Beatriçdən sonra birinci yüz
il
BİR TANIŞLIĞIN VƏ BİR ROMANIN HEKAYƏSİ
Tez-tez baş çəkdiyim kitab dükanında söhbətləşdiyim
adamın əvəzinə
mən yaşlarda gözəl bir qızla rastlaşdım.
C.Perecin kitabını almaq istədim. Ancaq romanın son nəşri
olduğundan və təkrar çap edilmədiyi üçün
ikinci əl bu kitabın qiyməti yenisindən iki dəfə baha idi. Almadım.
Təşəkkür edib çıxırdım
ki “Varlıq” dərgisinin köhnə saylarının gəldiyini
sanki Qəraib dənizindən tapılmış
bir xəzinə kimi təqdim edəndən sonra qızın dükanın
küncündəki qutunu
işarə edən barmağını kompasın
oxu kimi qəbul edib köhnə jurnallara tərəf addımladım.
Dərginin Yaşa Nabi
tərəfindən qurulduğunu
vurğuladı. Mən də
nə müəllimin
gözünə girmək
üçün fürsəti
fövtə verməyib
“Bilirəm” deyən tələbə kimi, nə də ilk dəfə eşidirəmmiş
kimi davrandım.
Ən çox sevdiyi şair Pablo Neruda imiş... Şairin “Bu gecə ən hüzünlü şeiri
yaza bilərəm” şeirindən bir hissə oxudum və Nerudanın ən çox bu şeirini sevdiyini dedi. Şeiri əzbərdən bilməyimə
heyranlığını gizlətmədi
və aramızda uzun bir dialoq
başladı. İstanbul Universitetində
hüquq təhsili alır. Dedektiv romanlardan, siyasətdən,
Türkiyədə yazarların,
müğənnilərin siyasi
görüşlərinə görə önə çıxmalarından danışdıq.
O, sevdiyi kitabları sıraladıqca mən də həmin əsərin süjetindən,
yadımda qalan bəyəndiyim hissəsindən,
obrazından danışaraq
daha təvazökar yolla “mən də bu kitabı
oxumuşam” deyirdim. Bir çox kitablar almağı mənə məsləhət
görsə də, bəzən nəzakətli
şəkildə “oxumuşam”,
bəzən də “bu tip kitablarla maraqlanmıram” deməklə
kifayətləndim. Ta ki,
Amin Maalouf deyənə qədər.
Bu dəfə hədəfdən yayınmadı.
Bu yazarın adını
eşitsəm, kitablarını
görsəm də, hər dəfə oxumağı ertələmişdim.
Yazarın kitabları arasında
ən çox sevdiyini, mənə hansı kitabını oxumağı tövsiyə
etdiyini soruşdum.
Cavab: “Beatriçdən
sonra birinci yüz il”.
lll
Bu ad Danteni xatırlatdı. Kitabı böyük
həvəslə aldım.
Yazarın Dante ilə necə
bir dialoq qurmasını düşündüm,
amma romanın Dante ilə bir əlaqəsi
yoxuydu. Yenə də “Beatriçdən sonra birinci yüz
il” həm
ədəbi, həm də marketinq baxımından uğurlu
ad olduğunu düşünürəm.
Kim bilir, təkcə adına görə
neçə-neçə oxucu
yazarını tanımasa
belə romanı alıb oxuyub.
Roman bir elm adamının
dilindən nəql olunur. Hadisələr Misirə skarabe
ilə bağlı edilən bir səyahətdən başlayır.
Skarabe həşərat adıdır.
İnsanlar onu diriliş
müjdəçisi, həyatın
simvolu kimi qəbul edirdilər.
Qədim zamanlarda ondan hazırlanan məlhəmi kim
içsə oğul sahibi olurmuş. Keçmiş zamanda danışmağıma baxmayın,
bu ənənə müasir dövrdə də davam etdirilir,
skarabeyə istinadən
dərman hazırlayıb satışa
çıxaran firmalar
yaranır. Həmin dərman qutuların üzərində isə ingilis və ərəbcə bu yazıya rast gələ bilərsiniz: “Bir oğlun olsun və nəslin
davam etsin”.
Amin Maalouf bu mövzunu qədim zamanlara qədər aparıb çıxarır, vaxtilə
qız uşaqlarının
qəbul olunmadığı
cəmiyyətləri, yalnız
oğul istəyən
ataları xatırladır. Qız olduğu
üçün ondan
imtina etməyən ailələr də isə ikinci, üçüncü uşaqlarının
oğlan olmalarını
istədiklərindən, kişilər
soylarını davam etdirmək məqsədiylə
bu dərmanın möcüzəsinə sığınırlar.
Dərmanın digər xüsusiyyəti
budur ki, onun təsirindən ömür boyunca qurtulmaq mümkün deyil, yəni bir dəfə qəbul edən kişinin heç vaxt qız uşağı
dünyaya gəlmir.
Onun istehsalı ilə əvvəlcə Foulbot adlı birisi məşğul olur.
O, vergilərdən, cəzalardan
yayınmaq üçün
dərmanın rəsmi
olaraq heç harda reklamını qurmur, apteklərdə satışa çıxarmır.
Dərmanın rahatca əldə
olunmasını xüsusi
qurulmuş satış
şəbəkəsi həyata
keçirir. Qısası, onun satılması ağızdan-ağıza keçən
təriflərdən, effektini
görənlərin dostyana
bir-birlərinin qulaqlarına
pıçıldadıqlarından aslıdır. Belə olduqda
Foulbot aidiyyatı qurumların diqqətindən
kənarda qalır.
Çünki rəsmi orqanlar
insanların möcüzə
adlandırdığını şayə kimi qəbul edir, bir kapsul atmaqla
oğlan uşağına
sahib olmaq kimi cahilcə fikrə heç önəm vermirlər.
Adətən bir film uğur qazananda onun ikinci, üçüncü
hissəsini də çəkirlər. Kitablar barəsində də
eyni sözü demək olar. Daniel Defo satış uğuru qazandıqdan sonra “Robinzon Kruzo”nun ikinci hissəsini yazması,
Harry Poter silsilə kimi... Və bir məhsul
çox satırsa, bu işdə gəlir yeri varsa, mütləq başqa ağıllı adamlar ya onun
saxtasını, surətini
yaradırlar, ya da ki, o məhsulla
rəqabət aparacaq yeni bir şey
bazara çıxarılır.
Gözlənildiyi kimi bu dərmana müraciət edənlərin sayca çoxalmasını, bu işdə qazanc olduğunu görən digər şirkətlər
bu kimi məhsullar
istehsal etməyə başlayırlar. Təbii
ki, onlar Foulbot kimi yox,
peşəkarlıqla, böyük
bir firmanın adına yaraşan
şəkildə davranırlar.
Cinsi ayrı-seçkilik
etdikləri üçün
onlara qarşı çıxanların sayını
azaltmaq üçün
belə bir dərmanın istehsal olunmasında əsas məqsəd kimi kişi sonsuzluğunun
qarşısını almaq
olduğu deyilərək
gördükləri işə
bəraət qazandırmış,
bu işə elm donu geyindirmişlər. Beləliklə, rəsmi dairələrdən
icazə alınır,
dərmanlar heç bir problem olmadan apteklərdə satılır.
Bütün uşaqların oğlan olması qızların azalması, yoxa çıxması, cinslər
arası balansın pozulması təhlükəsini
yaradır. Qadınların sayı azalanda
kişilər cinsəl
yoxsulluq, ailəsizlik problemi yaşayırlar.
Qadının yoxluğu dünyaya
yeni insanın gəlməməsi məsələsi
barədə də düşündürür. Bir sıra adamlar, xüsusilə qadınlar bu firmalara etiraz
edirlər. Bəzi ölkələrdə
bu dərmanın əks qarşılığını
axtarırlar, bəzi yerlərdə isə yeni doğulacaq qız uşaqları üçün pul təklif edirlər. Qızların sayı azaldığından
onlar dəyər qazanmağa başlayırlar.
Qadınlar qaçırılmaq və bu qədər
kişinin arasında təcavüzə məruz
qalmaq qorxusundan çölə çıxa
bilmirlər. Yeni doğulan
qız uşaqları
oğurlanıb satılmasın
deyə polislər doğum evlərində keşik çəkməyə
başlayırlar.
Bütün baş verənlərin mərkəzində hadisələri bizə nəql edən adam və jurnalist həyat yoldaşı dayanır. Onların qız uşaqları olur. Adı: Beatriç. Romanın adıda buradan doğur. Təhkiyəçi zamanı qızı Beatriçin doğumu ilə yeni bir əsrin başlanğıcı hesab edir, baş verən hadisələrin zamanını isə Beatriçdən səkkiz il, on il sonra şəklində göstərir. Onlar “Ziyalılar Şəbəkəsi”ni yaradaraq qız uşaqlarının ölümünə, bu dərmanların qadağan olunmasına qarşı maarifləndirici fəaliyyət aparırlar.
lll
“Qərb həmişə sənin bildiyin kimi sülh və ədalət diyarı deyildi, qadın və kişi hüquqlarının, təbiəti qorumaqdan ötrü ürəkləri getmirdi. Səndən bir əvvəlki nəsildən olan mən bambaşqa bir Qərb tanıdım. Bunu unutma ki, yüz illər boyunca Yer kürəsinin dörd bir yanında izlər qoyduq, imperiyalar qurduq, mədəniyyətləri dağıtdıq, bir-birimizi top atəşinə tutduq, XX əsrin ortalarına qədər zəhərli qazlarla insanları öldürdük. Sonra bir gün hər şeydən doymuş, yorulmuş, qocalmış halda ən rahat kresloya oturduq. Və indi “Hər şey yaxşı olsun” deyirik”.
lll
Digər kitab dükanlarını gəzdim. Anidən içimdə bir səs yenidən geri qayıdıb o qızla söhbət etməməmi dedi. Ancaq bu səs nə beyinin, nə də ürəyin razılığını ala bildi. Birincisi bilir ki, həddən artıq çox danışmaq, söhbəti uzatmaq işin dadını-duzunu qaçırır, qarşındakına olan maraq itir. İkincisi isə bəzi şeylərin sonuna heç də getməmək, yarıda kəsmək lazım olduğunu hiss edir. Beləcə sonunu istədiyin kimi xəyal etmək şansın var. Məsələn, adını soruşsam, bəlkə də, elə bir isim deyəcəkdi ki, hər şey birandaca sehrini itirəcəkdi. Amma indi onu yaddaşıma Beatriç kimi yazıb, sizə də o cür təqdim edə bilərəm... Yavaş-yavaş Aslıhan Pasajından çıxıram. Hava soyuqdu. Paltomun boynunu qaldırıb Taksim metrosuna tərəf addımlayıram. Və bildiyiniz kimi filmlərdə tam da belə anlarda işıqlar sönür, teatrda pərdələr enir, kitablarda səhifələr yavaşca çevrilir...
Ramil Əhməd
525-ci qəzet.- 2016.- 9 yanvar.- S.21