-birinə həmlə edirdil.
Həmişə belə qırğınlarda əri Səyyaddan kifayət qədər dəstək görən Amana bu dəfə gen meydanda tək qalmışdı.
Arvad həyət-bacanı, evi-eşiyi birər-birər gəzib kişini axtardı. Kişi yox idi. “Təpənin arxasına heyvan qabağına keçib, daldaya düşüb, yəqin bu dava-dalaşımızdan da xəbəri yoxdu”, - deyə öz-özünə toxtaqlıq verib dikdiri aşaraq guzeyə yön aldı. Elə beş-altı addım irəli getmişdi ki, uzaqdan-uzağa əri Səyyadı çəpərin dibinə qısılıb çömbələn oturan, qarşı tərəfdə də elə o sayaq yerbəyer olmuş Nazgülün əri Şirxanla şirin-şirin söhbət eləyən gördü.
Elə bil çar Nikolayın qırx illik topu partladı: - Ədə, Səyyad, ədə, filan-filan şüdə, ədə bi... Şirxanın arvadı Nazgül mənə demədiyi hədyan qalmasın, kəndin gözü qabağında, ürum-rüsfan, böhtan bir yana, qabağına qatıb saçlayıb-sürüsün, sən də qaratikan çəpərinə sığınıb onun ərinə qılıqlanasan, hap-gop edəsən? Belə biqeyrətlik olar? Sənin...
Nazgüllə az əvvəl aralarındakı qırğın indi yalan olmuşdu. Arvad ərini qabağına qatıb hay-küy sala-sala, dişinin dibindən çıxanı deyə-deyə, dünyanın o üzünü açıb ortalıqda qoymuşdu...
Müharibənin odunu-alovunu keçən, faşist gülləsindən qorxmayan, qələbədən də neçə il sonra sinəsi orden-medallarla dolu kəndə ev-eşiyinə dönən, üstəlik Amananı da “təpərinə” müzayiq “qəhrəman ana” eləyən kişi indi bükülüb arvadın qabağında cücəyə dönmüşdü. Sanki cinayət üstündə yaxalanmışdı. Dili-dodağı qurumuş, boğazı tıxanmışdı. Yerindən qalxıb sələ-sələ evə tərəf yeriyir, arada əlini boğazına atıb xirtdəyini tutur, oradan da üzü yuxarı, ağzına tərəf aparıb “dinmə” işarəsi verir, susub arvadın dediklərinə heç bir qarşılıq vermədən tez özünü evə çatdırmaq, daldalanmaq istəyirdi. Qonşu Şirxan kişi zirək tərpənmişdi, arvadı Nazgül aşkaraya çıxanacan o harasa gözdən itmişdi, daha ortada yox idi...
Həbib bir vaxtlar şahidi olduğu o mənzərəni indi yenə də yadına saldı, sanki o səsləri də bir də təkrar eşidirdi. Lakin bu gün eşitdiyi səs o səslərin, Amana ilə Nazgülün səslərinin içində də yox idi. O qırğında arvadlar gah bəmdən, gah zildən qıyha vurur, arada lap “xoruz da buraxırdılar”. Ancaq bu gün qulağına çatan səs, vahiməli olsa da, duruydu, yad notlardan xaliydi.
lll
Bu dəfə yadına, qıyhasından yox a, elə-beləcə adi “dostarası” söhbətindən qulaq tutulan Məsi arvad düşdü. Orta yaşlı, cantaraq, Məsi arvadın səsi ilə əndamı arasında da bir mütənasiblik, uyğunluq var. Əndamı bəlkə səsindən də köntöydü. Ancaq qat-qat qalın geyimi iri vicudunu əməllicə örtür. İşdi-şayət, əgər əynindəki neçə xonça tuman-köynək əvəzinə indiki qadınların çoxu kimi əyninə şalvar geyinsə, Məsi arvad kişilərdən heç fərqlənməz. Olsa-olsa, onu kosasaqqal kişi zənn edərsən. Qismətsizin yeri yaranışdan belə səhv düşüb...
Məsinin səsi çox vahiməlidi. Aman Allah, qadın səsi - bu yoğunluqda?!
Öz-özünə dövranın gəlişindən-gedişindən giley-güzar, af-uf edəndə belə səsinin nəriltisindən qulağını tutmadan, əllərinlə tıxamadan yan ötüb keçə bilməzsən.
Məsi arvad indiyəcən üç dəfə ərə gedib, kişilərinin üçünü də dəfn edib. Sonrakılardan övlad sarıdan binəsib olsa da, birinci ərindən üç oğlu var. Oğlanlarının səsində elə bir qəribəlik yoxdu, fəqət ağılları haqqında belə demək olmaz: üçü də bir qədər o söz - kəmağıldırlar.
Məsi indilərdə yaşadığı evə daha sığışmır. Təzə ev almaq, ya da evini dəyişdirmək arzusundadır. Səsinin “ahənginə”, sözünün tamına dözüb yolundan azacıq ləngiyib qulaq asan birisini görüb haxlayanda da əvvəl-əvvəl “ev” deyib sonra da: “Birtəhər əlimə bir kişi keçirmişdim, o zalım oğlu da dözmədi, öldü getdi”, - deyə ah-uf edib hayıfsılanır.
“Yenisini tap, həm də evi-eşiyi olanını” - deyən olanda da dərhal gözləri qeybdən od alıb alışır, dik, adamın üzünə yox ee, gözlərinin içinə baxıb ah çəkə-çəkə:
- Hardadı ee, hardadı elə kişi, bəyəm əlimlə qoymuşam ki, gedib də götürüm,- deyə bir köks də ötürür...
Həbib də indi tək-tənha oturduğu yerdə sanki kiminləsə danışırmış kimi öz-özünə ucadan:
- Aman Allah, yaxşı ki Məsi kişi doğulmayıb. Əgər, Allah eləməmiş, birdən tərsinə olsaydı, indiyəcən üç kişi öldürən Məsi gör bu müddət ərzində nə qədər arvadı dünyanın dadından, ləzzətindən binəsib edər, vaxtsız-vədəsiz o dünyaya göndərmiş olardı...
Yox, bu çağıran Məsinin də səsi deyildi. Məsi qıyha vurmuş olsaydı, tək o yox, gərək bütün məhəllə indi ayaq üstə durmuş olaydı və qonşu-bacada yanan çıl-çıraqlar da bu zülmət gecənin qaranlığını əridib ətrafı çıraqban edəydi.
lll
Səsinin zikkəsi qulaq batıran qadınlarla bağlı şahidi olduğu daha bir əhvalatı xatırladı. Ötənlərdə beş-on günlüyə qürbət bir diyara səyahət etmişdi. Düşdüyü yerdə qonşuluğunda yaşlı ər-arvad yaşayırdı. Elə sakit dolanırdılar ki, heç cınqırları da çıxmırdı. Otaqlarından qoşa çıxıb bir-birinin qoluna girər, çiyin-çiyinə sığınaraq asta-asta yeriyərdilər. Elə mehriban idilər ki, söhbət edəndə də sözləri sanki bir-birinə pıçıltı ilə deyirdilər. Qaldıqları dördüncü mərtəbədən enəndə liftə də minmirdilər. Uzun dəhlizi keçib gəlirdilər, pilləkənin başına çatanda qadın ayaq saxlayıb uca qamətli ərini süzür, çiynində, ya köynəyinin qolunda gözünə dəyən tozcuq, ya da nəsə bir şey tapanda ustufca götürür, yenə də kişinin qoluna girirdi, pillələri qoşa enirdilər.
...Yolu o yerlərə bir də düşmüşdü. Qalmaq üçün də elə əvvəlki, tanış ünvanı seçmişdi. Bu dəfə də qonşuluğunda yaşlı ər-arvad yaşayırdı. Yeni qonşuları ondan iki gün sonra gəlmişdilər. Gələndə təsadüfən görmüşdü: dördcə iri çamadanları vardı. Elə ilk dəfə görən vaxtdan ərindən xeyli hündür, eynəkli qadından nəsə gözü su içməmişdi. Gəldikləri gecə divarın o üzündən yaşlı-başlı arvadın elə hey aramsız qəhqəhələrini eşitmişdi...
Sonrakı gün isə axşamdan bəri vəziyyət qəfil dəyişmişdi. Arvad kişi ilə qırğındaydı, daha doğrusu, kişini divarda yox ee, tavanda yeridirdi. Gecə ötüb, nahar sovuşur, günorta gəlib çatır, qadın isə susmaq bilmir, toxtamır, elə hey kişini danlayır, acı sözlər deyir, həqarət edir, dil qəfəsə qoymurdu. Yazıq kişinin isə səsi çıxmırdı.
Hə, arada qulağına kişinin “bitmədi, sən heç susmayacaqsan...” sözləri dəymişdi. Onda da arvadın qıyha çəkib: - “Yox, hələ bitməyib, - çımxıraraq, - nə vaxt kefim istəsə, onda susacam”, - dediyini lap aydınca eşitmişdi.
Ər-arvad arasındakı belə müsibət, daha dəqiqi, kişinin düşdüyü vəziyyət ürəyini yaman sıxmış, kişiyə yazığı gəlmişdi. Düşünmüşdü ki, üz-üzə gəlsəydim, hər ikisinə diqqətlə baxıb bir görərdim, onlar otaqdan kənarda necədirlər, bir-biri ilə necə rəftar edirlər... Görərdim, evdə it-pişik kimi bir-birini cırmaqlaya-cırmaqlaya gün keçirən bu uğursuz cütlük çöldə-bayırda nə cür davranırlar. El gözünə, adam arasında can deyib-can eşidən kimi görünənlər bəyəm azdımı...
Dəhlizə çıxmışdı, gecə saat 11-in yarısıydı. Arvad hələ də söyürdü. Yazıq kişi, deyəsən, ağlayırdı. Qulağı çaldı ki, kişini (.) qoymur. Nə biləsən, bu işin arxasında nə var, düşünürdü.
Daha vəziyyət dözülməz idi, artıq divarın bu üzündə hövsələdən çıxırdı. Dəhlizə çıxmaq, hamama keçmək istəmirdi. Çünki oradan arvadın zəhlətökən səsi lap aydın eşidilirdi.
Kişi ilə qadını mənzildən kənarda görmək istəyinə axır ki, çatdı. Onları hər gün gəzib dolaşdığı küçə ilə üzüyuxarı gedən gördü. Qara rəngdə bahalı şuba geyinmiş qadın qabaqda, bəstəboy, əynində gödəkçə, başına da gecə papağı keçirmiş kişi də ardınca, üzbəüz papaqçıya, mağazaya girdilər.
O da fürsəti fövtə verməyib onların arxasınca dükana girdi. Kişi papaqlardan gözü tutanını başına geyinib yoxlayır, güzgüyə baxır, sonra da çıxarıb yerinə asırdı.
Arvad da öz üçün axtarışdaydı. O da divar boyu asılqanlara taxılmış papaqları bir-bir əlləşdirirdi. Əlbəttə, deyinməyindən də qalmırdı.
Axır ki, kişi özünə yaraşan, bəyəndiyi bir papağı seçdi. Papaq başında arvadına tərəf çönüb: - Hə, tapdım, bax, bu papaq, deyəsən, elə mən istəyəndir, - dedi.
Arvad bir kişiyə, bir də başındakı papağa baxdı, sonra da əlində özünün bəyəndiyi papağı kişiyə uzadıb hökmlə:
- Çıxar onu, tez ol, çıxar görüm, - dedi, - sən nəkarəsən ki, özbaşına papaq seçəsən! Bax, bu papağı alacaqsan!!!
Kişinin azacıq ləngidiyini görən kimi əlini aparıb onun başındakı papağı hirslə sıyıraraq çıxartdı, əlindəki papağı kişinin başına basıb:
- Bax, bu papağı alıram sənin üçün, özümün seçdiyim papağı! - deyə hökmlə qərarını verdi.
Kişi kəlmə kəsmirdi, rəngi avazımışdı, satıcı, görünür, belə səhnələrlə çox rastlaşdığından eləcə baxıb gülümsünürdü...
Həbib isə yerində quruyub qalmışdı. Eynəkli, bozsifət, cüssəli qadının: “Mən seçən papağı alacaqsan” hikkəsi beynini hələ də qazımaqda idi.
İndi, aradan neçə illər keçəndən sonra, qoltuqda oturduğu yerdə o idbar qadının hikkəli səsi yenidən qulaqlarında cingildədi. Lakin bu səs də onu yuxudan oyadan o sədaya oxşamırdı. Hikkə ayrı şeydi, “huuy” ayrı, hay-haray isə tamam başqa... Həə, bir də, ərinə özü papaq seçən o qadın əcnəbiydi axı...
lll
“Huuy”, “qıyha” səsləri ilə bağlı nə vaxtsa başqalarından eşitdiklərini də yadına salmağa çalışdı.
...Yaxın bir dostundan eşitmişdi. Bir gün neçə dost yığışıb çoxdan tanıdıqları yaxşı bir kişinin evinə qonaq gedirlər. Əziz qonaqlarının şərəfinə ev yiyəsi də yaxşı süfrə açır. Məclisin arəstə vaxtında qonşudan nəqafil bir “huuy” sədası gəlir. Qonaq olduqları evin qonşuluğundakı qadının səsi imiş.
- Həsən, “huuy”, - deyə oğlunu haylayırmış. Qonşu qadının bu “huuy” səsinə qonaqlardan biri qəfil yerindən sıçrayıb eyvana yüyürür. Nə baş verdiyini hələ kəsdirə bilməyən ev sahibi də təlaşa düşüb onun ardınca qaçır. Haçandan-haçana qonşu arvadın nəfəsi tıncıxana, nəhayət, oğlu Həsənin də insafa gəlib “hey, nə deyirsən, ay ana!” cavabı gələnəcən “qəribə” qonaq eyvanda yerindən tərpənməyib bu sehrli çağırışı huş-guşla dinləyir. Hay-haray kəsilib araya səssizlik çökəndən sonra təzədən qayıdıb yerində oturanda ona hələ də heyrətlə baxan dostlarına: - Ey gidi dünya, bir vaxt eşidib, neçə illərdən bəri, həsrətində olduğum, bizim anaların övladlarını haylayan bu “huuy” səsini, qismət oldu, yenə də eşitdim, - deyir, beləcə, yoldaşlarının çaşqınlığına xoş bir sonluq gətirir...
Ancaq bu gün onu yuxudan oyadan, eşitdiyi səs dostunun danışdığı o “huuy”a heç oxşamırdı. Kişinin qonşusu “Həsən, huuy”, - deyə oğlunu haylamasında vahimə, həyəcan olsaydı, o boyda dünyagörmüş kişi həmin əhvalatı nağıl kimi, bu şirinlikdə, həmdəmlərinə danışa bilməzdi. Elə dostu da süfrə üstündə hövlnak evdən eyvana qaçmaz, sehrinə düşüb neçə müddət sərvaxt dayanıb narahat ananın “Huuy”-səsini, harayını qulaq dolusu, ləzzətlə dinləyib yerinə qayıdanda da məmnunluqla “feyziyab oldum”, - deməzdi.
lll
...Özünün başına gələnlərdəndi...Təkləndiyi, özüylə iç-içə, baş-başa, dil-dilə, qulaq-qulağa qaldığı vaxtlardan Kişinin gözü dörd olmuşdu. Gah sağına çevrilir, gah soluna nəzər yetirir, ora-bura baxa-baxa döyükürdü. Ara-sıra kənardan ona gözucu nəzər yetirənlərlə də kəlmə kəsmirdi. Könlündən kimisə dindirmək, həmsöhbət olmaq keçsə də, sanki ürək eləmir, sıxılırdı. Deyəsən, beləcə ətrafa göz dolandırıb baxmaqdan bezikdi. Axır ki, bayaqdan bəri dayanıb durduğu yerdən asta addımlarla tərpənib uzaqlaşmağa başladı. Əslində getdiyi yolda addımlamırdı, ayaqlarını sürüyürdü.
İndi də gəlib dördmərtəbəli binanın ikinci qatındakı pilləkənin başına çatıb məhəccərə söykənib durmuşdu. Bir azcana nəfəsini dərib, sonra yavaş-yavaş pillələri enərək həyətə çıxacaqdı. Həyət, içəriyə nisbətən, əlbəttə, xeyli mübah idi. Gəzib-dolaşan da, ötüb keçənlər də çox olurdu. Adamların əhatəsində sıxıntısı bəlkə də keçəcək, fikri dağılacaqdı.
...Birdən aşağıdan kiminsə bağırdığını eşitdi. Dinşək kəsildi. Tanıdı. Elə iki gün əvvəl burada, həyətdə axşam gəzintisi zamanı tanış olduğu Vahidin səsiydi. O, böyür- başında əl uşaqları kimi hərlənib-dolaşan yoldaşlarından birini - “Səfər, heey” - deyib haraylayır, - ədə, nə oldu mənim əşyalarım yığılan çanta, harda qaldın, gətirib çıxarsana? - deyə nərildəyirdi.
Yaşlı kişinin özünü də qaldığı yerdə diksindirən heç də xoş olmayan bu səsdən, yəqin ki, ötüb keçənlər də narahat olmuşdular.
Səfər deyilən gəlib çıxanacan kişi pillələri yavaş-yavaş enə-enə gəlib alt qatdakı meydançada Vahidin durduğu yerə çatdı.
Elə həmin anda da yaşlı bir qadının Vahidin sağ tərəfində duraraq üz-gözünü büzüşdürüb, heyrətdən gözləri bərəlmiş halda, qulaqlarını iki əlli qapayaraq: -Siz Allah, belə bağırmayın da, nə olar, - deyə az qala yalvardığını eşitdi.
Vahid isə qadının üzünə qəzəb qarışıq dirənişlə baxaraq:
- Kaftar qarıya bax e, nədi, olmaya səsimi alacaqsan! - deyə amiranə tərzdə, hirs-hikkə ilə, bağıra-bağıra deyinirdi.
...Ötənlərdə Vahidi bulaqda su dolu stəkanı başına çəkib boş qabı kənarda duran yoldaşlarından birinə saymazyana uzatdığını görmüşdü. Vahid yanındakına: - Al apar, yerinə qoy, - deyə üstünə hökmlə çımxırmışdı.
O şəxs də kim idisə, qaçaraq özünü yetirib stəkanı Vahidin göydən asılı qalmış əlindən cəld alaraq səssizcə keçib kənarda dayanmışdı.
Onda qoca düşünmüşdü ki, yəqin bu adam heç əyilmir. Səsini qısıb danışması isə heç ağla-gümana sığan da deyil.
Yox, onu yuxudan oyadan qadın çığırtısıydı, kişi səsi deyildi...
lll
...Ayağa qalxıb pəncərəyə tərəf yeridi. Səhərə az qalırdı, bir azdan dan yeri söküləcək, üfüqdən günəş qalxacaqdı, ancaq zil qaranlıq hələ də ərimək bilmirdi...
...Bir ağız öskürüb boğazını arıtladı. Hənirini alan Qarabaş da həyətdəki “xanəsindən” ləngərlə çıxıb hirslə mırıldandı. Gecənin bu dərin sükutunda yuxusuna haram qatıb belə tezdən yuvasından çıxıb gərnəşərək mırıldanmağından Qarabaşın ac olduğunu kəsdirdi. Qeyri ixtiyari: - Bax e, bu it də hürməyi tərgidib, nə zamandı ki, hürmür, elə hey mırıldanır...
Canını sıxan, gecəsini kar, dilini lal edən qaranlıqdan qaçıb-qurtulmaq istədi. Dəhlizə çıxıb səndəllərini ayağına keçirdi. Qapını açıb eyvana çıxdı, həyətə enib qaranlığın içində itdi... Elə bil o səsin sahibini axtarırdı və sanki də tapacaqdı...
28 fevral
2016-cı il
Şabran
Novruz Nəcəfoğlu
525-ci qəzet.- 2016.- 19 mart.- S.18-19;22