Amaşov: "İnternet
medianın maliyyələşmə qaydalarının layihəsi
hazırlanıb"
Mətbuat Şurasının sədri, millət vəkili Əflatun Amaşovun müsahibəsi
- Ölkədəki son vəziyyətin
fonunda medianın durumunu necə xarakterizə edərdiniz?
- Media cəmiyyətin formalaşmasında,
müəyyən dəyərlər
əldə etməsində
mühüm missiya yerinə yetirir. Ancaq media eyni zamanda cəmiyyətin
tərkib hissəsidir.
Cəmiyyətidə baş verən
hadisə və proseslər onun da ahənginə təsir göstərir.
Bu baxımdan ötən ilin 21 dekabrında baş vermiş devalvasiyasından
sonrakı vəziyyət
aktuallığını saxlamaqdadır.
Manatın dəyərini itirməsinin,
dolların kəskin bahalaşmasının doğurduğu
şərait kütləvi
informasiya vasitələrimizi
də problemlərlə
qarşılaşdırıb. Qəzetlər üçün istər nəşriyyat xərcləri, istərsə
də digər xərclər artıb.
Qəzet
kağızı xeyli
bahalaşıb, eləcə
də başqa çap avadanlıqlarının
qiymətlərində də
artım müşahidə
edilməkdədir. Üstəlik redaksiya avadanlıqları
və ləvazimatlarının
da bir çoxu
artıq yeni qiymətlərlə satılır.
Ən pisi isə budur ki, sadaladıqlarımın
fonunda jurnalistlərin
əvvəl aldıqları
əmək haqqı az qala yarabayarı dəyərini
itirib. Bütün bunlar bizi, jurnalist deputat kimi məni daha çox düşündürür.
- Parlament səviyyəsində
bu duruma hansısa müdaxilə mümkündürmü? Siz vəziyyətdən
çıxış üçün
nələri təklif
edirsiniz?
- Media cəmiyyət üçün
mühüm ictimai institutdur. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini
əldə etməsində,
eləcə də müstəqillik illərində
bəzi yad təsirlərin uzaqlaşdırılmasında
və digər bu sayaq proseslərdə
jurnalistika özünü
kifayət qədər
mütəhərrik qüvvə
kimi göstərib.
Təbii,
Azərbaycan dövlətinin
siyasəti də hər zaman medianın cəmiyyətdəki
rolunu vurğulayıb.
Ümumən hüquqi dövlətdə
qanunların aliliyinə
nəzarət funksiyası
zəruridir və bu zərurətin praktik dəyərləndirilməsi
məhz media müstəvisində
baş verir. Bütün bunlara
görə də
KİV-lərin fəaliyyətində
hər hansı durğunluqların baş
verməsi arzu edilən deyil və mövcud reallıq həm ictimai səviyyədə,
həm də dövlət səviyyəsində
kifayət qədər
dərk edilir.
Əlbəttə, bu durumda bir
çox məsələlərin
parlamentdə müzakirəyə
çıxarılmasına ehtiyac duyuram. Söhbət media ilə bağlı düşübsə, mən
konkret olaraq bir neçə cəhətə diqqət
yetirmək istərdim.
Məlumdur ki, hazırda
aparıcı KİV-lər
əsasən dövlət
yardımından bəhrələnirlər.
Bu yardım «Kütləvi
informasiya vasitələrinin
inkişafına dövlət
dəstəyi Konsepsiyası»
əsasında həyata
keçirilir. Konsepsiya kifayət
qədər fundamental sənəddir.
Düşünürəm ki, orada nəzərdə tutulan digər yardım formalarından da bəhrələnmək lazımdır.
Bunun üçünsə dövlət
büdcəsindən Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti
yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət
Dəstəyi Fonduna əlavə vəsaitin ayrılmasına ehtiyac
var. Məsələnin parlament
səviyyəsində qaldırılmasındakı
motiv də budur.
Dövlət dəstəyi prinsip etibarilə KİV-ləri
bazar rəqabətinə
hazırlamaq məqsədi
daşıyır. Yəni o müəyyən
dövr üçün
nəzərdə tutulan
fəaliyyət formasıdır.
Əgər görünsə ki, KİV-lər özlərini iqtisadi cəhətdən maliyyələşdirməyi
bacarırlar, o zaman dövlət dəstəyi
də dayandırılacaq.
Ancaq hələlik bu dəstəyə ehtiyac
var. Həm bu ehtiyacı aradan qaldırmaq, həm də ümumən mövcud sahədə konkret faydalı mexanizm yaratmaq üçün reklam məsələsinə də
önəm verilməlidir.
Cənab Prezident yanvarın 10-da keçirdiyi müşavirədə
ölkənin gələcək
inkişafı baxımından
çoxsaylı istiqamətlər
göstərdi. Bunlardan biri də rəqabət mühitinin yaradılmasıdır. Ayrı-ayrı sahibkarlar arasında rəqabət mühiti də yaranarsa, mediaya ehtiyac daha çox duyular. KİV-lərdə reklamların sayı artar. Nəticə
medianın gəlirlərinə
də müsbət təsir göstərər.
Azərbaycanda reklam haqqında qanun var. Ancaq qanunun işləmə mexanizminə diqqət yetirmək lazımdır. Eyni zamanda
xarici təcrübə
qismində Türkiyə
təcrübəsini nəzərdən
keçirməliyik. Söhbət rəsmi qurumların reklam və elanlarının KİV-də
yerləşdirilməsi təcrübəsindən
gedir. Mətbuat Şurası bu
istiqamətdə təkliflər
paketi hazırlayaraq səlahiyyətli qurumlara təqdim edib. Məsələ parlament səviyyəsində
müzakirə olunmalıdır.
İndiki şəraitdə KİV-lərin rentabelliyini artırmaq üçün
digər vasitələrə
də baxılması
mümkündür. Məsələn, qəzetlərin pərakəndə
satışı ilə
bağlı məsələlər
gündəmə gəlməlidir.
Mövcud sahədə qanuni
mexanizmlər müəyyənləşdirilməlidir.
- Təklifləriniz əsasən
ənənəvi KİV-ləri
əhatə edir. Bəs
internet media? Bu sahədə
hansısa yeniliklərin
tətbiqi mümkündürmü?
- Ümumən internet özü həyatımıza daha çox daxil olmaqdadır. Müvafiq olaraq onlayn media da sürətlə inkişaf etməkdədir. Hazırda ənənəvi mediadan onlayn mediaya keçid prosesi gedir. İctimai rəyin formalaşmasında internet üzərindən yayımlanan xəbər saytlarının mövqeyi artmaqdadır. Mövcud durumda əlbəttə, ictimai missiya yerinə yetirməsi nəzərə alınaraq internet informasiya resurslarının da dövlət tərəfindən maliyyələşməsi məsələsi aktuallaşır. Yeri gəlmişkən, Prezidentİlham Əliyev milli mətbuatımızın 140 illik yubileyi münasibəti ilə MŞ İdarə Heyətinin üzvlərini qəbul edəndə də bu məsələ gündəmə gəlmişdi. Həmin vaxt dövlət başçısı müsbət mövqeyini bildirmişdi. Mətbuat Şurası da internet medianın maliyyələşmə qaydalarının layihəsini hazırlayıb. Ancaq ilk növbədə internet medianın statusu müəyyənləşməlidir.
- Necə? Bununla bağlı da təklifləriniz varmı?
- Əlbəttə, söhbət hüquqi statusun müəyyənləşməsindən gedir. Bunun üçünsə qanunvericilikdə dəyişikliklər və əlavələr olmalıdır. Bir neçə cəhətə diqqət çəkmək istərdim. Əvvəla, Azərbaycanın bütün qanunvericilik sənədlərində KİV qismində internet üzərindən yayımlanan informasiya daşıyıcıları da nəzərə alınmalıdır. Onların cəmiyyəti məlumatlandırma, ictimai rəyə təsir imkanlarına həssas yanaşılmalıdır. Yəni KİV dedikdə ənənəvi media vasitələri ilə yanaşı internet media resurslarının - xəbər saytlarının, internet TV-lərin, internet radioların və bloqların fəaliyyəti əsas götürülməlidir. Ayrıca qanunvericilikdə, konkret olaraq “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Qanunda xəbər saytlarının, internet TV və radioların, bloqların statusuna aydınlıq gətirilməsi önəmlidir. Deyək ki, onların kütləvi informasiyalılıq dərəcəsi hesablanmalı, bunun üçün İP göstəriciləri, rekvizitlər və digər xüsusiyyətlər dəqiqləşməlidir. İctimai rəyə təsir yükünə malik informasiyanın yayılma effektivliyi və intensivliyi məsələsi də önəmlidir.
Bu baxımdan internet üzərindən yayımlanan sosial şəbəkələrin də roluna xüsusi diqqət yetirilməlidir. Təcrübə göstərir ki, cəmiyyətə, ayrı-ayrı cəmiyyət üzvlərinin durumuna mənfi və ya müsbət təsir göstərən bir çox informasiyalar ictimai rəyə məhz sosial şəbəkələrin profillərinin vasitəsilə ötürülür. Elə profil var ki, 3-5 min izləyiciyə malikdir. Deməli, həmin profildə kütləvilik var. Yaydığı müsbət və ya mənfi fikir, yaxud link paylaşımı müəyyən insan kütləsinə yetişir. Hətta ola bilir ki, konkret şəxsi hədəfə alır. Əlbəttə, bu zaman məsuliyyət məsələsi ön plana çıxmalıdır. Nəzərə alaq ki, demokratik ortam heç də məsuliyyətsizlik mühiti deyil. Dünyanın bir çox qabaqcıl ölkələrində baxış məhz belədir. Buna görə Azərbaycanda da məsələnin hüquqi münasibətlər sistemində yer alması vacibdir. Ancaq mövcud istiqamətdə istər mexanizmin hazırlanmasına, istərsə də tətbiqinə son dərəcə həssas yanaşılmalıdır.
Başqa bir məsələyə də diqqətinizi çəkmək istərdim. Yaxın keçmişimizə nəzər salsaq, görərik ki, bəzi xarici qüvvələrin sistemli şəkildə həyata keçirdikləri informasiya müdaxiləsi Azərbaycan ərazisində əhalinin bəzi sosial və milli-etnik təbəqələrində ciddi anti-milli və anti-dövlət meyli formalaşdırmışdı. Buna görə Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyası və Milli Təhlükəsizlik haqqında Qanun qəbul edilmişdi. Lakin hesab edirəm ki, indiki durumda ayrıca informasiya təhlükəsizliyi konsepsiyası qəbul edilməlidir. Çünki informasiya təhlükəsizliyi milli təhlükəsizliyimizin tərkib hissəsi olsa da, onların təmin olunması metodları bir-birindən fərqlənir. Buna görə də məsələyə baxış konseptual olmalıdır. Düşünürəm ki, bütün bunların parlament səviyyəsində qaldırılmasının vaxtı çatıb.
- Bir daha ilk sualımıza qayıtmaq istərdik. Son prosesləri nəzərə alaraq gələcəyi necə görürsünüz?
- Çox iş görməliyik. Prezident İlham Əliyev olduqca önəmli mesajlar verib. Artıq bir çox sahələrdə islahatlar start götürüb. Pensiya və müavinətlərin artırılması, dövlət qurumlarında yeniliklər və digər tədbirlər davam etdirilir. Prezidentin çıxışlarında səsləndirdiyi bütün fikirlərin əməli fəaliyyət müstəvisində fiksasiya olunması cəmiyyətdə nikbinlik yaradır. Bu, son dərəcə vacibdir.
Atalarımız yaxşı deyib ki, hər ziyanda bir xeyir var. Bir çox dövlətlərdə böhranlar dövründə alınan qərarlar sonrakı inkişaf üçün bir növ katalizator rolunu oynayır. Bu zaman həm cəmiyyətdə immunitet, həm də məsuliyyət hissi artır. Düşünürəm ki, hazırkı vəziyyət bizləri bir-birimizə daha yaxın eləməlidir.
Vəzifəsindən, sosial
vəziyyətindən asılı olmayaraq
hər kəs son zamanlar
yaşanan proseslərdən nəticə
çıxarmalıdır. Bu böhran bir növ siqnaldır. Kimlərsə nəyinsə
hesabına varlana bilərlər. Ancaq böhran sübut edir ki, bu var-dövlətin
gerçək iqtisadi əsası
olmayınca hər şeyin bir andaca parçalanma,
məhv olma təhlükəsi var. Belə də mütərəqqi ictimaiyyət
üçün bir prinsip üzə çıxır. O prinsip isə vətəndaşın və
dövlətin mənafeyinin müdafiəsidir. Elə isə bu mənafenin aliliyini hər
zaman düşünmək
lazımdır.
525-ci qəzet.- 2016.- 19 yanvar.- S.5