İmperiyalar və onların süquta sürüklənməsi

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

1819-cu ildə Kent hersoqunun Aleksandrina-Viktoriya adı verilən qızı doğuldu.

Kent hersoqu Eduard (1767-1820-ci illər) kral III Corcun dördüncü oğlu idi və Aleksandriya-Viktoriyanın taxt-taca çıxmasının praktiki olaraq heç bir şansı yox idi. Lakin Uels printsinin qızı, 1817-ci ildə ölən Şarlottadan başqa xəstə, həm də ağıldan kəm III Corcun altı oğlundan heç birinin övladı yox idi. Onun qızlarından dördü də qarımış qız kimi evdə qalmışdılar, iki ərdə olan qızı isə həmçinin övladsız idi. 1820-ci ildəki ölümündən sonra onun oğlu IV Corc 1820-1830-cu illərdə taxt-tacda oldu və 68 yaşında vəfat etdi. IV Corc öldükdən sonra III Corcun üçüncü oğlu IV Uilyam adı altında taxt-taca çıxdı. Yeddi ildən sonra, 1837-ci ildə o da 72 yaşında öldü.

Nəticədə, 1837-ci ildə Aleksandrina-Viktoriya kraliça Viktoriyaya çevrildi. II Corcun bir sıra övladlarının və əksər nəvələrinin aqibəti onlara monarx aliliyinə yüksəlməyə imkan vermədi. Ona görə də taca onun dördüncü oğlunun gənc qızı yiyələnməli oldu. Bu qadın 64 il ərzində hökmranlıq etdi və 1901-ci ildə öldü. Onun taxt-tacda olduğu dövrdə üç rus imperatoru - I Nikolay, II Aleksandr və III Aleksandr həyatdan getmişdilər. Bu dövrdə həm də Avropada və dünyada böyük hadisələr baş vermişdi. Britaniya Türkiyəyə kömək məqsədilə Fransa ilə birlikdə Krıma müdaxilə etməklə Rusiyaya qarşı vuruşmuş, 1878-ci ildəki Berlin Konfransında Rusiyanın Türkiyə ilə apardığı müharibədə qazandıqlarının onun əlindən çıxmasına nail olmaqla yanaşı, üstəlik, Kipr adasına sahib olmaq hüququ qazanmışdı.

Viktoriya 1840-cı ildə Sakson-Kaburq Qotskli Albertlə nikaha girdi. O özü də tam alman olmaqla, almana ərə getmişdi. Nikahdan Viktoriyanın 9 uşağı olmuşdu. 1861-ci ildə Albertin ölümü ailənin çoxalmasına hədd qoymuşdu.

Viktoriyanın böyük qızı Adelaida Viktoriya 1858-ci ildə prussiyalı, ölümünə qədərki üç ay müddətində Prussiya kralı və alman imperatoru olmuş III Fridrixə ərə verilmişdi. Onun əri nikahdan üç il sonra Prussiyanın tac prinsi olmuşdu. Bu qadın II Vilhelmin anası idi. O isə atasının ölümündən sonra imperator olmuşdu. II Vilhelm I Dünya müharibəsinin əsas start verəninə çevrildi və öz imperiyasını da fəlakətə sürüklədi.

II Vilhelm bu hərəkəti ilə öz anasının vətəni, mərhum məşhur kraliçanın dövləti ilə müharibə aparmaqdan çəkinməmişdi. Əgər II Vilhelmin kayzer olduğu Almaniya məğlubiyyətə uğramasaydı, görən imperator İngiltərə və onun müttəfiqləri ilə necə davranacaqdı? O, Almaniyanın Avropada dominant rol oynaması məqsədini güdürdü. İspan kralı II Filipp Məğlubedilməz Armadanı İngiltərəni işğal etməyə göndərəndə gəmilərlə 7 min qadın göndərmişdi ki, onlar anaları öldürülmüş körpə ingilis uşaqlarını döşləri ilə əmizdirib, onların salamat qalmasına cəhd etsinlər. Bəlkə II Vilhelm də Bismarkın təcrübəsindən istifadə edib.

Britaniya kralını Fransa kralı kimi əsir götürməklə, özünün nəyə qadir olduğunu göstərmək istəyirdi.

1910-1936-cı illərdə Britaniya kralı olmuş V Corc həm alman kayzerinə, həm də rus çarına yaxın qohum idi.

Corc da kraliça Viktoriyanın oğul nəvəsi olmaqla, onun oğlu olan kral VII Eduardın ikinci oğlu idi. Onun atası alman kayzeri II Vilhelmin anası Adelaida-Viktoriyanın doğma qardaşı idi. Deməli, bibioğlu dayıoğluna qarşı vuruşmağa başlamışdı. Əslində onların hər ikisi həm də alman idi.

Müharibə vaxtı V Corc alman titullarından imtina edib, sülalənin adını alman adından dəyişdirmişdi. İngilis kralı həm də rus imperatoru II Nikolayla xalaoğlu idilər. V Corcun anası Aleksandra Danimarkalı idi, bu qadın İngiltərə kralı VII Eduardın arvadı olmaqla, həm də rus çarı II Aleksandrın arvadı, gələcək çar II Nikolayın anası Mariya Fyodorovnanın (Daqmarın) doğma bacısı idi. Kiçik Danimarka kral ailəsindən olan iki bacı Avropanın iki böyük imperiyasının başçılarının -Britaniya kralının və Rusiya çarının arvadları olmaqla, həm də gələcək imperatorların anası olmaq hüququna yiyələnmişdilər.

Bu iki xalaoğlunun yaş fərqləri də böyük deyildi, V Corc II Nikolaydan üç yaş böyük idi, lakin ondan 18 il çox yaşaya bildi. I Dünya müharibəsində onların başçılıq etdikləri imperiyalar Almaniya və onun müttəfiqlərinə qarşı birgə ittifaqda vuruşurdular. II Nikolayın arvadı Aleksandra da həm V Corc, həm də II Vilhelmin nənələri olan kraliça Viktoriyanın nəvəsi idi.

Bu imperatorların ailə qurmalarında da yaxın cəhətlər var idi. Gələcək Britaniya kralı V Corcun böyük qardaşı Albert Viktor qrip epidemiyasından 1892-ci ildə vaxtından əvvəl vəfat etdi. Bu, Corcu taxt-taca varis olmaqda atasından sonra ikinci etdi. 1893-cü ildə o, mərhum qardaşının nişanlısı olan Baden-Vyurtemberq printsessası Viktoriya-Mariya Tekliyə evləndi. II Nikolayın özü yox, onun atası, gələcək III Aleksandr da (1848-1894-cü illər) özünün ölən qardaşı Nikolayın nişanlısı olan Danimarka printsessası olan Daqmara - Mariya Fyodorovnaya evlənmişdi.

II Nikolay isə Britaniya kraliçasının nəvəsi Alisa Hessenliyə - Aleksandra Fyodorovnaya evlənmişdi. Onun anası Alisa (1843-1878-ci illər) kraliça Viktoriyanın qızı olmaqla, Hessen printsi Lyudoviqə ərə verilmişdi. Bu qadın da anası kimi genetik xəstəlik olan və qanın laxtalanmasını pozan hemofiliya daşıyıcısı idi. Həmin vaxtlar bu xəstəlik “ölüm hökmü” hesab edilirdi.Viktoriyanın öz oğlu Leopold hemofiliyadan əziyyət çəkdiyinə görə anası onu Fransanın cənubuna, Lacivərd sahilə - Rivyeraya gətirirdi. Alisanın oğlu Fridrix də hemofilik idi və uşaq vaxtı pəncərədən yıxıldıqdan sonra daxili qanaxmadan ölmüşdü. Alisanın qızı, gələcək Rusiya imperatriçəsi Aleksandra Fyodorovna (onun da əsl adı Alisa idi) həmçinin hemofiliya daşıyıcısı olmaqla, xəstəliyi öz oğlu tsareviç Alekseyə vermişdi. Bu yazıq uşaq da həmin xəstəlikdən əziyyət çəkmiş, 1918-ci ildə valideynləri və bacıları ilə güllələnməklə uşaq yaşlarında ölmüşdü.

Həmin xəstəlik sonralar Viktoriyanın qız nəslindən olanlarla Avropanın başqa monarx ailələrinə də yol tapmışdı.

Rusiya və Britaniya monarxları ailəsinin qohumlaşmaları başqa xətlərlə də davam edirdi. Çar II Aleksandrın qızı Mariya kraliça Viktoriyanın oğlu, Edinburq hersoqu Alfredə vurulmuşdu. Viktoriyanın qızı, Böyük Hessen hersoqunun arvadı Alisa bu nikahın bağlanmasının qızğın tərəfdarı idi. Viktoriyanın və rus imperatorunun müqavimətinə baxmayaraq, 1874-cü ildə toy Peterburqda baş tutdu. Bu vaxt hələ Krım müharibəsinin yaraları sağalmamışdı. Mariya üçün daha ağır dövr 1877-1878-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsi vaxtı gəldi, bu vaxt Rusiya bir nömrəli düşmənə çevrilmişdi.

Digər hökmran ailələrini ikinci bağlayan bir xətt Viktoriyanın nəvəsi həmin Alisa Hessenin qızı Elizabetin hesabına baş verdi. O, 1864-cü ildə anadan olmuşdu. 20 yaşında qız gələcək çar II Nikolayın əmisi, böyük knyaz Sergey Aleksandroviçə ərə getdi. Sonra o, Moskva general-qubernatoru təyin edildi və 1905-ci ildə Kremldən çıxanda terroristin atdığı bomba nəticəsində öldü.

Rus çarı I Nikolayın nəvəsi Olqa Yunanıstan kralı I Georqun arvadı idi. 1921-ci ildə onların nəticəsi anadan oldu, bu uşaq birbaşa rus çarının kötücəsi idi. 1947-ci ildə o, gələcək (1957-ci ildə) prints Filipp kimi Uels printsessası Elizabetə - indiki kraliça II Elizabetə evləndi. Başqa sözlə, Britaniya kraliçasının müasir varisləri - prints Çarlz, onun oğlu Uilyam və Uilyamın oğlu rus imperatoru I Nikolayın nəslindəndir.

Epiloq

Biz imperiyaların rəqabət meydanında bir-birinə qənim kəsilməsini, ambitsiyalar hesabına digərini məhv etmək cəhdlərini müşahidə etdik. İmperiya başçıları daim qan tökməyə susadıqları kimi, elə bu bəladan da ən azı taxt-taclarını tərk etməli olurlar. Deyəsən, onlar axıtdıqları qanda da boğulurlar. Herodota görə Massaget qadın hökmdarı Tomirida Böyük Kirin ölü başını qanla dolu tuluğa salmışdı ki, əgər o, qana belə susayırsa, qoy ondan doysun. Müharibəyə can atan imperatorlar da belə təhqiramiz cəzaya məhkum olunsaydılar, pis olmazdı.

İmperatorların bir-birinə qarşı iddialarından doğan aqressivliyi, digərini məhv etmək istəyi və cəhdi banka içərisinə salınan hörumçəklərin vuruşması və bir-birini öldürməsi səhnəsini xatırladır. Hörümçək öz növündən olanın bədəni ilə qidalanmaqdan həzz alır. Erkəklə dişi hörümçək cütləşdikdən sonra bədəncə kiçik olan bədbəxt erkək nəsli artırmaq instinkti hesabına çox vaxt öz ömür sonluğunu dişinin mədəsində tapır. Dişi hörümçək başqa qida növləri ilə kifayətlənməyib, öz məşuqunu diri-diri yeməyi özünün borcu hesab etdiyi kimi, imperatorlar da çox sayda xalqların ona tabe olması ilə kifayətlənməyib, başqa imperiyaların ərazilərini qəsb etməyə, xalqlarını yenidən əsarətə almağa göz dikir və bu, ən azı böyük, sonralar isə dünya müharibələrinin mövcudluğunu meydana çıxarır. Müharibə nəticədə qalibsiz və məğlubsuz ötüşmədiyindən, dünya müharibələri imperiyaların dağılması, parçalanması ilə nəticələnir.

Hörümçəklər hətta dinc yanaşı yaşasalar da, bankaya salındıqda bir-birini məhv etməyə çalışır, bu vaxt artıq yaşayış məkanı üstündə ölüm-dirim mübarizəsi gedir. İmperiyalar da belədir, onlar da süni sürətdə öz ətraflarında qapalı mühit yaratmaq və ona sahib olmaq iddiasına düşməklə, özlərini qaçılmaz məhvə aparırlar. Onlar ən böyük cinayətlərdən belə çəkinmədikləri halda, özlərini az qala Göy sakinləri, mələklər güman edirlər, xalqların gözündə isə onlar sönməz nifrət simvollarından başqa bir şey deyillər.

Hər bir sərkərdə, hər bir hökmdar imperator öz çiyinlərində ağır günahlar yükünü daşıyır. Ona görə də onların Yer üzərindəki şöhrəti keçib getsə də, əməllərinin acı xatirəsi yaşamağa davam edir.

Onlar ən azı bir qitə üzərində insan hakimiyyətindən də güclü olan lənət daşıyıcılarına çevrilirlər. Bu lənətin silinməsi, yox olması isə onların bütünlüklə məhv olmasını, sıradan çıxmasını tələb edir. Onlar əgər xalqları yerüstü cəhənnəmin “ləzzətini” göstərməyə nail olmuşdularsa, özləri də cəhənnəm odu ilə yaşamağın əzablarından qaça bilmirlər.

Tarix bir daha sübut edir ki, Albert Eynşteynin kəşf etdiyi tək məkan və zaman kimi ən qüdrətli hakimiyyət də nisbidir, heç vaxt əbədi ola bilməz. Yadelli ağalıq isə özünün yaratdığı fəsada - xalqlara etdiyi zülmə qarşı qalxan mübarizələrdən və həm də bir-birini məhv etmək istəyinin reallaşmasından sıradan çıxmalı olurlar. Özü barədə düşünməyi öyrənməyə başlayan xalq, boynundakı ağır yükü atmağa qadir olduğunu göstərir.

İmperiyalar özünü dağıtmaq təhlükəsindən də qaça bilmirlər. Titan Kronos öz uşaqlarını yeyən kimi, imperiyalar da başqalarını yeməyə çalışır və onları da məhv edən bir Zevs tapılır. Bunu tarixi faktlar təsdiq edir. İmperializm militarizmə meyl etdiyindən onun da qurbanı oldu, lakin təəssüf ki, öz talelərini, fatumunu görməyi, sezməyi bacarmır. Xalqlar uzun müddət tale qarşısında bərabər olmasalar da, əzilənlərin də küçəsinə çoxdan arzu olunan bayram gəlib çıxır. İmperiyaların dəvəquşuya bənzər siyasəti yalnız onların sonluğunu yaxınlaşdırır.

Elə fikir yaranmasın ki, imperiyalar bütünlüklə sıradan çıxmış, mümiyalanmışa çevrilmiş və ya yalnız Yaponiyada olduğu kimi, Mikadonun şəxsində nominal nişanələrini saxlamışdır. Əsla belə deyildir. Ayrı-ayrı dəhşətlərdə bu şər virusu yaşamaqda davam edir və Kok çöpləri kimi onlar təhlükə mənbəyinə çevrilmək üçün əlverişli şəraiti gözləyirlər. Ona görə də imperiyalara relikt kimi baxılmamalıdır, onların diriləcəyi, yenidən baş qaldıracağı imkanı nəzərdən qaçırılmamalıdır. Axı tarix təkrar olunduqda onun faciəyə çevrilməsi mülahizəsi daim öz düzgünlüyünü nümayiş etdirmişdir. Şekspirin metaforasından istifadə edərək, demək lazım gəlir ki, dünyada imperiyaların və onların apardıqları müharibələrin əhvalatları kimi dəhşətli əhvalatlar yoxdur.

SON

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2016.- 3 sentyabr.- S.20.