Bayraqlaşan poeziya, yaxud istiqbal və istiqlal şairi

Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin ən çox kömək etdiyi, yaxşılıq etdiyi şairlərdən biri mənəm. O, dəfələrlə həm özümün, həm də sözümün qolundan tutub.

O, mənim ustadımdır.

“Övliyayla oturub duran qul axırda sultan olur” deyənlər yanılmayıblar.

“İnsan dahi olar insan yanında” deyəndə isə əziz ustadım yanılmayıb.

Qədirşünas sənətkarın, insanın qədrini bilmək hər birimizin borcumuzdur.

Ustad deyir: “Poeziyamız çox güclüdür. Ancaq o poeziyaya sahib çıxmaq lazımdır.

Şair kimdir?

Şairliyini bilməyən!

Şairlə bir görüş, ya adi söhbət,

Allaha xidmətdi, bəndəyə hörmət!

Bu poeziyada ürək gözdə döyünür.

Kirpiklər nədir bəs? “Gözün nəbzidir!”

Bu poeziya kəşflərlə, müdrik fikirlərlə dolu poeziyadır,şair özünün böyük sənətkarlıq emblemini də özü haqda öz əlləriylə yaradıb, deyib:

Nə vaxt yetişirsə böyük sənətkar,

Hər xalqın şöhrəti o vaxta düşür.

Ukraynanın ölməz şairi Uvan Frankonun dediyi “Böyük şair xalqın vicdanıdır” fikri sözbəsöz Nəriman Həsənzadənin boy-buxununa da biçilib.

Bu poeziya doğrudan da bütövlükdə vicdan mücəssəməsidir, millətimizin şöhrətidir.

Bu poeziya adicə bir parçanı da bayraqlaşdıran poeziyadır, bayraqlaşan poeziyadır!

Həyatın əzəli qanunu budur,

Bağı dolaşarlar bağ bağ olanda.

Hər torpaq dünyada məmləkət olmur,

Parça var, yaşayır bayraq olanda!

Bu poeziya öz nüvəsi-özəyi ilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü haqqındadır, müstəqilliyi haqqındadır. Vətənin İstiqbal şairinin də imzaladığı İstiqlal aktıdır. Azərbaycan zaman-zaman bölünsə də, kiçilsə də, bu poeziyada

Vətən! Vətən, deyən şair ürəyi

Vətənin ən böyük ərazisidir!

Bu poeziya Sözü nüfuza mindirən poeziyadır! Şair çox doğru deyir ki:

Söz var, o, dillərə ağızdan düşür,

Ağız var, söz orda nüfuzdan düşür.

N.Həsənzadə sözümüzü (və özümüzü) nüfuzdan düşməyə qoymayan böyük qələm sahibidir, ustad sənətkardır! Yalnız böyük şair deyil, böyük dramaturqdur, filosofdur, tarixçidir, publisistdir, araşdırmaçıdır, müəllimdir, kulturoloqdur, estetikdir!

Bir sözlə, böyük mütəfəkkirdir!

O, yalnız Azərbaycan xalqının deyil, bütün türk dünyasının şairidir. Turan dünyasının xalq şairidir.

Nuru paşa qılıncı ilə kömək üçün Azərbaycana gəlmişdi.

Nəriman Həsənzadə öz qələmi ilə çox-çox illərdən sonra onu hörmətlə Türkiyəyə yola saldı, Türkiyəyə qaytardı-”Nuru paşa” poemasıyla.

Ağstafa çayının Kürə qovuşduğu səmtdə albanlarla Pompey arasındakı döyüşdə qəhrəman Qasid həlak olub, Nəriman Həsənzadə onun intiqamını nəinki Pompeydən, həm də bizi istəməyənlərin hamısından aldı.

Möhtəşəm bir sənət əsəriylə!

Mikayıl Muşfiq “Oxu tar” deyə haray çəkəndə muğam sənəti məhv olmaq təhlükəsilə üz-üzəydi. Nəriman Həsənzadə mənəviyyatımızın hamisi Mehriban xanımın səsinə səs verərək, Müşfiq ənənələrini yaşadaraq, “Sözü tara verin!” dedi. Bir danılmaz həqiqəti də təsdiq etdi:

Dünyada hər hünər yaşayan deyil,

Şair qələmiylə vəsf edilməsə!

Və bir daha gördük ki;

Bir ad bir torpağa emblem olur,

...Söz millət adından danışmaq üçün,

Şairə verilir... qalan heç kəsə!

Bu aforistik misraları oxuya-oxuya hərdən mənə elə gəlir ki, “Ədəbiyyatın bir dəqiqəlik sükutu-cəmiyyətin məhvidi” deyən Saltıkov - Şedrin nə qədər haqlıymış. N.Həsənzadə kimi sənətkarlar da olmasaydı cəmiyyət çoxdan məhv olardı! Əslində cəmiyyətin həyatı- şairin həyatıdır, şairin həyatı- cəmiyyətin həyatı!

N.Həsənzadə kimi sənətkarların həmişə qürurla deməyə haqqı var:

Mən heç kəsin əvəzinə

Gəlməmişəm bu dünyaya,

Bir ömrüm var, bir adım var!

Öz imzam adım oldu,

Adım - həyatım oldu.

Böyük sənətkarımız məqalələrindən birində yazır: “Puşkinin, Lermontovun, Qoqolun, Belinskinin, Dobrolyubovun yaradıcılığı hərəsi bir mərhələdir. Nə üçün onlara əsl vətəndaş deyirlər?

Çünki onlar xalqla ədəbiyyatın, mənəviyyatın həmrəylini yarada bilmişlər”.

Nəriman Həsənzadənin də yaradıcılığı bu missiyanı yerinə yetirir.

Əsl vətəndaşlıqdan güc alır, xalq müdrikliyini ortaya qoyur. Bunun nəticəsidir ki, onun poeziyası xalq müdrikliyi ilə dolu poeziyadır. Aforizm kimi səslənir:

Şəxsiyyət istəyir bütün zamanlar,

Yoxsa cəmiyyətdə inkişaf olmaz!

...Qanmazın qanana hökm eləməsi

Həyatın daimi faciəsidir.

...Həyatda ən böyük istedad belə

Bir sığal görməsə yüksələ bilməz.

Alim var, kiminsə xidmətindədir,

Tapım istedadı, o, darda qalır.

...Hər kəs öz ədəbi şöhrətindədir,

Doğma ədəbiyyat kənarda qalır.

...Ədəbi aləmdə Göyəzən dağı S.Vurğunun adıyla birgə göylərə baş çəkir.

“Dəli Kür” deyəndə İsmayıl Şıxlı yada düşür. Dağ kəlindən söz düşən kimi Hüseyn Arif gəlib durur adamın gözünün qabağında. İnanıram ki, indən sonra nə vaxt, harda Atabəylər haqda, Pomney haqda söz düşəcək, söhbətin dramaturq, mənzum xronikaların ədəbiyyatımızda ilk ustadı N. Həsənzadədən getdiyi məlum olacaq.

N.Həsənzadə mənim üçün ilk növbədə xarakterik şairdir. Xarakteri olan şairdir. Milli şairdir. Müdrik şəxsiyyətdir. Öz intonasiyası ilə heç kimə bənzəmir. Özü və səsi nadir intonasiyası ilə seçilir.

N.Həsənzadə qəhrəmanları olan şairdir. Mən onun qəhrəmanları içində ən çox Zümrüd quşu adlı qəhrəmanı sevirəm.

Zümrüd quşu (Azərbaycanın rəmzi olan ana obrazı) - öz sevgisi, öz əyilməzliyi, dönməzliyilə və öz vətənpərvərliyilə, mərdliyi və qəhrəmanlığıyla öz xalça toxumaq sənətkarlığıyla dünyanın ən böyük sənətkarı ilə yarışa girə biləcək bir azərbaycanlı, bir türk qadınının, türk anasının adıdır!

Nağıllarımızdakı Zümrüd quşu Məlikməmmədi qaranlıqdan işığa çıxarmışdı.

Bu Zümrüd quşu-bu ana məxsus olduğu xalqın adını, istedadını zülmətlərdən işığa çıxarır!

Döyüşdə həlak olmuş ərinin meyidini rus komandirindən tələb etmək üçün döyüş meydanına gedir və orda şəklini xalça üzərində toxuduğu Puşkinlə qarşılaşır, onun köməyi ilə ərinin nəşini alıb, aparıb öz doğma yurdunda dəfn edir.

Bu anaya bu ürəyi bəlkə də əfsanəvi Zümrüd quşu vermişdi. Mənə elə gəlir ki, N. Həsənzadənin də böyük istedadında, böyük adında o Zümrüd quşunun (həm əfsanəvi, həm də əfsanəvi ana anlamında) əli var!

N. Həsənzadə poeziyası enerjisi, işığı olan poeziyadır. Özü də bu işıq ancaq türk tarixinə, türk fəlsəfəsinə, türk ruhuna- bütövlükdə bəşəri amallara aid işıqdır!

Zümrüd quşu işığa doğru uçur. Və həm də yalnız bu işığa doğru uçmur, bu işıqla uçur!

Ən nəhayət, işıq olub uçur!

...Nəriman Həsənzadənin həm sözündə, həm də özündə bir Prometeylik var! Və mən yüz faiz əminəm ki, qədim və güclü bir xalqın mədəniyyətinin, ədəbiyyatının ən güclü (işıqlı!) ən qədim (və ən müasir!) yaradıcılarından biri də Xalq şairi Nəriman Həsənzadədir!

Əminəm ki, işığı ( odu) ilk dəfə allahlardan oğurlayıb insanlara Prometey gətirməyib...

...Zümrüd quşu da gətirib!

O Zümrüd quşu ki, qanadlarında Nəriman Həsənzadənin özü və sözü var! Nəriman Həsənzadə poeziyası həmişə külü altında odu- közü olan Ocaq yeridir!

Ağstafada 80 illik yubileyində dediyim bir şeiri indi əziz ustadımın 85 illiyi münasibətilə də bir daha demək istəyirəm:

Ocaq yeri, pərvanələr,

Üstünə oda gəlibdi.

O, qələmi götürəndə,

Vurğunlar yada gəlibdi.

El şairi çoban Əfqan,

Çıxmayır heç yuxusundan.

Ürəyində ana vətən,

Əlində badə gəlibdi.

Bənzərsiz bənzərə çəkib,

Rəssamdı, mənzərə çəkib!

Koroğlutək nərə çəkib,

Minib Qırata, gəlibdi!

Alnı, üzü qırışıqlı,

Alnı, üzü nur, işıqlı.

Bir gör necə yaraşıqlı,

Necə də sadə gəlibdi!

İnsaf hardadı yerlərdə?

Şair dardadı yerlərdə.

Budu, burdadı... yerlərdə,

Ərşi-Əlada gəlibdi!

Nə gizlədim sizdən axı,

Kimim var ki, sizdən yaxın?

Görüşə qəbrindən qalxıb,

Bir mələkzadə gəlibdi.

Əlindəki bayraq qoşa,

Dilindəki dua: “yaşa!”

Görüşünə Nuru Paşa,

Nabat xala da gəlibdi!

Kimdi aşıb- daşan kişi?

Dəli Kürtək coşan kişi!

Daim təzələşən kişi,

Köhnə bəyzadə gəlibdi.

Doğma budu, qərib budu,

Abbas budu, Qərib budu!

Əbədilik durub, budu,

Qartal qayada, gəlibdi!

İşlər çox əla gedibdi,

Yollarda lalə bitibdi.

Dünya kamala yetibdi,

Ağstafada, gəlibdi!

...Hərənin bir and yeri var. N. Həsənzadənin and yeri torpaqdır, bayraqdır, millətdir, müstəqilliyimizdir, istiqbalımızdır, istiqlalımızdır. Bunu poetik şəkildə özü belə vurğulayıb:

Vətən oddan keçib, alovdan keçib,

Dönmə Vətən oğlu, bu yoldan, and iç!

İstiqlal eşqinə millət and içib,

And içən millətə Nəriman, and iç!

Onun yetirmələri olaraq biz də bu andlara qoşuluruq, biz də and içirik: Həm istiqbalımıza və istiqlalımıza!

Həm də bu millətin fədailərindən birinə-əzizimiz Nəriman Həsənzadənin özünə və Sözünə!

İnsan öz boyundan ucadır oğlum,

Hə görmək mümkündür,

nə ölçmək olmur!

N.Həsənzadənin özünün də, sözünün də boyu belədir: Özü öz boyundan-Özü Sözündən, Sözü Özündən ucadır!

Nəriman Həsənzadə ədəbi məktəbdir!

Mən N.Həsənzadədən öyrəndim böyük Ədəbiyyatın sirlərini! Vətəni, torpağı, xalqı sevməyi. İstiqbal və istiqlala vurğun olmağı!

Mən N.Həsənzadədən öyrəndim istedadlı gənclərə xeyirxah münasibət göstərməyi!

Mən N.Həsənzadədən öyrəndim “Zümrüd quşu” nun qanadına minməyi, işığa doğru uçmağı, işıq olmağı!

Mən N.Həsənzadədən öyrəndim şair ola-ola tarixçi olmağı, müəllim olmağı, filosof olmağı! Öyrənə-öyrənə anladım ki:

Şair-filosofun tələbəsiyəm,

Filosof-şairin qələbəsiyəm!

Ustadım deyir ki, şair yoxsa, Vətən yoxdur.

Nəriman Həsənzadə bütövləşmiş Azərbaycandır!

İstiqbal carçısı və istiqlal yolçusudur!

Barat VÜSAL

525-ci qəzet.- 2016.- 21 may.- S.14.