Yoxluğun inanılası deyil...
UNUDULMAZ ARİF ƏMRAHOĞLUNUN XATİRƏSİNƏ
Təyinatımla əlaqədar rayonda işləsəm də, ayda 3-4 dəfə telefon zəngilə hal-əhval tuturdum.
Deyim ki, o da mənimlə,
iş çətinliyimi
bilib zəngləşirdi.
Sonuncu dəfə qızının
toyu ilə əlaqədar söhbət
etmişdik. Aradan on gün
keçmişdi, zəng
vurub toyla əlaqədar vaxtı soruşmaq istədim.
Telefonu cavab vermədi... Səhəri
gün bir də zəng etdim. Həyat yoldaşı Təranə
xanım doluxsunmuş
halda cavab verdi ki,
Arif dünən xəstəxanada ağır
əməliyyat olunub.
Bakıya onu yoxlamağa
gələndə onkoloji
xəstəxanada idi.
Tibb bacısı dedi ki, şənbə
günü olduğundan
bağ evinə aparıblar. Telefon edib yenə
Təranə xanımdan
vəziyyəti soruşdum.
"Bağ çətin
yerdədir, - dedi, - tapa bilməzsən". Mən də elə yaxşı vəziyyətdə
deyildim. Diabetim 390-418, ürək də bir tərəfdən.
Təranə xanım:
"Müalicəni götür,
şənbə günü
gələrsən" - dedi.
Bəli,
şənbə günü.
Gəldim, amma dəfnə.
Arifi, otuz illik yaxın
dostumu, Azərbaycan alimini, qeyrətli bir oğulu, böyük ziyalını
son mənzilə yola salmaqdan ötrü.
1980-ci illərin ortaları
idi. "Abdulla Şaiqin bədii nəsri" mövzusunda namizədlik dissertasiyası üzərində
işləyirdim. Nizami
adına Ədəbiyyat İnstitutunda
elanlar lövhəsində
"Drujba narodov" jurnalında çap olunan məqaləsinə görə İnstitut rəhbərliyi Arif Məmmədovu təbrik etmişdi. Yaddaşım məni aldatmırsa,
o məqalə "Mən
xoşbəxtəm ki,
anlamağa qadirəm"
adlanırdı və
Xalq yazıçısı
Anarın "Sizsiz"
əsəri haqqında
idi. Arif professor Kamran Məmmədovun
rəhbərlik etdiyi şöbədə işləyirdi.
Mənim də elmi rəhbərim həmin şöbənin
professoru Əflatun Saraclı olduğundan
şöbənin əməkdaşlarının
nəinki yeni nəşr olunan kitabları, hətta məqalələri ilə
maraqlanır, uğurlarına
sevinirdim. Arif Məmmədovla - yaşından
böyük görünən,
ciddi, az
danışan, elmi mübahisələrdə güzəştə
getməyən bir gənci az bir
vaxtda şöbədə
tanıdım. O vaxtları
professorlar Muxtar İmanov, Əflatun Saraclı, Zaman Əsgərli, Kamran Əliyev, İslam Ağayev, Hüseyn İsrafilov, Şamil Vəliyev, Alxan Məmmədov bizim şöbədə işləyirdilər.
Moskvada çap
olunan məqaləsi ilə əlaqədar Arifi təbrik etdim. Sonralar digər yoldaşlar
kimi onunla isti ünsiyyətimiz yarandı. Kənddə yaşadığım üçün "Əkinçi"
qəzetində, Arifin
nəşr edilən yeni kitabı haqqında "Tanıdığım
imza" sərlövhəli
məqaləmi yazdım.
Arif o illər Azərbaycan Televiziyasında "Ədəbi
jurnalların səhifələrində"
adlı bir veriliş də aparırdı. Tale elə gətirdi ki, yaradıcılıq yaxınlığı ailə
yaxınlığına çevrildi.
Təbii
ki, biz ailəlikcə
Bakı şəhərinə
köçəndən sonra.
Arif nəyi və kimi oxuyurdusa onu müzakirə etməkdən, məziyyətlərindən,
o əsərin səciyyəvi
xüsusiyyətlərindən danışmaqdan doymazdı.
Həm də elə situasiya yaradırdı ki, əgər sözü gedən əsəri oxumamısansa,
tezliklə oxuyub deyilən münasibətlərə
"hə, yox" deməyi bacarmalıydın.
Mən
"İki sahil",
"Arqumentı i faktı" qəzetlərində
əməkdaşlıq edərkən
ədəbiyyatın problemləri
ilə əlaqədar
Arifdən yazılar yazmış, müsahibələr
götürmüşəm. Onilliklər bir-birini əvəz etdikcə onun elmə olan münasibətində, vəziyyətlərdən
asılı olmayaraq, qəti deyə bilərəm ki, dəyişiklik olmurdu.
Hətta qızlarının
orta və ali məktəblərdə
oxuyarkən dərsləri,
imtahanları ilə ciddi maraqlanması, həyat yoldaşı, riyaziyyat müəlliməsi
Təranə xanımın
dərsləri, işi
ilə mütəmadi
maraqlanması onu bir ailə başçısı
kimi, bir ata kimi bütövlüyündən,
şərqlilərə məxsus
kişi xüsusiyyətindən
xəbər verirdi.
Arif çox
işləyirdi. Nə vaxt gedirdin,
yazı masasının
arxasında idi. Bizə gələndə də yeni aldığım kitabları tez nəzərdən keçirirdi.
"Deyəsən hamısını oxumusan,
qeydlərdən görürəm,
niyə məqalə yazmırsan" - deyirdi.
Daim məni kitab nəşr etdirməyə
təhrik edirdi.
1990-cı ildə "Nəsrin
poetikası" kitabını
avtoqrafla mənə verəndə yazmışdı
ki:"... "A.Şaiqin nəsri" kitabını oxumaq arzusuyla". Deyirdim,
ay qardaş, mənə
dedin, dedin, doktorluq dissertasiyasını
işləyib qurtardım,
bəs özün niyə tamamlamırsan?"
Son illər ona
acığım tuturdu
ki, ətrafına bax, tez elə,
dəstədən geri
qalma, işini yekunlaşdır. "Baba, mütləq yekunlaşdıracağam",
- deyirdi.
Klassiklərimiz, əsasən də
M.F.Axundov və C.Məmmədquluzadə haqqında
nə qədər söz deyilib, kitab yazılıbsa bu ünlü sənətkarlar haqqında
Arif Məmmədov kimi nəzəri, onların əsərlərinin
poetikası haqqında
fikir deyən olmayıb. (Bu fikirləri Arifin dəfn mərasimində akademik İsa Həbibbəyli də vurğuladı -B.B)
Forma və məzmunun öyrənilməsinin bir
sıra problemlərini
birləşdirən müəllif
obrazının, eləcə
də bütövlükdə
narratologiyanın (təhkiyənin
qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi haqqında
elmdir - B.B) tədqiqi Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı
üçün həm
xüsusi elmi-nəzəri,
həm də praktik əhəmiyyətli
məsələ olduğundan
Arif bizim ədəbiyyatşünaslıqda məncə bu işlə və xronotopla ilkin məşğul olan nəzəriyyəçi alimlərdəndir.
Rus ədəbiyyatşünaslığından isə M.Baxtin və D. Lixaçov bu sahəni- nəsrin poetikasının
komponentlərindən olan
narratologiya və xronotopla ilk məşğul
olan alimlərdən olmuşlar.
"Ədəbiyyat qəzeti"ndə
Arifin "Epik sözün poetik gücü" adlı kitabı haqqında məqalə yazmışdım. M.F.Axundzadə haqqında, nəsr əsərlərinin poetikasından
bəhs olunurdu. Arifi tələbələri də
çox istəyirdi.
Mən özəl universitetlərin
birində tədris işləri üzrə prorektor və jurnalistika kafedrasının
müdiri olduğum vaxtlarda onu dərs
deməyə dəvət
edəndə də, Azərbaycan Müəllimlər
İnstitutunda magistratura
və doktorantura şöbəsinin müdiri
olanda da onu, zəruri ehtiyac bilib, ora dəvət etmişəm. Tələbələrin və alim həmkarlarının
onu necə sevdiyinin şahidi olmuşam. Nə qədər geniş
qəlbli, erudisiyalı,
çox mütaliə
edən bir ziyalı idi.
Uzun illər Bakı Dövlət Universitetində çalışdı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyində katib işlədi. Yazıçılar Birliyində iş otağına dərsdən sonra gedərdim. Ədəbi prosesdən söhbətlər edər, evə gedəndə yeni nəşrlərdən payımı verərdi, yaxınlıqda yaşadığımıza görə köhnə "Qaz-31"i ilə evimizə qədər gətirərdi. Ərinməz, yorulmaz, çox zövqlü, canıyanan insan idi. Yazıçılar Birliyinin sədri Anar müəllimə ehtiramı və məhəbbəti ürəkdən idi. Dedikcə çox istəyirdi Anar müəllimi, onun şəxsiyyətinə və yaradıcılığına böyük qiymət verirdi. Fikrət Qocanı poeziyasının özünəməxsusluğuna görə fikir, düşüncə poeziyasının öndə gedənlərindən sayırdı. Arif vəzifə həvəsində olan insan deyildi. Dərs deməyə, gənclərlə ünsiyyətdə olmağa, yazı yazmağa daha çox həvəsli idi. Bir vaxtlar Prezident Aparatında işləyəndə də "Yaradıcılıqdan qaldım" - deyirdi. Gənclərə xüsusi qayğı göstərirdi. İstedadlı gənclərə daha çox köməklik göstərməyə cəhd edirdi, əlbəttə, imkanları daxilində. Arxasızlara dayaq duran idi Arif Əmrahoğlu.
Arifin "Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız" (bəlkə də bu kitabda Arif ürəyini boşaldıb. Yaşlı nəsillərlə yanaşı, yaşıdları və ya bir az ondan yaşlı olan yazıçı, şair, alimlər haqqında hər kəsin özünə uyğun, əlbəttə, əsərləri barəsində fikir-düşüncələrini bildirib. Onun məqalə və resenziyalarının hər biri o şəxslər və ya əsərlər haqqında manifestə bənzəyir. Gənc, gələcək tədqiqatçıların bu yazılardan dəyərli bir məxəz, həm də məramnamə kimi istifadə edəcəklərinə şübhə etmirəm) məqalələr, resenziyalar kitabı nəyə görəsə "Biz bu dünyadan gedər olduq...." bölməsi ilə açılır. Elə bil gedəsi olduğu ürəyinə damıbmış, fəqət onun ürəyi etibarlı oldu. Özü mənə bir dəfə dedi ki, ürəyim kişi oldu, xəbərdarlıq etdi ki, ağrıyıram. O vaxtlardan müalicəsinə başladı. Nankorluq edən başqa xəstəlik, başqa orqan oldu...
Açıq ürək əməliyyatı keçirdiyim vaxtda - 30 dekabr 2015-ci ildə, bir soyuq qış gecəsi birnəfəsə yazdım bu yazını.
Yoxluğun inanılası deyil, əziz dost...
Baba
BABAYEV
Filologiya
elmləri doktoru
525-ci qəzet.- 2015.- 8 yanvar.- S.7.