Hikmət
Hikmət
Sabiroğlunun 50 yaşına sözardı
Qəzetimiz
çapına ara vermişdi. Bir balaca yer kirələyib redaksiyanın
yükünü-ağırlığını ora
yığmışdıq. Anbara
çevirdiyimiz o bir cüt otağı qəzetin xatirə
muzeyi kimi hər gün ziyarətə gəlir, dərdləşib-söhbətləşib
dağılışırdıq.
Belə səmərəsiz
günlərin birində yenə o “muzeydə”, muzeydən də
çox ucqar kənd xəstəxanasının reanimasiya
şöbəsinə bənzəyən yarıqaranlıq,
yarıyıxıq tikilidə, yekə-yekə “ofis” dediyimiz mənzildə
taleyi yekə bir sual işarəsinin altındakı nöqtə
kimi havadan asıla qalmış xəstəmizin “yastığının
qırağını” kəsdirib, can üstə olan
arzularımızı həzin bir sükutla yad eləyirdik.
İkimizdən başqa kimsə yoxudu - uşaqların
çoxu ayrı yerdə iş tapdığından az-az gəlib
gedirdi. Mən, deyəsən, Hikmətin gətirdiyi
qəzetə baxırdım. Hikmət əlinə
əski alıb haranınsa tozunu silirdi - o, (sözün hər
mənasında!) çirkli yerdə otura bilmir.
Sonra bilmirəm, gözüm yoruldu, ya nəydisə, mən
pultu götürüb redaksiyadanqalma televizoru yuxudan
ayıltdım. Hansısa yerli telekanal CNN televiziyasına
qoşulub Nyu-Yorkdan canlı yayım verirdi. Düzü, əvvəl-əvvəl buna məhəl
qoymadım, nə baş verdiyi mənə dərhal
çatmadı. Sonra kanalları bir-bir
varaqladım - hamısında CNN, hamısında da Nyu-Yorkdan
canlı yayım. Birdən başımın
qapağını külək apardı elə bil, minillik
ölümdən oyanan kimi oldum:
- Ay Hikmət,
deyəsən dünya dağılır! - dedim.
2001-ci ilin 11 sentyabr günüydü. Terrorçuların ələ
keçirdiyi ikinci təyyarə ikinci göydələnə
canlı yayım gedə-gedə, gözümüzün
qabağında saplandı...
Siftə-siftə
çoxlu ağlagələn-ağlagəlməz versiya səsləndirilsə
də, bu işi törədənlərin kimliyi bizdə
şübhə doğurmadı - o çağa qədər “əl-Qaidə”
imperiyasıyla da, Bin Ladenlə də bağlı az-çox
bilgimiz vardı, qəzetdə bu barədə yazılar da
vermişdik. O dəqiqələrdə bizi işin bu tərəfi
yox, bundan sonrası maraqlandırırdı: Amerika dövləti
bu məsələyə necə reaksiya verəcək,
dünya indən belə hansı prinsiplə, hansı əqidəylə
yönəldiləcək?
Yaralı
göydələnlər hələ can verməmiş,
çağdaş tacir-burjua sivilizasiyasının rəmzi sayılan
qüllələr hələ çökməmiş - iki
daşın arasındaca Hikmətlə hadisələrin
gedişini belə proqnozlaşdırdıq: Amerika bu misli
görünməmiş hücuma iki cür cavab verə bilər
- ağına-bozuna, yəni əqidəsinə, simasına,
dünyanın siyasi səhnəsində roluna baxmadan hər kəsi
müttəfiqliyə götürüb, düşmən
bildiyi tərəfə savaş açmaqla (bu, olacaqdı
terrorun ruhuyla yox, gövdəsiylə; köküylə yox,
qol-budağıyla savaşmaq), bir də şərlə,
yalanla, istər yanlış əqidəli, istər əqidəsiz
adamlarla əməkdaşlıqdan imtina eləyib, ya da
heç olmasa belə əməkdaşlıqları arxa plana
keçirib, bütün dünyada demokratik gücləri əvvəlkindən
qat-qat artıq dəstəkləməklə, haqlılara,
dürüstlərə sözdə yox, əməldə arxa
durmaqla (bu da ola bilərdi terrorun kökünü qazmaq, onu
ruhsuz bədənə, cansız leşə çevirmək);
ancaq Amerika, çox güman, birinci yolu seçəcək (“məruzə”mizin
yekun bölməsində belə deyilirdi); bu seçim planetdə
olduqca böyük fəsadlar törədəcək; o fəsadları
aradan qaldırmaq üçün, bəşəriyyəti
şər şəbəkəsinin torundan qurtarmaq
üçün dünyada namuslu, vicdanlı, dürüst
adamlara ehtiyac artacaq; bax onda Hikmətin zamanı gələcək...
(Düzdü,
Hikmətin zamanı hələ də gəlib
çıxmayıb, ancaq o zaman Hikmətə sarı gəlməkdədi,
özü də Hikmətin düz ayağına gəlməkdədi!..)
...Mən
niyə onun haqqında danışmağa ən yeni tarixin
dönüş nöqtəsindən, qlobal savaşın cəbhə
xəttindən, üçüncü dünya müharibəsinin
faktiki elan olunduğu gündən başladım? Deyim: mən
tarixin insanları arabaya qoşulu cansız cəsəd kimi
arxasınca sürüklədiyinə, insan kütlələrini
heyvan sürüsü kimi otardığına yox, tarixi
insanların yaratdığına, insanların yönəltdiyinə
inananlardanam. Yox, yenə fikrimi sərrast demədim, deyim: məncə,
insanların 1 faizi (rəqəm şərtidi, mən 0.001 faiz
də yaza bilərdim) tarixi şəraiti yaradır, qalan 99
faizi də həmin şəraitə uyğun öz həyatını
qurur. Yəni yaxşılı-yamanlı bu 1
faiz (ya da 0.001 faiz) dünyanı pis-yaxşı idarə eləyir.
Ancaq həmin bu 1 faizin özü də faizlərə
bölünür: reqressiv çoxluq bəşər
övladının ayaqlarından asılıb dünyanı
elə hey geriyə - tarixin keçilmiş, tapdanmış
günlərinə çəkir, proqressiv azlıqsa... Yox,
proqressiv azlığın özü də faizlərə
bölünür: az qismi gələcəyə kəşfiyyata
çıxıb tarixin ayaq dəyməmiş yerlərində
dolaşır, hələ yaşanmamış illərdə hələ
doğulmamış insanların həyatını layihələndirir;
bundan bir neçə qat artığı karvanın
qabağınca, böyrüncə addımlayır, tarixə,
insanlara həm bələdçilik, həm keşikçilik
eləyir; yarıdan çoxu da o karvanı itdən-qurddan
gözləmək üçün gedənləri arxadan izləyir,
ömrünün çıxacağına qədər
insanları keçilmiş, yaşanmış vaxtın kinindən,
hikkəsindən qoruyur. Zamanın harasında
mövqe tutur-tutsun, dünyanı həmin o azlıq idarə
eləyir, milyardlarla insan mənzil başına onların
cızdığı marşrutla, onların bələdçiliyilə
çatır (marşrutdan yayınma nə qədər olsa
belə!). Bax, mən Hikməti həmin o
azlığın içində görürəm.
Soruşan
tapılar: Hikmət Sabiroğlunun dünyanı idarə eləməyə
nə gücü var - hələ ötən yaya qədər
bir il işsiz-donluqsuz qaldı, idarə elədiyi
dünyada ona bir iş yeri də tapılmırdı... Mən
deyim: Hikmətin əxlaqı var! Əxlaq atom
bombasından qat-qat böyük qüvvədi, belə
olmasaydı, nüvə silahı Tanrının yuva qurduğu
bu balaca planeti, kainat tozunu çoxdan toz-toz eləmişdi.
Əxlaq, eşq, sevgi, gözəllik - bunlar bir
olan Allahın başqa-başqa adlarıdı. Şumer əlifbasından Pifaqor teoreminə, təkərdən
mobil telefona qədər dünyanın bütün
möcüzələrini insanın eşqi, əxlaqı
yaradıb. Əxlaq - dünyaya məməli
heyvan kimi gələn insanı allahlıq məqamınacan
ucaldan gücün-qüdrətin bir adıdı. Hər yarpaq dünyanın havasını necə təmizləyirsə,
könüldən qopan hər səmimi istək, hər
xoş niyyət də (hələ əməldən
danışmıram!) kainatın mənəvi havasını
eləcə duruldur. Qəlbini, əxlaqını
işsiz qoymayan adam təkcə elə niyyətiylə
tarixin yaradılmasında, dünyanın idarə
olunmasında birbaşa iştirak eləyir!
Ancaq şər, ancaq əxlaqsızlıq... Şər yaradıcı deyil, istehlakçıdı, istifadəçidi, istismarçıdı, oğrudu! Şər xeyirin yaratdığı əlifbayla ölüm fərmanı yazır, xeyirin yaratdığı düsturlara baxıb zəhər bişirir, təkərlərin üstündə bəla gəzdirir, mobil telefonlara əcəl mesajları göndərir. Şər yaratmır, yamsılayır. Şər - təqlidçi, şər - tərsməzhəb, şər - təlxəkdi!..
...Həmin o 11 sentyabr günü bizim verdiyimiz proqnoz doğruldu: Amerika alov atını minib sağa-sola çapdı, əxlaqdan, mənəviyyatdan nəsibini almamış dünya liderləri şıdırğı alverə başladılar, okeanın o tayında yevangelistlər İsanın, bu tayda radikal şiələr Mehdinin (deməli, həm də Əlinin, Hüseynin...) zühuruna hazırlıq görməyə başladılar (“hazırlıq işləri” yer üzündə zülmün ərşə dirənməsiylə tamamlanmalıydı!), o yandan da həyatı xristian-müsəlman savaşı şəklində təsəvvür eləyən barışmaz sünnülər Dəccala islam adından danışmaq haqqı tanıdılar. Yeni üsullarla aparılan yeni dünya savaşında yeni-yeni cəbhələr açıldı. Ancaq çox keçməmiş Ulu Qüdrət, İlahi Qanun yenə öz sözünü dedi: Hüseyn İranda yox, Amerikada zühur elədi, başında durduğu dövləti də, üstəlik, bütün Qərb dünyasını da əyri yoldan qaytardı, milyonlarca müsəlmanı İblisin iradəsiz quluna çevirmiş Dəccalın xəlifəliyinə son qoydu. Məntiqlə, bundan sonra qiyamət qopmalı, məhşər qurulmalıydı.
Bir azdan qiyamət də qopacaq. Qiyamətdən sonra hər şey qiyamət olacaq, Hikmət!..
Biz o dönüşü çox, çox, lap çox arzulamışdıq, dünya güclərinin fəlakət yolundan qayıtmasını bütün qəlbimizlə, ruhumuzla diləmişdik, bu barədə Hikmətlə bəlkə min yol söhbət eləmişdik (bir yerdə olanda biz öz dərdimizdən-sərimizdən danışmırıq ki!). Vallah, ona heç söhbət də demək olmaz, ibadət eləmişdik desəm, inanın. Kim bilir, bəlkə bizim könlümüzdən qopan dalğalar dünyanın ixtiyarı əlində olan kimsələrin beynindən yan ötmədi? Planetin getmədiyimiz yerlərində üzünü görmədiyimiz, adını eşitmədiyimiz minlərlə könül dostumuz, əqidə qardaşımız səsimizi eşitdi bəlkə?..
Mən niyə Hikmətin dərdini aparıb dünyanın dərdinə calayıram? Deyim: dünyanın dərdinə əlac tapılmayınca Hikmətin dərdinə də çarə tapılmaz. Hikməti Şuşaya aparan yol artıq çoxdandı Yevlaxdan, Bərdədən, Ağdamdan keçmir; bu gün o yol Suriyadan, İrandan, Suxumidən, Krımdan, faşizmdən azad olunmuş Moskvadan, imperiya əsarətindən qurtulmuş Qafqazdan... bəlkə də lap elə Təbrizdən keçir. Böyük şərin tüstüsü yerlə göyün arasını açmadıqca, dünyanın işlərinə aydınlıq gəlmədikcə Xocalıdan Şuşaya, Şuşadan Laçına gedən yolun dumanı da dağılmayacaq.
Aydınlıq! Biz təkcə pəncərələri yox, bütün divarları, qapıları da şüşədən olan bir dünyanın həsrətini çəkirik. O dünyanın insanları da şəffaf olacaq, bu üzdən baxanda o üzləri görünəcək. Onda yalan danışmağa da ehtiyac qalmayacaq, yalan bir silah kimi kəsərdən düşmüş sayılacaq. Yalan danışmağı heç bacarmayan Hikməti o şəffaf dünyanın fonunda görməyi mən çox, çox arzulayıram.
Mən Hikmətin xoşbəxtliyini dünyanın xoşbəxtliyindən ayrı görə bilmirəm, çünki yer üzündə bircə nəfər bədbəxt (başqalarının ucbatından bədbəxt!) adam qalacaqsa, Hikmətin xoşbəxt olmamaq üçün bəhanəsi də qalacaq. Bizim hər görüşdə yad elədiyimiz bir devizimiz var: hamıya yaxşı olsun, biz də onun içində! Hamıya kölgə salmayan xoşbəxtlik bizi xoşbəxt eləmir (yoxsa nə vardı elə xoşbəxt olmağa!..). Universal olmayan dəyər - həqiqi dəyər deyil, yalançıdı, məhəllidi, qəlpdi, saxtadı, keçicidi, fanidi. Bədbəxt adamların arasında bəxtəvər-bəxtəvər dolanmaq olmaz, gec-tez o bəxtəvərlik sandığı şey insanın ən böyük fəlakətinə çevrilər. Bədbəxt adamların arasında xoşbəxt yaşamağın həmişə yalnız bir yolu olub - o adamların xoşbəxtliyinə çalışmaq.
Hə, bizim devizimizin ikinci hissəsi də var: öz xoşbəxtliyini xalqının, millətinin, cəmi insanların xoşbəxtliyindən qıraqda görənə lənət, lənət, min lənət! İndi gördünüzmü Hikməti xoşbəxt eləmək nə qədər çətindi?..
...Əlbəttə, bu dünya savaşı da tezliklə bitəcək. Sivilizasiyanı bünövrəsinə qədər dağıtmaq istəyən, universal (yəni həm də müqəddəs!) dəyərlərə yağı kəsilən reqressiv-gericil güclərin, qara qüvvələrin, kəsəsi, İblisin niyyəti yenə puça çıxacaq. “Qiyamətə” qalan imperiyalar da dağılacaq. “Qiyamətdən sonra” dünyada dinlərin, dövlətlərin rolu bir xeyli azalacaq. Bir zamanlar dinlər də, böyük dövlətlər, imperiyalar da bir-birinə qənim kəsilmiş, ya da bir-birindən xəbərsiz olan xalqları, millətləri birləşdirir, bir-birinə tanıdırdı. Sonra tərsinə oldu: din də, dövlət də bəşər övladlarını bir-birindən ayırmağa, xalqlar, millətlər, ümmətlər arasına nifaq toxumu səpməyə başladı. Tarix boyu ömrünü başa vurmuş hər bir ictimai institutun aqibəti belə olub. Ancaq hansısa institutun sıradan çıxmağı heç də dünyanın başsız-yiyəsiz qalmağı demək deyil - biri gedər, ondan da yaxşısı gələr. “Qiyamətdən sonrakı” dünyada tədrici keçid prosesini mən belə görürəm: dövlətlərdən təşkilatlara, hökumətlərdən şirkətlərə, məbədlərdən universitetlərə. O çoxdilli, çoxsəsli, çoxrəngli dünyada sərhədlər daha xalqların, millətlərin arasından yox, məsələn, rəqib təşkilatlarda, ya düşmən şirkətlərdə işləyən iki qardaşın arasından keçəcək.
O dünyada Hikmətin yerini də aydın görürəm (yer üzündə təyinatı olmayan insan yoxdu, təki hər kəs öz yerini tuta bilsin): istedadlı, azad bir jurnalist kollektivinin ağsaqqalı Hikmət Sabiroğlu gənclərə jurnalistikanın prinsiplərini, qəzetçiliyin sirlərini öyrədir. Ölkənin ən sanballı qəzetinə köşə yazıları yazır. Nəvələriylə oynamaq üçün axşamlar evə həmişə olduğundan tez qaçır. Məzuniyyətini Şuşada keçirir. Qocaman jurnalist, nəhayət, öz donluğundan razıdı, hətta Jurnalistika fakültəsinin istedadlı bir tələbəsinə öz hesabına təqaüd də verir...
Belə bir zamanın yetişəcəyinə bu gün inanmaq nə qədər çətin olsa da, o gələcəyin gələcəyinə mən zərrə qədər şəkk eləmirəm (çünki bizim qəlbimiz əlahəzrət Tarixə o dövranın layihəsini, sifarişini çoxdan verib). Bircə diləyim var: Hikmət başda olmaqla bütün dostlarımız, əzizlərimiz, bütün qeyrətli, vicdanlı adamlar (lap qeyrətsizlər, vicdansızlar da!) o günü görə bilsinlər. Elə mən özüm də görsəm, pis olmaz...
...İndi duyuq düşdüm: demə,
bayaqdan mən Hikmətdən yox, Hikməti bəhanə eləyib
özümdən danışırmışam. Ancaq buna təəccüblənmirəm:
mən Hikmətdən özüm haqda
danışırmış kimi də yox, ayrı nə
cür danışa bilərdim! Axı Hikmət - elə mən
özüməm. Hikmət Sabiroğlu - mənim
adlarımdan-imzalarımdan biridi. Bəli, mən - həm də
Hikmətəm. Hikmət - mənəm.
Fəxri
UĞURLU
525-ci qəzet.- 2016.- 9 yanvar.- S.27