Gündüz
İsmayılov: “Ədalətli ol, yaltaqlıq etmə”
“MƏN “QURAN”IN BƏZİ AYƏLƏRİNİ BAŞQA CÜR TƏRCÜMƏ VƏ İZAH EDƏRDİM”
Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin
sədr müavini Gündüz İsmayılovla söhbəti
təqdim edirik.
-
Gündüz müəllim, ixtisasca
ilahiyyatçısınız. Amma aktiv cəmiyyət
həyatına daxil olmanız jurnalist fəaliyyəti ilə
başlayıb. Necə oldu ki, siz jurnalist
işləməyə başladınız?
- Mən
jurnalistika təhsili almamışam və özümü
heç zaman jurnalist hesab etməmişəm. Sadəcə,
mətbuatda çalışmışam. İxtisasca
ilahiyyatçıyam, Bakı Dövlət Universitetinin
İlahiyyat fakültəsini bitirmişəm. Orta məktəbi
1999-cu ildə bitirib ali məktəbə sənəd
verdim. Həmin ilin avqust ayı idi, ali məktəb
imtahanlarının cavablarını gözləyirdim. Belə bir vaxtda atamın köhnə dostlarından
biri, şair Nazim Əhmədlinin vasitəsi ilə “525-ci qəzet”ə
getdim və müxbir kimi işə başladım. Üstündən bir həftə keçəndən
sonra qəbul imtahanlarının nəticələri
açıqlandı və İlahiyyat fakültəsinə
daxil oldum. Təhsil aldığım
müddətdə, o cümlədən, aspirantura
dövründə “525-ci qəzet”də işlədim, 2005-ci
ilə qədər müxbir kimi çalışdım.
Həmin ildən isə qəzetin Siyasət
şöbəsinin müdiri oldum. Bir il
sonra isə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət
Komitəsində işləmək fürsəti yarandı...
- Mən
elə bunun üzərinə gəlmək istəyirdim. Jurnalist fəaliyyətindən Dini Komitəyə
keçidiniz maraqlıdır.
- İxtisasca ilahiyyatçı olduğum
üçün Komitədə işləmək arzum var idi. Həmin dövrdə mənə
bir neçə yerdən iş təklifi olunmuşdu. Biri Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət
Komitəsi, biri Diasporla İş üzrə Komitə, digəri
isə Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət
Komissiyası idi. Təbii ki, mən ixtisasıma uyğun
olanına üstünlük verdim və Dini Qurumlarla
İş üzrə Dövlət Komitəsinin Dini qurumlarla
iş üzrə şöbəsində məsləhətçi
vəzifəsinə təyin edildim. Elə oldu
ki, bir neçə aydan sonra şöbə müdirini əvəz
etdim. Üstündən bir il
keçdikdən sonra, 2007-ci ildə şöbə müdiri
kimi təsdiqləndim. 2011-ci ilin fevral
ayının 18-də isə Prezident cənab İlham
Əliyevin sərəncamı ilə komitə sədrinin
müavini təyin edildim.
- Siz Mübariz Qurbanlıdan əvvəl Elşad İskəndərov,
ondan əvvəl isə Hidayət Orucovla işləmisiniz. Bu üç
fiqur arasında hansı fərqləri sezmisiniz?
- Sadəcə
onu demək istərdim ki, harada və kimin rəhbərliyi
altında işləməyimdən asılı olmayaraq üzərimə
düşən vəzifəni vicdanla yerinə yetirməyə
çalışmışam. Əsas məqsədim
bu olub ki, cənab Prezidentin yüksək etimadını
doğruldum, dövlətimin mənafeyini qoruyum. Mənim üçün milli dövlətçilik
vətən, din, ailə kimi müqəddəsdir. Yerdə qalanlar isə təfərrüatdır.
Sualınıza gəlincə, hansı işdə
çalışmağımdan asılı olmayaraq işə
yanaşma prinsipimi dəyişməmişəm: ədalətli,
işgüzar ol, yaltaqlıq etmə. Həmişə
bu prinsipə bacardığım qədər əməl etməyə
çalışmışam və rəhbərlərimdən
narazı olmamışam.
-
Sualıma tam cavab vermədiniz. O zaman söhbətin rakursunu
yenidən dəyişək. İlahiyyat
fakültəsini bitirdiyinizə görə, yəqin ərəb
dilini də bilirsiniz.
-
Diplomumda ixtisasımın ərəb dili müəllimi və
ilahiyyatçı olduğu yazılıb.
- Ərəb dili məsələsinə adi bir məsələ
kimi toxunmadım. Bu amili qabartmaqda məqsədim var və
sonrakı suallarda buna qayıdacağıq. İstərdim bu mövzuya keçməzdən
öncə, sizin jurnalistlərlə əlaqələrinizə
də toxunaq. Bəzən mediadan məmurluğa
yüksələn keçmiş həmkarlarımızla
sonradan əlaqə saxlamaq çətin olur. Sizin
keçmiş həmkarlarınızla münasibətləriniz
necədir?
- Mənim
nəinki media nümayəndələri, ümumiyyətlə,
hamı ilə münasibətlərim normaldır. İnsanlarla həmişə səmimi olmağa
çalışmışam. Hətta onu
deyim ki, mənim heç zaman ayrıca qəbul günlərim
və ya qəbul saatlarım olmayıb. Kimliyindən
asılı olmayaraq istənilən şəxsin Komitəyə
yaxınlaşıb birinci mərtəbədən daxili
telefonla zəng vurması kifayətdir ki, onunla
görüşüm. Komitədəki digər
həmkarlarım da belədir. İstənilən
vətəndaş bizim qurumda istənilən şəxsin
asanlıqla qəbuluna düşə bilər. Bunun üçün uzaqbaşı 5 dəqiqə
gözləmək lazımdır. Bizim
prinsipimiz budur ki, vətəndaşla aramızda sərhəd
olmamalıdır.
- Kirayədə
qalırsınız. Bu illər ərzində necə olub ki, ev almamısınız? Komitə sədrinin
müavini olduğunuza görə, evsiz olmanız cəmiyyət
üçün bir az təəccüblüdür.
- Bu
cür məsələlərin ictimailəşdirilməsinin
tərəfdarı deyiləm. Çünki bu,
şəxsi məsələdir. Sadəcə,
onu deyə bilərəm ki, evsizlik problemimi indiyədək həll
edə bilməmişəm. Buna təəccüblənənlər
də, təəssüflənənlər də ola bilər.
- Bu
yaxınlarda qeyd etdiniz ki, şəxsi kitabxananızdakı
kitabları kiməsə bağışlamaq istəyirsiniz. Bu ideya birdən-birə haradan ağlınıza gəldi?
- Əslində, kitablarla bağlı çoxdan
düşünürdüm. Qaldığım mənzildə
darısqallıq idi, şərait o kitabların
hamısını saxlamağıma imkan vermirdi. Düşündüm ki, ən doğru variant
kitabları kiməsə hədiyyə etməkdir. İlk qərarım bu oldu ki, kitablarımın əksəriyyəti
dini ədəbiyyat olduğu üçün onları
ilahiyyatçı bir nəfərə hədiyyə edim.
Amma çox istəyirdim ki, həmin adam
ucqar dağ kəndində, ucqar rayonda orta məktəbdə dərs
deyən müəllim olsun.
- Xəyalınızdakı
həmin adamı tapdınız?
- Şabran rayonunda yaşayan, İlahiyyat fakültəsindən
məzun olan bir nəfər o kitabları istədi. Mən də
demək olar ki, kitablarımın 70 faizini ona hədiyyə
etdim. Bununla da məsələ bitdi.
-
Gündüz İsmayılovun mütaliə dairəsi yəqin
ki, təkcə dini ədəbiyyatla məhdudlaşmır.
-
Kitablarımın içərisində dindən tutmuş,
siyasətə, diplomatiyaya, bədii ədəbiyyata qədər
müxtəlif kitablar var idi. Sadəcə,
ixtisasıma görə kitablarımın böyük əksəriyyəti
ilahiyyatla bağlı idi. Bu nöqteyi-nəzərdən
həmin kitabları ilahiyyatçıya verməyi
düşünürdüm. Onu da deyim ki,
İlahiyyat fakültəsinə təsadüfən daxil
olmuşam. Böyüdüyüm mühit
məndə dinə maraq oyatmamışdı. Orta məktəbi
bitirdikdən sonra ali məktəbə sənəd
verən zaman qəbul olunmaq üçün 15 ixtisas
yazdım. Sən demə bu ixtisasların
içərisində ilahiyyat da varmış
(gülürük).
- Yəqin
ki, hüququ istəyirdiniz.
- Xeyr! Mən ya diplomat, ya da filoloq olmaq istəyirdim.
Amma heç birindən ola bilmədim.
- Mənə
elə gəlir ki, bu gün də diplomat olmaq
üçün şanslarınız var.
- Yox. Mən İlahiyyat fakültəsinə daxil
olduğuma görə zərrə qədər də
peşman deyiləm. Əksinə, bir az
da sevinirəm ki, nə yaxşı ki, ilahiyyatçı
oldum. İlahiyyata bağlanmağım isə
ikinci kursdan sonra oldu.
- Necə?
- İkinci kursdan ərəb dilində müəyyən
qədər oxuyub-yazmağa, cümlələri anlamağa
başladım. Çətinliklə də olsa, artıq
“Qurani-Kərim”i ərəb dilində oxuyurdum. Başa
düşdüm ki, “Qurani-Kərim” insan beyninin məhsulu ola bilməz. Beləliklə, mərhələ-mərhələ
ilahiyyat, islamşünaslıq məni özünə çəkdi.
-
Özünüz dini ibadətlə məşğulsunuzmu?
- Allaha
inanıram və müsəlmanam. Hansı məzhəbdən
olmağım, ibadət etməyim və necə ibadət etməyim
mənimlə Allah arasında olan məsələdir. Nəinki özümün, hətta
başqalarının da bu barədə
danışmasını doğru saymıram.
- Keçək ərəb dili məsələsinə. Bu yaxınlarda ilahiyyatçı Elşad Miri ilə söhbətim zamanı o, mənə dedi ki, Vasim Məmmədəliyev və Ziya Bünyadov “Quran”ı tam düzgün tərcümə etməyiblər. O vurğulayır ki, Azərbaycanda heç kim “Quran”ı tam mənası ilə tərcümə etməyib. Ərəb dili mütəxəssisi kimi siz nə düşünürsünüz?
-
Heç bir tərcümə “Quran” deyil. “Quran”da
deyilir ki, bu kitab ap-açıq ərəb dilində göndərilib.
Kimsə iddia edirsə ki, “Quran”ın hansısa
dilə tərcüməsi “Quran”ın orijinalı səviyyəsindədir,
bu, gülüncdür. “Quran” yalnız ərəbcə
“Qurani-Kərim”dir. Sadəcə, tərcümənin
orijinalı özündə nə qədər doğru əks
etdirdiyi müzakirə oluna bilər. Bu mənada
düşünürəm ki, akademiklər Vasim Məmmədəliyevlə
Ziya Bünyadovun tərcüməsi “Quran”ın Azərbaycan
dilinə ən yaxşı tərcüməsidir.
- Belə
bir sual vermək zərurətini hiss edirəm. “Quran”ı
dərk etmək üçün ərəb dilini bilmək
şərtdirmi?
- İslama etiqad etmək və onu bilmək
üçün ərəb dilini bilmək şərt deyil. Amma “Quran”ın incəliklərini
bilmək üçün ərəb dilini bilmək önəmli
amillərdən biridir.
- Siz belə
güman edirsiniz ki, “Quran”ı tam başa
düşmüsünüz, yoxsa hələ də sizin
üçün açılmayan qatlar var?
- “Quran”ı, Allahın müqəddəs kitabını
sona qədər dərk etmək mümkün deyil. Hər kəs
öz əxlaqı, intellekti, dünyagörüşü səviyyəsində
qavrayır. “Quran”ı mütləq şəkildə
başa düşmək qeyri-mümkündür.
- “Tövrat”, “İncil”, “Quran”. Səmavi hesab edilən
dinlərin kitabları. Bu üç din arasında nə
qədər eyniyyət təşkil edən məqamlar olsa da,
ziddiyyətlər də az deyil. Bu ziddiyyətlər nədən doğur?
- Sizin
saydığınız kitabların hamısı səmavi
kitablardır. İslam inancına görə,
yalnız “Qurani-Kərim” təhrif olunmayıb, digərləri
isə dəyişikliklərə məruz qalıb. “Quran”la həmin kitablar arasındakı ziddiyyətlər
də bundan irəli gəlir. “Quran”ın
göndərilməsinin bir səbəbi də məhz ondan əvvəlki
səmavi kitabların təhrif olunmasıdır. Yəni qısacası, bizim inancımıza görə,
“Qurani-Kərim” zərrə qədər də təhrif
olunmayıb.
- Amma siz
özünüz də bunun inanc olduğunu deyirsiniz. Mən düşünürəm ki, hər inanc
doğrudur deyə, bir şey yoxdur. Bu
sualım primitiv səslənə bilər, amma məncə,
mahiyyəti açır. “Quran”dan əvvəlkilər
də Allahın kitabı idisə, onlar niyə dəyişdi?
Necə oldu ki, Allah o biri kitablarının dəyişilməsinə
şərait yaratdı, amma “Quran”ın yox?
- “Quran” ona görə təhrif olunmadı ki, o, sonuncu səmavi
kitabdır. Allah “Quran”da vəd edir ki, onu qiyamətə qədər
təhriflərdən qoruyacaq. Yəni,
qiyamətə qədər “Quran”ın təhrif
olunmayacağının zəmanətçisi Allahdır.
Zatən “Quran” təhrif olunsaydı, yeni bir
kitabın gəlməsinə ehtiyac yaranardı. Bizim inancımıza görə isə yeni bir kitab gəlməyəcək
və “Qurani-Kərim” heç bir zaman təhrif olunmayacaq.
- İnanc rasionaldırmı? İnancda bəzi
sütunlar var ki, o irrasional bünövrə üzərindədir.
- “Bəqərə” surəsinin 256-cı ayəsində
buyurulur ki, dində məcburiyyət yoxdur. Kim istəyər inanar, kim istəyər inanmaz. Hər kəs
necə düşünməyinə və necə
inanmağına görə özü Allah
qarşısında məsuliyyət daşıyır.
Heç kim başqasını
inandığına və ya inanmamağına görə
sorğulaya bilməz. Bu mənada kiminsə
fikirləşdiyi doqma deyil. Mənim də söylədiklərim
doqma ola bilməz. Mən sadəcə,
İslam dini ilə bağlı bildiklərim, oxuduqlarım
çərçivəsində danışıram. Mən demirəm ki, dediklərim yüzdə yüz əsl
İslamdır və ya mənim dediklərim yüzdə
yüz doğrudur.
- Siz
özünüz “Quran”ı yeni variantda, daha təkmilləşdirilmiş
şəkildə tərcümə etməyi
düşünürsünüz?
- Xeyr! “Qurani-Kərim”i tərcümə etmək
üçün ərəb dilini və İslamı yüksək
səviyyədə bilmək lazımdır. Mən nə ərəb dilini, nə də İslamı
o səviyyədə bilirəm. Amma bəzi
ayələr var ki, onların tərcüməsini və
izahını oxuduqda fikirləşmişəm ki, mən
onları başqa cür tərcümə və izah edərdim.
Bu baxımdan nə vaxtsa həmin ayələri
tərcümə etməyi düşünmədiyimi desəm,
yalan olar.
- Məsələn,
hansı ayələr?
- Məncə,
bu barədə indidən nəsə demək hələ
tezdir.
- Belə
başa düşdüm ki, tərcümələr sizi qane
etmir deyə, mövqe bildirməyi vacib hesab edirsiniz.
- Məni
qane etmir deyə deyil. Fikirləşmişəm
ki, bu şəkildə tərcümə və izah daha
yaxşı olardı.
- Keçək
işgüzar, gündəlik həyat tərzinizə. Deyəsən, şəxsi avtomobiliniz yoxdur.
- Şəxsi avtomobilim yoxdur, amma xidməti avtomobilim var.
- Şəxsi avtomobilinizin olmaması sizdə hər
hansı bir narahatlıq yaratmır ki?
- Qətiyyən.
Mən indi də yeri gələndə metrodan,
avtobusdan istifadə edirəm. Gedəcəyim
yer yaxın olduqda ora piyada gedirəm. Yəni
şəxsi avtomobilimin olmaması mənə heç vaxt
problem yaratmır. Ümumiyyətlə,
lüks həyata meylli deyiləm, hətta ən böyük
arzularımdan biri Azərbaycanı qarış-qarış,
payi-piyada gəzməkdir.
- Bayaq
dediniz ki, ailəniz dindar olmayıb.
-
Güclü dini ənənələri olmayan bir rayonda -
Laçında doğulmuşam. Ailəmiz dindar
olmayıb. Milli təəssübkeşliyi
dini təəssübkeşlikdən həmişə öndə
tutan bir mühitdə böyümüşəm. Mənim üçün indi etnik və dini kimlik
anlayışları biri-birinə zidd deyil. Onlar mənim milli kimliyimin daxilində vəhdət
yaradırlar. Yəni, etnik və dini
kimliyim birlikdə mənim milli kimliyimi
formalaşdırırlar. Bunun ən
gözəl ifadəsi bizim bayrağımızdır. Milli kimliyi inkar edən din anlayışını
heç vaxt qəbul etməmişəm. İlahiyyatçı
olacağımı da heç vaxt düşünməmişəm.
Hətta ömrümdə birinci dəfə
İlahiyyat fakültəsinə daxil olduqdan sonra məscidə
getmişəm.
- Məscidə
getmək zərurəti necə yarandı?
- O zaman
Bakı Dövlət Universitetinin İlahiyyat fakültəsi
universitetin tələbə şəhərciyində yerləşirdi.
İlahiyyat fakültəsinə yaxın yerdə
isə “İlahiyyat” məscidi var idi. Biz bəzi
fənləri praktiki baxımdan öyrənmək
üçün məscidə gedirdik. İslam
dininin əsasları fənninin bəzi bölümlərini
“İlahiyyat” məscidində keçmişik.
- Bu
gün Azərbaycandakı dinlər, təriqətlər tam
araşdırılmır. Yəni, rəsmi statistika yoxdur...
- Əhalinin statistikası aparılanda insanların dini,
inancı, təriqəti öyrənilmir. İnsanlar
bunu bildirməyə məcbur deyillər. Amma təxmini
hesablamalarımıza görə, ölkə əhalisinin 96
faizini müsəlmanlar, 4 faizini isə xristianlar, yəhudilər
və digər dinin nümayəndələri təşkil
edirlər. Bu gün Azərbaycanda “Krişna
Şüuru” dini icmasının, “Bəhai” dini icmasının
təəssübkeşləri var. Azərbaycanda həm
dağ yəhudiləri, həm Avropa yəhudiləri, həm də
gürcü yəhudiləri yaşayırlar. Təxmini hesablamalara görə, ölkə müsəlmanlarının
60-65 faizi şiə məzhəbinə, 30-35 faizi isə
sünni məzhəbinə mənsubdur.
- Dini Komitə təkcə İslam təmayüllü təriqətləri
araşdırmır. Biz bir informasiya ilə bağlı nə
qədər araşdırma aparmağa
çalışdıq, amma bir nəticə olmadı. Azərbaycanda yandırılma ənənəsi
varmı?
- Mən
belə bir hala rast gəlməmişəm. Amma
bununla bağlı “Krişna Şüuru” dini icması müxtəlif
vaxtlarda Komitəyə müraciət edib.
- Dəstək
göstərməmisiniz?
- “Krişna Şüuru” dini icması mərasimlərinin
təşkili üçün yer istəyirdi. Bəhailər
isə ayrıca qəbiristanlıq salmaq üçün
müraciət etmişdi.
-
Gündüz, müəllim, Bəhailik bəzən zərərli
təriqət kimi tanınır. Bu iddialarla
razılaşırsınız?
- “Bəhai” dini icması qeydiyyatdan keçib. Bakıda və
Sumqayıtda fəaliyyət göstərirlər. Bəhailik XIX əsrdən Azərbaycanda
yayılıb. Bu dinə münasibətimə
gəldikdə, nəsə deməyə çətinlik
çəkirəm. Çünki məmur
kimi bu barədə danışmağım düzgün
olmazdı. Biz dini icmalara qanunun gözü
ilə baxırıq. Əgər
icmaların fəaliyyətində hər hansı neqativ hal
varsa, buna şəxsi münasibət yox, qanun prizmasından
yanaşırıq.
- Bir dəfə parlamentdə belə bir fikir səsləndi ki, ibadətlər, azan öz dilimizdə olmalıdır. Belə bir şey mümkündürmü?
- Yox, mümkün deyil. İslam dünyası bir dəfə bu mərhələni yaşayıb. Bir vaxtlar Türkiyədə namazın, ibadətlərin, azanın türkcə olmasına cəhd göstərilib. Amma özünü doğrultmayıb. O vaxt Türkiyədə azanın daha yaxşı tərcümə olunması üçün müəyyən variantlar seçilmişdi. Azanı nəzmə çəkmişdilər. Amma heç biri özünü doğrultmadı. Azan da, ibadət də ərəb dilində olmalıdır.
- Ateist kəsimlər
var ki, dini tənqid edir. Əks mövqedə
olanlara münasibətiniz necədir? Amma mən
istəməzdim ki, bu sualıma sırf məmur prizmasından
yanaşaraq cavab verəsiniz. Öz şəxsi
fikriniz maraqlıdır.
- Biz XXI əsrdə
yaşayırıq. Əgər düşünsək ki,
heç kim dinə tənqid gözü ilə
yanaşa bilməz, bu, düzgün olmaz. Hər kəsin
öz mövqeyi, fikri var və hamı fikrini deməkdə sərbəstdir.
İslamı digərlərindən fərqləndirən əsas
xüsusiyyət də budur, digər fikirlərə
açıq olmasıdır. Təəssüf ki, biz dinlə
bağlı bəzən elə fikirlərə rast gəlirik
ki, adam İslamın bir qrup cahilin dini olduğunu
düşünür. Amma qətiyyən belə deyil.
İslam dünyasının intibah dövrünə nəzər
yetirin. O dövrdə elə
alimlər var idi ki, onlar ateist idilər. Yəni,
İslam orta əsrlərdə belə, fərqli fikitlərə
icazə verib. Bunu demək istəyirəm.
- Xarici
ölkələrdə çox olmusunuz?
-
Çox yox, amma olmuşam.
- Hansı təəssüratla qayıtmısınız?
- Zaman etibarı ilə ən çox qaldığım ölkə Amerika olub. Layihə çərçivəsində Amerikada 1 aya yaxın qalmışam. Bu müddətdə Amerikanın 6-7 ştatında olmuşam. Gəldiyim qənaət bu oldu ki, Amerika mənim düşündüyüm ölkə kimi deyil, fərqlidir. Məsələn, mən fikirləşirdim ki, Amerikada İslama münasibət daha çox qara çalarlardan ibarətdir. Amma gördüm ki, heç də belə deyilmiş.
- Uşaqlarınız barədə də məlumat verərdiniz?
- Oğuz və Fateh İsmayıl adlı iki oğlum var. Oğuz bu il məktəbə gedəcək, Fatehin isə hələ 4 yaşı var.
- Onların dinlə məşğul olmağını istərdinizmi?
- Mənim valideyn kimi vəzifəm doğru olanı göstərməkdir. Qərar isə onlarındır.
- Azərbaycanda dini lider hesab olunan şəxslər var. Məsələn, Hacı Qamət, hətta Hacı Şahin Həsənli və digərləri. Bəzən onların dedikləri birmənalı qarşılanmır. Adlarını sadaladıqlarımın çıxışlarında təriqətlərə çağırışları sezmək olar. Hacı Şahinin əvvəlki moizələrində də bu var idi, indi isə azalıb. Hacı Qamət isə bəllidir.
- Mən siz dediyiniz adamları dini lider adlandırmağın qəti əleyhdarıyam. Ölkədə İslam təmayüllü bütün dini icmaları təşkilati və şəriət məsələsində özündə birləşdirən Qafqaz Müsəlmanları İdarəsidir. Bu idarənin fəaliyyəti qanunla tənzimlənir və onun sədri var. Yalnız o, bütün İslam dini icmalarının adından danışa bilər. Digərlərinin isə belə bir səlahiyyəti yoxdur. Ölkədə şəriətlə bağlı məsələlərdə yalnız və yalnız Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi tərəfindən verilən fətvalar əsas götürülür. Qalanları isə şəxsi mövqelərdən ibarətdir.
Aqşin KƏRİMOV
525-ci qəzet.- 2016.- 9 yanvar.- S.8-9