Dostum Oljas haqqında bir neçə kəlmə

 

GÖRKƏMLİ ƏDİB OLJAS SÜLEYMENOVUN 80 İLLİYİNƏ

 

 

Günümüzün böyük şairi, məşhur şəxsiyyət mənim qədim dostum Oljas Süleymenovun yubileyi ərəfəsində, onun şəxsi həyatının ölkənin taleyilə qədər üst-üstə düşdüyünü, başqa önəmli tarixlərə baxaraq xatırladım.

Hələ 25 yaşındaykən şair OljasDünya, insana boyun əyadlı poemasını yazmışdı... 12 aprel 1961-ci ildə bu şeir çoxaldılaraq Alma-Ata şəhərində təyyarədən səpələnmişdi... Beləcə, dildən-dilə düşdü bu şeir. Dünyanın ilk kosmonavtı Qaqarinin anadan olmasının 45 illiyində bu şeir oxunmuşdu. Bunu, heç şişirtmədən, şairin fəzaya yüksəlişinin ildönümü kimi qiymətləndirmək mümkündür. Halbuki o, daha öncədən ədəbiyyat fəzasında uçurdu...

Sonra bu tarixi hadisə ilə bağlı bir çox şeir, nəsir əsərləri, esse kitablarıyla akademik çalışmalar yayımlandı. O vaxtlar Yazıçılar Birliyi kimi qurumlarda, kinomatoqrafiya kimi sahələrdə ciddi ictimai işlər görüldü. Şair Oljasın şeirlərində duyğuları oyadan lirik nəğmələr vardır, ana torpağın, ana vətənin müqəddəsliyini tərənnüm edən gözəl misallar yer alır. Şeirlərində o torpaqların sahibi olan xalqın daxili-xarici problemləri, çətinlikləri mövcuddur əlbəttə insanın taleyi haqqında dərin düşüncələr var ki, hər bir misrasını təkrar-təkrar oxuyar bundan yorulmazdıq. Çünki onun hər bir şeiri sürətlə dəyişən dünyanın iztirablı xarakterindən söz açırdı. Beləcə şeirlərin şəkli, məzmunu sayəsində poeziya dünyasında yeni üfüq açaraq intellektual atmosfer yaratdı. Dövrün şairləri sırasında şair ola bilmək həqiqətən böyük uğur idi.

Bu, xüsusilə II Dünya Müharibəsindən sonra doğulan, “Xruşovun süqutundanilham alan, sonrakı dövrdə aldadılan, amma bunlara baxmayaraq ümidini itirməyən, altmışıncı yetmişinci illər nəslinin romantik vətənpərvər əhvali-ruhiyyəsinin yaranması idi...

Təbii ki, Oljas Süleymenovun poetikasında ən vacib mövzulardan biri kimi Türk Slavyan mövzusu - həm etnik həm tarixi meydana gəlməsi, Rusiya ilə Ulu Bozqurd sistemlərinin həm mədəni, həm estetik birliyi ümumən Avrasiya qitəsinin doğmalığı keçir.  Bunu da qeyd etməyim lazımdır ki, “Avrasiyaçılıqfikri O.Süleymenovun şeirlərindən ilhamlanmışdır.  Günümüzdə bu fikrin praktik formalaşmasını görməkdəyik qurulmuş olan Avrasiya İqtisadi Birliyi bunun göstəricisidir. Yenə eyni düşüncəyə əsaslanan Asiya coğrafiyasında təhlükəsizliyi təmin edən digər bir təşkilat Asiya Əməkdaşlıq Təhlükəsizlik Konfransıdır.

Oljas Süleymenovun 15 illik araşdırmalarının nəticəsi olaraq 1975-ci ildəAz i Yakitabı işıq üzü gördü. İqor alayı haqqında DastaniləŞumernamebölümlərini təşkil edən əsərin tarixi məzmunu kommunist fikrinin üzərinə dəmirçi çəkici kimi zərbə endirib. Fəqət hamımız çox yaxşı bilirdik ki, Kommunist partiyasının hər zaman dilə gətirilən bir cümləsi vardı: “Qazax xalqının məhvinin qarşısını Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabı aldı”.  Dolayısıyla, ölkənin paytaxtı Moskvanın dediyinə görə, bu əsərQazax milli ruhun oyanışına bir növ bal kimitəsir etmişdi.

Təbii ki, bunun nəticəsində ideoloji təzyiqlər meydana gəlmişdi. 1976-cı ildə şair hökumət tərəfindən cəzalandırılmış, kitabının bütün ölkələrdə yayılmasına qadağa qoyulmuşdu. Fəqət hər qadağa qoyulan şeyin əslində daha çox reklam olunduğunu yaxşı bilirsiniz. Dolayısıyla, bu əsər əlli qat baha qiymətə Moskvada əl altından satılaraq xalq tərəfindən oxunmuş böyük maraq doğurmuşdu.

Bu həyəcanlı dövrün yaşanmasından xeyli zaman keçib. İndi o dövrdə yaşananları bugün təbəssümlə xatırlayırıq. Qazaxıstan Kommunist Partiyasının I katibi olaraq vəzifəyə başladığım zaman Oljas Süleymenov ilə bağlı əvvəllər qəbul edilmiş qərarların dəyişilməsinə şairin bəraət almasına vasitəçi olduğumu böyük məmnuniyyət hissi ilə anıram.

Yenə Oljas Süleymenovun yubileyi ilə birlikdə xatırlamağımız gərəkən ən önəmli məsələlərdən biri nüvə silahına qarşı yaradılmış hərəkatdır... Hərəkat nüvə silahına qarşı mübarizənin önəmli tərkib hissəsi oldu. Xüsusilə beynəlxalq arenada təsir göstərərək nüvə silahından zərər çəkmiş insanlara ciddi şəkildə yardım olunmasına böyük dəstək verdi. Bununla hərəkatın qurucusu Oljas Süleymenov ictimai rəyin formalaşması nüvə sınaqları mərkəzinin bağlanması üçün qərarın qəbul edilməsinə nail oldu. Beləcə, dünyada insanlara ciddi təhlükə sayılan nüvə silahından imtina edən ilk dövlət millət biz olduq. Bundan başqa, Oljas Süleymenov tərəfindən qurulan Qazaxıstan Xalq Konqresi Partiyasının insan haqları azadlıq uğrunda mübarizədə fəaliyyətini xatırlatmaq da yerinə düşər.

Bunu açıq şəkildə bildirmək lazımdır ki, Oljas bəy hər zaman açıq dürüst hərəkət edir, haqqı, ədaləti heç vaxt unutmur, vəzifəyə, rütbəyə əhəmiyyət verməyərək öz prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərir. Elə buna görə dostları ilə yanaşı ona qarşı müxalif fikirdə olan insanlar da az deyil. Fəqət hər şeyə rəğmən o həm milli, həm beynəlxalq arenada böyük şöhrət qazanıb. Siyasətə girişdiyi zaman bir çox siyasətçilər siyasəti hələ yeni mənimsəyirdilər. 1976-cı ildə onun adı Böyük Sovet Ensiklopediyasında qeyd ediləndə, Qorbaçovun adı heç kimə tanış deyildi.

 Məncə, Oljas bəy xalqı üçün böyük xidmətlər verib. Dünya mədəniyyəti tarixində özünə yaraşan bir yer tutur. O, Qazaxıstan xalqlarının birliyi bərabərliyinə, Qazaxıstan ilə digər dünya dövlətlərinin əməkdaşlığına böyük töhfələr verib. Bu səbəbdən bəzi millətçi insanların tənqidlərinə rəğmən, bunu söyləməliyəm ki, Oljas həqiqətən böyük vətənpərvərdir. Vətəninin ehtiyaclarını çox yaxşı bilən sülh uğrunda mübarizə aparan böyük vətəndaşdır.

O mənim əbədi dostumdur. Bəzən mübahisələrimiz olsa belə, o, hər zaman mənim ən yaxın dostum olaraq qalacaq.

 

Nursultan NAZARBAYEV

Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti

Kardeş kalemlerdərgisi

Tərcümə: Xəyal RZA

525-ci qəzet.- 2016.- 7 may.- S.11