Dublyonka, Moskva milisi, Qasım Qasımzadə, üç günün dostu və ... “on menya s kem-to putaet”

Əhvalatın dəqiq tarixi yadımda deyil, elə bilirəm, ötən əsrin 80-ci illərinin əvvəlləri olar...

Qasım Qasımzadə Moskvaya ezamiyyətə hazırlaşır, sənədlərini, kağız-küğuzlarını çantasına yığır, bir yandan da anam Tamara Ələkbərqızı ona möhkəm-möhkəm tapşırır ki, Moskvadan gəlinimizə dublyonka almağı unutmasın. Təxmini qiymətini də deyir bilsin, alanda onu aldatmasınlar. Bakıda o zaman dəbdə olan belə dublyonkanı ara ticarətilə məşğul olan alverçilərdən almaq olardı ki, bu da çox baha başa gəlirdi. Qasım müəllim söz verir unutmaz, əlbəttə, çalışar Moskvanın iri dükanlarını axtarsın və tapa bilsə alıb gətirər...

Moskvaya yola düşür. Aeroportdan birbaşa yollanır paytaxt mərkəzində yerləşən məşhur “Moskva” mehmanxanasına. Hər zamankı səfərlərində olduğu kimi, bu dəfə də SSRİ Yazıçılar İttifaqında katibə işləyən Valentina Trofimovnanın telefon zəngilə ona ayrılan otaqda yerləşir. Mehmanxana otağında rahatlanıb istirahət edəndən sonra axşamtərəfi enir restorana ki, bir az yemək yesin, sonra da baxsın nə edir.

Restoranda əyləşdiyi masaya ahıl bir kişi yaxınlaşır, şairdən nəzakətlə icazə istəyib stulların birində əyləşir. Ofisiant hər ikisindən sifarişləri qəbul edib gedincə həmin kişi Qasım müəllimi söhbətə tutur. Aralarında tanışlıq başlayır, bir-birinin kimliyini soruşurlar. Yaşca şairdən böyük olan kişi özünü belə təqdim edir ki, təqaüdə çıxmış hərbçidir, övladları hökumətdə vəzifələrdədir, özünün də hər yerdə yaxşı əlaqələri var və s. Həmsöhbətinin kimliyini biləndə də ədəbiyyatdan söz salır.

Maraqlı ədəbiyyat söhbəti təzəcə qızışır ki, həmin adam sözü gətirib çıxarır Mirzə İbrahimovun yaradıcılığına, həmsöhbətilə Azərbaycan ədibinin əsərlərinə dair öz təhlillərini bölüşür. Milliyyətcə rus olan bu keçmiş hərbçinin milli ədəbiyyatımıza aid bilgisi Qasım müəllimdə heyrət doğurur, müsahibinə isti münasibət yaradır. Və bir-saatlıq tanışlıq çevrilir olur əməlli-başlı dostluq ki, bu da qarşılıqlı sağlıqlarla elə həmin restorandaca möhkəmlənir.

Qasım müəllim ürəyiaçıqlıqla ona ezamiyyət planlarından danışır, xanımının dublyonka almaq tapşırığı barədə də söz salır. Keçmiş hərbçi də, bildirdiyinə görə, Moskvaya bəzi işlərinin dalınca gəlibmiş. Şairə deyir: “Tı ne bespokoysə, u menə xoroşie svəzi v QUM (Moskvanın mərkəzində, Kremldən bir az aralı yerləşən məşhur Dövlət Universal Mağazası - N.Q.), kak-nibudğ sxodim tuda i kupim çto nado”. Kefləri kök ayrılırlar və vədələşirlər ki, Moskvada olduqları müddətcə axşamlar bir yerdə şam etsinlər.

Ertəsi gün axşam yenə də həmin restoran, həmin masa... Bu dəfə həmin o keçmiş hərbçi bir az da dərin təəssürat buraxır Qasım müəllimdə. Sovet ədəbiyyatının problemləri bir yana, Azərbaycan ədəbiyyatına aid başqa nümunələrdən də peşəkarcasına danışır. Yenə də şirin-şirin söhbətləşirlər, sabah axşam görüşmək ümidi ilə ayrılırlar.

Səhərisi gün görüşəndə iki günün təzə dostu Qasım müəllimə köynək bağışlayır. Bu jesti ilə şairin ürəyini almasın da neyləsin? Yeyib-içəndən sonra Q.Qasımzadə təbii ki, bu dəfə həmsöhbətini qətiyyən qoymur əlini cibinə salsın, şam yeməyinin hesabını hər ikisinin yerinə özü verir ofisianta. Razılaşırlar ki, sabah günorta mehmanxananın dəhlizində görüşüb getsinlər QUM-a və dublyonka məsələsini yerindəcə həll etsinlər.

Səhəri gün görüşürlər, yollanırlar QUM-a. Çoxlu sayda girişi-çıxışı olan bu iri “supermarket”in içində bir az dolaşandan sonra “dostu” şairə deyir dublyonkanın pulunu ona versin, administratorun kabinetinə girib və məsələni oradaca həll edib gələr. Qasım müəllim dublyonkanın o zamankı rəsmi qiyməti dəyərində 250 rublu ona uzadır. “Dostu” qarşılarındakı qapını açıb içəri keçir, dalınca da qapını örtür. Şair gözləyir, gözləyir, gözləyir... Bir də baxır axı deyəsən çox keçdi, bu adam niyə qayıtmır görəsən. Hövləsələsi çatmır gözləsin, yaxınlaşıb qapını açır... Və görür ki, qapı birbaşa küçəyə açılırmış, yəni çıxış qapısı imiş... “Dost”unun xəyanətini anlayıb bərk pərtlik keçirir.

Gedib başına gələnləri Yazıçılar İttifaqında Azərbaycan ədəbiyyatı üzrə müşavir işləyən Azər Mustafazadəyə danışır. Sonra da Moskva milisinə, yəni polisinə üz tutur. Müstəntiq ondan fırıldaqçının xarici görünüş əlamətlərini soruşur. Şairi diqqətlə dinləyən müstəntiq sonra ona bir foto göstərir, fotonun həmin o şəxsə aid olub-olmadığı ilə maraqlanır. Qasım müəllim “dost”unu dərhal tanıyır. Milis əməkdaşı təəccüblə: “Neujeli gto on, trudno veritsə, çto moşennik takoqo vsesoöznoqo masştaba moq idti na takuö meloçğ. Vı, uvajaemıy pisatelğ, predstavləete, kto Vas obxitril?” - deyir. Ardınca da şairə onun irimiqyaslı fırıldaqlarından bir epizod danışır.

Çoxdan bəri axtarışda olan həmin şəxsin törətdiyi cinayətlərdən biri dövlət səviyyəsində həyata keçirdiyi bir əməliyyatla bağlı imiş. Deməli, bu həqiqətən istedadlı adam haradansa hökumət telefonlarından biri ilə SSRİ-nin iri vilayətlərindən birinin partiya komitəsilə əlaqə yaradaraq özünü Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin məsul əməkdaşı qismində təqdim edəndən sonra “dövlət səviyyəsində” vilayət rəhbərinə tapşırıq verir ki, filan tarixdə vilayət komitəsinin plenumunu təşkil etsin. Həmin tarixdən bir neçə gün əvvəl də yollanır vilayətin paytaxtına, orada bəzi təsərrüfat rəhbərlərilə görüşlər keçirib onlara yüksək vəzifələr vəd edir. Plenumda vilayətin partiya-təsərrüfat işlərində buraxdığı nöqsanlardan, partiyanın zəhmətkeşlərin rifahı naminə tapşırıqlarından, yerli rəhbərliyin yarıtmaz fəaliyyətindən alovlu bir nitq söyləyir. Onun natiqliq qabiliyyəti öz işini görür, çıxışını sürəkli alqışlarla qarşılayırlar. Plenumdan sonra da büronun iclasını keçirir. İclasda kimlərisə vəsifəsindən çıxardaraq sövdələşdikləri şəxsləri onların yerlərinə təyin edir. Və əlbəttə, qısa müddətdə yığdığı külli miqdarda rüşvətlə dolu çemodanını götürüb yola düşür. Onu hörmət-izzətlə yola salırlar. Bir neçə gündən sonra vilayət partiya komitəsinin məsul əməkdaşı MK-nın təşkilat şöbəsi ilə əlaqə yaradıb bildirir ki, plenumun nəticələrinə dair yazılı hesabat hazırdır. Şöbədən maraqlanırlar ki, nə plenum, nə hesabat?! Hal-qəziyyə bütün ayrıntıları ilə aydın olanda dəhşətə gəlirlər ki, bir nəfər fırıldaqçı bu boyda Sovet hökumətini necə aldada bilibmiş...

Moskvalı müstəntiq Qasım müəllimə anladır ki, bu fırıldaqçının tez bir zamanda ələ keçməyi çətin olar. Hər halda bir yenilik olarsa ona məlumat verərlər. Şair bir neçə gün də Moskvada qalıb bu macəradan sonra işlərini yekunlaşdıraraq Bakıya qayıtmalı imiş. Heç iki gün keçmir, paytaxt milisinin bir əməkdaşı mehmanxanaya gəlib Qasım müəllimə fırıldaqçının təsadüfən tutulduğunu deyir və şairi şəhər milis şöbəsinə dəvət edir. Köhnə “dostlar”ı üzləşdirirlər. Qasım müəllim həbs edilmiş “dost”unu görüncə deyir: “Tı je takoy talantlivıy çelovek, zaçem tı takimi vehami zanimaeşğsə? Ə vedğ doverilsə tebe. Delo, koneçno, ne v denğqax. Tı prosto bessovestno ukral moe doverie k lödəm. Vot çto mne obidno...” Müstəntiq üzünü məhbusa tutub soruşanda ki, üzləşdiyi adamı tanıyırmı, deyir “net”. “Vı sçitaete, çto on vret vam v liüo?” deyə bir də soruşur. Məhbus: “Qospodi, koneçno, on qovorit pravdu, razve mojet takoy solidnıy çelovek vratğ? No on prosto menə s kem-to putaet”.

Ertəsi gün təkrarən milisə çağırılan şair ürəyiyumşaqlıqla müstəntiqdən xahiş edir işi elə qursun ki, “dost”unun cəzasında ağırlaşdırıcı hallar olmasın. Müstəntiq şairin xahişini təbəssümlə qarşılayıb ona məhbusla sonradan ikilikdə olan söhbətini çatdırır. Məhbus peşmanlıqla deyibmiş ki, gərək o cür yaxşı insanla elə rəftar etməyəydi, bu qədər işlərinin içində heç vaxt başına gəlməyib ki, bu tezlikdə və belə xırda işə görə həbs edilsin. Görünür, Allah ona o cür gözəl insanı aldatdığı üçün cəzamı da tez verib. Və xahiş edibmiş şairlə onu üzləşdirməsinlər, sadəcə üzrxahlığını ona çatdırsınlar...

Qasım müəllim qayıdır Bakıya. Onunla qucaqlaşıb görüşürük. Hal-əhval tuturuq. Tamara xanım da öz tapşırığının nəticəsini soruşur. Şair xanımına gülə-gülə deyir, sən hələ mənə yaxşı bir çay dəmlə, sizə maraqlı bir əhvalat danışacam...

Nəriman QASIMOĞLU

525-ci qəzet.- 2016.- 15 oktyabr.- S.16