Ağdamda nəyim qaldı?

Quba tətilləri

lll

...Axşamüstü sərinləmək, gəzmək, özünü adamlara göstərmək istəyən qubalılar və daha çox da şəhərə istirahətə gələn qonaqlar bu küçədə iki park arasında aşağı-yuxarı gəzişirdilər. Şəhərin dram teatrı və elə küçənin adını daşıyan “Mir” kino-teatrı da burda yerləşirdi. Kino diqqətimi daha çox çəkirdi. Tez-tez gündüz seanslarına gedirdim. Çox vaxt da məni kinoya pulsuz buraxırdılar, amma bir dəfə nə illah elədim, məni “Naməlum qadın” adlı ərəb filminə buraxmadılar ki, on altı yaşdan aşağı uşaqlar bu filmə baxa bilməz, icazə verilmir. Şəhərdə də hamı bu filmdən danışır, kino-teatr tamam bir həftə adamla dolur boşalır. Hamı da kinodan gözü yaşlı çıxır.

Nəhayət, böyük çətinliklə, yalvar-yaxarla zala keçə bildim, özü də axşam seansına. Filmin təəssüratı o qədər zəngin oldu ki, bu gün, əlli beş ildən sonra da onu bütün detalları ilə xatırlayıram. İlk dəfə bu filmdə ərəb musiqisi eşitdim, özü də tanqo ritmində. Çox gözəl zahiri görkəmi olan aktrisa Şadiyyə və yaşlı olsa da, hələ qadın qəlbini fəth eləyə bilən kübar ədalı Əhməd Həmdi tamaşaçıları heyran eləmişdilər. Onların həmin tanqo altında rəqs etmələri, bir-birlərinə könül verib evlənmələri, bir-birini əvəz edən effektli səhnələr, dramatik-sentimental epizodlar tamaşaçıların qəlbini riqqətə gətirirdi. İstehsalat münasibətlərinin, sxematik müsbət Sovet adamlarının, kolxoz-sovxoz mənzərələrinin üstünlük təşkil etdiyi filmlərdən sonra “Naməlum qadın” melodraması quraq səhrada oazis təəssüratı yaratmışdı. Onu da deyim ki, əlli-altmışıncı illər hind və ərəb kinematoqrafı dünya miqyasında tanınan və çox sevilən filmlər istehsal edirdi.

Çəhrayı rəngli iki mərtəbəli, iki bloklu bu binada yeddi-səkkiz ailə yaşayırdı. Dediyim kimi, Töhvənin evi ikicə xırda otaqdan, kommunal mətbəxdən və iki ailəyə bir tualetdən ibarətdi. Daha böyük və rahat mənzildə çox hörmətli və Qubada yaxşı tanınan ziyalı ailə yaşayırdı. Bu ailə ilə Töhvənin münasibəti çox gərgindi. Səbəb elə evlə bağlıydı. Əvvəllər Töhvənin mənzili də həmin ailəninmiş, sonradan o iki balaca otağı alıb ona vermişdilər. İndi mən həmin ailə haqqında danışmaq fikrində deyiləm, amma bir məqama toxunmaq istəyirəm.

Bu hörmətli ailənin hər iki ayaqdan şikəst bir oğlu vardı, deyəsən lap uşaq yaşlarından polimelit xəstəsiydi. Məndən on yaş böyük olardı. Məktəbi bitirmişdi, mən bilən, ali təhsili də vardı. İki çəliyin köməyi ilə çətinliklə yeriyən çox balaca boylu, amma hərtərəfli maraqlı olan bu oğlan yoldaşları arasında çox populyar, çox hörmətli idi. Hər axşam beş-altı hündür boylu, cavan, sağlam oğlan gəlirdi onun yanına, özləri ilə gəzməyə də çıxarırdılar onu. Sonralar mən həmin adama Bakıda, “Azərbaycan” nəşriyyatında rast gəldim. Bildim ki, boyu bir metrdən bir az çox olan bu anadangəlmə şikəst insan idman üzrə (!) ixtisaslaşmış jurnalistdir. Bir-iki il bundan qabaq yetmiş beş yaşında rəhmətə getdiyini mətbuatdan bildim.

lll

Qubada günlərim yaxşı və maraqlı keçirdi. Bunun bir səbəbi də o idi ki, burda məni buyurmağa nə həyət vardı, nə əlavə bir iş. Su da evin içində fasiləsiz gəlirdi. Vedrə ilə növbəyə dayanıb su daşımağa ehtiyac yoxdu. Çox vaxt küçədə, həyətdə olurdum. Burda da bir dost tapmışdım özümə, onun da adı Yura idi, xoxoldu. Əsilləri Qarabağdan olan iki bacı da vardı: Lidya və Nəstərən. Sonralar bildim ki, o vaxtlar mənə çox qəribə gələn hər iki adın biri, gərək ki, yunan mifologiyasından, o biri, yəni Nəstərən, klassik Şərq ədəbiyyatından gəlir. Bacıların ikisi də məni maraqlandırırdı, elə buna görə də daha çox onlarla oynayırdım. Qızlarla tək qalanda onlar toyuq-cücə kimi qaqqıldaşıb qaçırdılar məndən, amma bu oyun onların da xoşuna gəlirdi. Tez-tez şitənirdilər ki, onların dalınca qaçım.

Kinoteatrın binasında bir kitabxana da vardı, ora tez-tez gedir, kitab alır, bəzən elə orda da oxuyurdum. O vaxt Qubada dövlət teatrı da vardı, özü də dediyim kimi, bizim küçədə yerləşirdi. Bir vaxtlar Şəfiqə də həmin teatrın aktrisası olmuşdu. Köhnə iş yoldaşları ilə görüşmək üçün ora gedəndə məni də bir neçə dəfə özü ilə aparmışdı. Orda yaşlı bir aktyorla da tanış olmuşdum. Kişi Papamı tanıyırdı, deyəsən nə vaxtsa Papamla Ağdam teatrında işləmişdi. Məni çox əzizləyirdi. Ona güvənib hərdən teatra gedir, aktyorların masaarxası məşqinə qulaq asırdım. Bu mənə çox maraqlı görünürdü. Hətta həmin teatrda bir axşam Məcid Şamxalovun “Qaynana” komediyasına tamaşa eləmişdim. Onda hələ Musiqili Komediya Teatrı bu əsəri tamaşaya qoymamışdı, Nəsibə Zeynalova da Cənnət rolunda oynamamışdı. Bunu mən sonralar bildim. Qubanın “Qaynana” tamaşasından yadımda qalan Afət rolunda oynayan Anik adlı aktrisa oldu. Bilirdim ki, Anik ermənidir, özü də teatrın direktorunun arvadıdır. Şəfiqə dedi ki, əri direktor olduğuna görə həmişə baş rolları oynayır. Ah, aktyor qısqanclığı, teatrın əbədi problemi!

Dediyim kimi, Qubada Ağdama nisbətən daha sərbəst olurdum, hətta bir az özbaşınaydım. Hara istəsəm gedir, harda istəsəm gəzirdim. İki ay, bəlkə də bir az artıq vaxt Qubada tez keçirdi və sentyabra bir həftə qalmış Şəfiqə ilə qayıdırdıq Ağdama, evimizə.

Quba tətilləri beş ya altı il təkrar olundu. Birinci tətilim, gərək ki, dördüncü sinifdən sonraya düşmüşdü, sonuncu tətilim isə səkkizinci sinfi bitirəndə. Elə həmin il o vaxtlar çox populyar olan “Kirpi” jurnalında əvvəl Papam haqqında “Köhnə aktyorun təzə monoloqu” adlı felyeton çıxdı, sonra da onun özünü təmir-tikinti kontorunun rəisi vəzifəsindən çıxardıb işini verdilər məhkəməyə, amma bir-iki aylıq “silist”dən və onunla bərabər keçirdiyimiz həyəcanlardan sonra məlum oldu ki, Papamın heç bir yeyinti işində əli yoxdur. Buna baxmayaraq onu işə bərpa eləmədilər və kişi bir müddət işsiz qaldı. Həmin kritik vəziyyətdə də Papam Şəfiqə ilə məni yenə Qubaya yola saldı, yay tətilinə.

lll

Yenə də mənim Quba tətilim, yenə də hər şey təkrar olunur, amma mən indi o qədər də uşaq deyiləm, artıq on beş yaşımın içindəyəm, çox şeydən də başım çıxır. Bu yay özümdə yaşımla bağlı yeni fiziki keyfiyyətlər kəşf etdim. Səsim də qalınlaşdı, qız səsinə bənzəyən diskantın yerini dramatik tenor tutdu. İçimdə də həmişə diri olan bir qürur hissi yeni qüvvə ilə baş qaldırıb. Mən Qubada, bu kiçik ailədə özümü tamam yad uşaq kimi deyil, yad kişi kimi hiss eləyirəm. Bu, məni incitsə də, mən emosiyalara, hisslərə deyil, ağıla tabe olub dözməliyəm, dözməyə məcburam.

lll

Həmin yay Şəfiqənin xalasının ailəsi hansı rayondansa köçüb Qubaya gəlmişdi. Xalanın əri yaxşı vəzifədə işləyirdi. Çox yaraşıqlı, görkəmli, abırlı və tərbiyəli kişi idi. Zahiri görkəminə görə Xala hər cəhətdən ərinə uduzurdu, amma onların arasında o saat görünən bir mehribanlıq, istək vardı. Qadın nə qədər kifir olsa da, xasiyyətində sirayətedici bir mülayimlik, xeyirxahlıq vardı. Heç bir cəhətdən böyük bacısı Töhvəyə bənzəmirdi. Nə sifətdən, nə boy-buxundan. Deməsələr, onların doğma bacı olduqlarına heç kəs inanmazdı. Deyim ki, Xalanı da, ərini də həmişə xoş, isti hisslərlə, məmnuniyyətlə xatırlayıram.

O yay tətilində günüm Xalagildə keçirdi, mən bilən, bu hamıya əl verirdi. Xalagil Qubada yaxşı bir həyət evi almışdılar - geniş, rahat. Şəfiqəgildəki darısqallıq adamı sıxırdı. Düzdü, kənddə də evimiz darısqaldı, Ağdamda da, amma oralarda mən, nə qədər də olmasa, doğma adamlar arasındaydım. Genişlikdən başqa Xalagilin evində bu vaxta qədər heç bir yerdə rast gəlmədiyim bir asudəlik, mehribanlıq, mülayim və abırlı aura vardı.

Darıxanda evin xudmani alma bağçasına çıxıb ağaclar arasında fırlanırdım. Çox vaxt da bağçanın göz tutmayan ucqar bir yerinə çəkilib “Baskervillərin iti”ni oxuyurdum, həm də gözləyirdim. Bilirdim ki, bir azdan Xalanın iki qızından biri, böyüyü özünü yetirəcək... Burda yenə də redaktorumun təkidi ilə bəzi məqamları buraxıram.

lll

Uzun illər Xalagilin övladı olmamışdı və “Düz on beş ildən sonra Allah baxmışdı üzlərinə”, bir-birinin dalınca iki qız vermişdi onlara. Onların bu əyriqıç qızların üstündə necə əsdiklərini görmək lazımdı. Nənəmin dili ilə desəm, elə bil göy yarılıb göydən düşmüşdülər.

Onu da deyim ki, Xala da, onun əri də mənə böyük simpatiya ilə yanaşırdılar. Elə hey “Kaş sənin kimi bir oğlumuz olaydı!” - deyirdilər. Bir ara çox səmimi şəkildə məni oğulluğa götürmək də keçmişdi ürəklərindən, hətta dilə də gətirmişdilər istəklərini. Xala mənim hamını maqnit kimi çəkən qıvrım saçıma tumar çəkib soruşmuşdu: “Əli, bizim oğlumuz olarsan?” Bu işdə kifayət qədər təcrübəsi olan adam kimi mən onlara qəşəng bir “bəli” cavabı vermişdim. Sonra arvad məsələnin ciddi olmadığını anlayıb: “Qismətdən artıq yemək olmaz” demişdi. “Şükür ki, on beş ildən sonra Allah heç olmasa bu qızları verdi bizə!”

lll

Həmin yayın bitməsini istəməsəm də, günlər uçur, həftələr sürətlə əriyir, Ağdama getmək vaxtı yaxınlaşırdı. Papam məktub yazıb nə vaxt qayıdacağımızla maraqlanır. Şəfiqənin isə qayıtmaq fikri yoxdu, mən bunu çoxdan hiss eləmişəm, bəhanəsi də vardı, Töhvə ürək xəstəliyi tapmışdı, bir ay da qalıb arvada qulluq eləmək istəyirdi. Həqiqətən, Töhvənin ürəkgetməsi vardı, bir neçə dəfə tutmasının şahidi olmuşdum, amma bu, indinin məsələsi deyildi, xəstəliyin on ildən çox stajı vardı.

Dərslər başlayırdı, mən getməliydim. Deməli, məni tək yola salmalı idilər Ağdama. O vaxtlar Ağdama getmək üçün mütləq Bakıya getmək lazımdı. Elə də oldu, Şəfiqə anası ilə məni Bakıya gətirib Ağdam avtobusuna mindirdi. Töhvə, qızından fərqli olaraq, avtobusa minməmişdən qabaq məni qucaqlayıb öpdü, dünən dəlləyə aparıb bir az səliqəyə saldırdığı saçımı əlləşdirdi, hətta gözündən yaş da çıxdı. Mən də kövrəldim. Qadın heç vaxt qoltuğundan düşməyən yastı qara redükülündən əzik-üzük “Belamor” qutusu çıxartdı. Əsən əlləri ilə bir papiros götürüb o vaxtlar az adamda olan gümüşü alışqanı ilə yandırdı. Dərin bir qullab vurub tüstünü məharətlə ağzından-burnundan buraxdı. Papirosu heç kim onun kimi ləzzətlə çəkə bilməzdi. Adam elə ona qoşulub çəkmək istəyirdi. Çəkmişdim də. Onun qutusundan xəlvətcə götürdüyüm papirosu evdə tək qalanda həyəcandan əllərim əsə-əsə yandırıb necə dərin bir qullab vurduğum yadıma düşəndə indi də başım hərlənir. Tüstü ciyərimə gedəndə elə bildim içimə xəncər işlədi. Bir müddət nəfəs ala bilmədim. Dəhşətli bir öskürək tutdu məni. Hannan-hana özümə gələndə başımın necə hərləndiyini hiss eləyib bərk qorxdum. Elə bildim ölürəm. Sakitcə uzanıb həyəcanla nə olacağını gözlədim. Ölmədim. Yəqin ona görə ki, əsərin qəhrəmanı belə tez ölə bilməz.

Bu əməlimin xeyri o oldu ki, mən papirosun dadına bir də on doqquz yaşımda baxdım.

Töhvənin əsəbi və kəskin hərəkətlərini, bir qədər lotuyana danışığını, ustalıqla papiros çəkməsini xoşlayırdım. Bu qadına məndə heyranlıq qarışıq bir rəğbət hissi vardı. Yaşım az olsa da, çox şeyi başa düşürdüm. O vaxtkı yaşımı və bildiklərimi, duyduqlarımı yadıma salanda anlayıram ki, uşaq çox erkən yaşdan ən incə mətləbləri də qanır, dəqiq müşahidə edir.

Mənim içimdə lap erkən yaşdan, Ağdama gələndən iki “mən” yaşayırdı, birinci “mən”i özümdən başqa heç kəs tanımırdı, ikinci “mən”im isə ətraf üçündü. Birinci “mən”imdən bəzi məqamları bu yazıda demişəm, amma axıracan yox, orda örtülü yerlər çoxdu. İkinci “mən”im isə reklam xarakterlidir, hamıya açıqdır. Bu “mən”im həmişə göz qabağında olub, böyüklərin sözünə qulaq asıb, onların istəklərinə köklənib, “bəli - xeyir”dən usanmayıb, yerinə uyğun hərəkət edib. Bir sözlə, nümunəvi uşaq, sayğılı yeniyetmə, tərbiyəli gənc!

Ətrafımda baş verən hadisələrə isə, çox vaxt gizli “mən”imin gözü ilə baxır, onun düşüncəsi ilə qiymət verirdim. Odur ki, Qubadakı müşahidələrim, qulağım alan sözlər, söhbətlər mənə bu ana-bala ilə bağlı çox şeyləri bildirmişdi. Mən Şəfiqəni, onun anasını Papamdan yaxşı tanıyırdım.

Mən bu qənaətdəydim ki, Töhvə dünyanın hər üzünü görmüş, bir qədər kişi ədaları olan, mərd qadındı. Onda yaxşı mənada bir kişi başlanğıcı vardı. Dizdən bir az aşağı düz ətəkli, boz rəngli kabardin parçadan olan yubkasını kişi şalvar geyən kimi çəkirdi əyninə. Qısa kəsilmiş saçını bir əlinin kəskin hərəkəti ilə tez-tez arxaya darayırdı, özü də bircə həmləyə. Vaxtı ilə rayon miqyasında məsul vəzifələrdə çalışmışdı. Rayon meyvə hazırlığı bazasının direktoru işləyəndə kişi həmkarlarının xəyanəti və acgözlüyü səbəbindən xeyli əskiyi gəlmiş və haqsız yerə həbsə alınmış, altı il türmə həyatı yaşamış, şəhərin çox yaxşı yerində geniş, dəbdəbəli evindən məhrum olmuş, var-yoxundan çıxmış, evini-ailəsini itirmişdi. Həbsə düşəndən sonra arvada nisbətən çox fağır əri oğlunu və qızını başsız qoyub doğma kəndinə çəkilmiş və özünə bab bir kənd qızı ilə evlənmişdi, bir növ, heç bir tərəfdən tayı olmayan Töhvəni, ondan olmuş övladlarını unutmuş, hər şeyi sıfırdan başlamışdı. Yiyəsiz qalan Şəfiqə və qardaşı bir az uşaq evində, bir az da qohumların himayəsində yaşamışdılar. Şəfiqəni on altı yaşında Quba teatrına cəlb eləmişdilər, burada Papama ərə gedənə qədər aktrisa kimi çalışmışdı. Töhvə həbsdən çıxanda o, artıq əməlli-başlı aktrisa imiş.

Töhvə Qubanın kəndində yaşayan və hansı dildənsə dərs deyən ərini heç vaxt bağışlamamış, heç adını çəkməyi də özünə sığışdırmamışdı. Şəfiqənin Papama ərə getməsini də qəbul eləməmişdi, amma susmuşdu, görünür, qızının teatrda işləməsi onun qabağını kəsmişdi, başa düşmüşdü ki, onun kiməsə ərə getməsi zay olmuş reputasiyasını tam da olmasa bərpa eləyə bilər.

Papam da Şəfiqəni elə səhnədə görmüşdü. Quba teatrı Ağdamda qastrolda olarkən papam çoxdan teatrdan ayrılmış sabiq aktyor kimi teatr xatirələrini təzələmək qərarına gəlir və “Məlikməmməd” tamaşasına baxır. Şəfiqə Divə əsir düşmüş qızlardan birini oynayırmış. Papam quyudan çıxarılan Şəfiqəni görən kimi ona necə vurulursa, evdə qoyub gəldiyi arvadı yadından çıxır, daha doğrusu, evli olduğunu bilmərrə unudur.

Başı daşdan-daşa dəymiş, xəyanətlər görmüş, türmədə yatmış Töhvənin, əslində, ona heç dəxli olmayan bir yeniyetməyə görə ağlaması bir az qəribə idi. Amma Hacı Qəmbər demiş, uşaqlıqda mən, artıq bildiyiniz kimi, çox göyçək uşaqdım, plyus böyüklərə özümü istətməyi bacarırdım, ona görə də mənə o yaşımda biganə qalmaq çətindi, az adam olardı ki, yanımdan ötəndə məni saxlayıb “Kimin oğlusan? Neçənci sinfə gedirsən? Qiymətlərin neçədir?” kimi axmaq suallar verməsin, heç olmasa “naxadu” qıvrım saçıma əl vurmasın, yanağımı sığallamasın. Arvadlar isə fürsət düşən kimi üzümdən öpürdülər. Ağdamda qonşuluqda məndən bir neçə yaş böyük Xatirə adında bir qız (bir az havalı idi) girəvə tapanda, heç nəyə, heç kimə məhəl qoymadan, məni marça-marçla elə öpürdü, əlindən güclə qurtarırdım. Bir dəfə də məktəbdən evə qayıdanda Ağdama qastrola gəlmiş Musiqili Komediya Teatrının bir dəstə aktyoru ilə rastlaşmışdım, Lenin bağının yanında. O dövrlərdə teatrda tamaşaya qoyulan bütün əsərlərdə duzsuz baş rolların əsas ifaçısı aktrisa-müğənni Şəfiqə Qasımova yoldaşlarına göstərib “Ay allah, bu nə qəşəng uşaqdı!” deyib məni saxlamış, cavablarını əzbər bildiyim suallarını verəndən sonra saçımı qarışdırıb qəşəng biçimli, çəhrayı pamadalı dodaqlarını yanağıma yapışdırmışdı. Onda Şəfiqə xanımın heç ağlına da gəlməzdi ki, o, gələcəyin məşhur dramaturqunu öpür.

Amma bir az əvvəl qeyd elədiyim kimi, mən göründüyüm qədər də sadə, sadəlövh uşaq deyildim, özümü istətməyi yaxşı bacarırdım, başqa sözlə, böyüklərə kəf gələ bilirdim. Töhvənin da qəlbini beləcə fəth eləmişdim. Ona görə də qadın mənə qayğı ilə yanaşır, hətta qızı ilə mənə görə sözləşirdi, hesab edirdi ki, Şəfiqə mənə layiq olduğum münasibəti göstərmir, mənimlə insafsız davranır, hətta görəndə ki, Şəfiqə mənə oğlan uşağına yaraşmayan iş buyurur, hirslənirdi. Qızına tat dilində bir-iki söz deyib əsəbi hərəkətlə çox vaxt barmaqları arasında unudulub sönmüş papirosunu alışdırırdı. Elə burda yadıma düşdü ki, Şəfiqənin tat olduğunu deməmişəm. Düzdü, mən o vaxtacan tat adlı xalq tanımırdım, amma Şəfiqənin fars dilini başa düşdüyünü bilirdim. Yadıma gəlir ki, o, hələ Ağdamda olan vaxtlarda radio ilə İranı tutur, orda gedən söhbətlərə qulaq asır, həvəsi olanda mənə də tərcümə edirdi. Şəfiqə Ağdamda dəmirçilik eləyən beş-on lahıcın da dilini bilirdi. Nənəmin olan-qalan mis qazanlarını misgərlərə satanda onların dilində danışırdı. Hərdən Papamla məzələnəndə fars dilinə bənzəyən bu dildə biz başa düşməyək deyə sözlər, cümlələr deyirdi. Papam onu çox vaxt başa düşürdü, mənim də anladığım məqamlar olurdu.

lll

Mən ilk dəfə idi təkbaşına belə uzaq yola çıxırdım. Yolda yeməyə Töhvə mənə iki dənə pavidlalı bulka almışdı vağzalda. Bulkaları iki dəfəyə yedim, krantdan su içdim. Cibimdə Töhvənin verdiyi üç manat olsa da, dayanacaqlarda qarğıdalı, peraşki, iris və sair xırdavat satanlardan heç nə almadım. Bilirdim ki, Papam işləmir, bu pul mənə lazım olacaq.

lll

Ağdama çatanda axşam düşmüşdü. Qarşılayanım yoxdu. Yüküm 7-8 kitabdan ibarət dərsliklərimdi. Kitabları da mənə Töhvə almışdı. Sonradan, bəlkə bir beş-altı aydan sonra “Ən yeni tarix” adlı dərs kitabının lap arxa səhifələrinin birində qəhvəyi karandaşla tələsik yazılmış bu sözləri oxudum: “Əli, tarix unudulmazdı, sən də bizi unutma.” İmza olmasa da xətdən bildim ki, yazının müəllifi Töhvədir. Bu bircə cümləni oxuyanda, yadımdadı, mən məktəbin ən ucqar küncündə yerləşən və uşaqların “Kamçatka” dediyi sinifdə dərsdəydim, elə bil tok vurdu məni. Qadının papiros çəkməkdən xeyli qalınlaşıb kişi səsini xatırladan səsini eşitdim, kişiyana ədalarını gördüm, barmaqlarının mehriban təmasını saçımda hiss elədim. Gözlərim doldu, ağzım əyildi, sifətimi gizlədib ağlamaq istəyimi çətinliklə dəf elədim. Mən onları unutmuşdum! Yox, unutmamışdım, heç vaxt da unuda bilməzdim, əlli ildən sonra yazdığım bu sətirlər də göstərir ki, o qadınlar həmişə mənim içimdə, xatirimdə, xarakterimdə yaşayırlar, həmişə də yaşayacaqdılar, o vaxtsa mən onlardan sadəcə üz çevirmişdim. Bakı vağzalında ayrıldığımız gündən keçən altı-yeddi ayda mən bir barmaq kağız belə yazmamışdım onlara. Səbəbini bu günə qədər də bilmirəm. Onlarla keçirdiyim o axırıncı yaydan sonra mən nə Töhvə ilə, nə də altı il mama deyib çağırdığım Şəfiqə ilə bir daha görüşmədim. Amma...

lll

İllər sonrası, bir dəfə Bakıda təsadüfən küçədə gördüm Şəfiqəni, Malakan bağının yanında. Kimdənsə eşitmişdim ki, Teatr İnstitutunda qiyabi təhsil alır. Dayandım! Yaxınlaşıb görüşmədim, uzaqdan onu müşahidə elədim, iti addımlarla yeriyirdi, indi gördüm ki, o, anası Töhvəyə bənzəyir. Gözdən itirənə kimi onun dalınca baxdım. İndi mənə tamam yad olan bu qadın həyatımda neçə il baş rolda oynamışdı. Məni çimdirib, əynimə qəribə paltarlar tikib geyindirib kiçik yaşlarımda, məni danlayıb, haqsız yerə incidib, əlbuyruqçusu kimi işlədib, bütün azadlığımı əlimdən alıb, məni gözüqıpıq eləyib, mənim uşaqlığımı öldürüb. Bununla belə, mən ona nifrət eləmirdim, heç sən deyən incikliyim də yoxdu. Bəs onunla görüşməkdən məni nə saxladı? Bilmədim, amma hiss edirdim ki, mən düz eləyirəm. Mənim ona sözüm yoxdu. Görünür ki, o da məni həyatından silib atmışdı. Bu gün də bilmirəm neçə il mama deyib çağırdığım o qadın sağdır ya yox? Əslində fərqi yoxdu. Uzun illərdən sonra da o qadınla bağlı heç nə mənim qəlbimi titrətmir.

Yenə də Dəyirman həyəti

Anasının danlaqları Yurikin beyninə girmirdi, onun fikri-zikri elə fotoaparatda idi. Yaxşı şəkillər çəkir, Qəzənfər də ona bir ustad kimi məsləhətlər verirdi. Sonralar Bakıda 60-70-ci illərdə hərdən Yurikə rast gəlirdim, fotoqraf işləyirdi. Malakan bağının yanında, “Çiniçi” mağazasının yerindəki köhnə Bakı həyətində onun kiçik fotoatelyesi vardı. Bir dəfə onun yanına şəkil çəkdirməyə gedəndə məşhur “Şərikli çörək” filminin həyət çəkilişlərinin şahidi olmuşdum.

Haqq üçünə deyim ki, Baqrat kişinin ailəsi də, özü də çox abırlı, tərbiyəli idi. Onların bu tərbiyəsinə, xüsusilə Baqrat kişiyə görə hamı bu ailəyə hörmətlə yanaşırdı, bir Knarik dözmürdü Baqratgilə, paxıllıq eləyirdi. Odur ki, onlara münasibətdə yeri-göyü dalayırdı, dava eləməyə bəhanə gəzirdi. Əgər belə bir bəhanə tapırdısa, vəssalam! O gün Davıdovların günü qara olurdu.

Knarik tez -tez küsülü olduğu bu adamlara, ən çox da Arusyaka sataşır, söz atır, dava salırdı. Belə davaların birində Knarik geyinib-kecinib işə getməyə hazırlaşan və arvad davalarına, demək olar ki, baş qoşmayan Baqrata həmlə elədi. Ağzı köpüklənə-köpüklənə, ermənicə nəsə deyə-deyə həyət süpürgəsi ilə kişini döyməyə girişdi. Bu artıq son həddi. Nəsə olmalı, bəlkə də, qan tökülməliydi. Bütün məhlə tamaşaya durub kulminasiyanın açılışını gözləyirdi.

Baqrat süpürgə zərbələrinin altında çaşıb qalmışdı. Neyləyəcəyini kəsdirə bilmir, müqavimət də göstərmirdi. Hiss olunurdu ki, süpürgə zərbələrindən qorunmağı özünə sığışdırmır. Sir-sifətdən çıxmış, müqavimət görmədiyindən daha da qızışmış arvad isə getdikcə azğınlaşırdı. Nəhayət, rüsvay olmuş kişi hirsindən tüpürcək ifraz edən qadını dayandırmaq üçün ermənicə nə dedisə, Knarikə elə bil od qoydun. Hikkəsindən ağlını itirmiş qadın dava-dalaşdan ləzzət alan tamaşaçıların gözünün qabağında arxasını Baqrata çevirib ətəyini yuxarı, belinə qaldırdı. Əlini on qoyun quyruğuna bərabər yanına bir-neçə dəfə ləzzətlə şappıldadıb erməni dilində deyil, bizim dildə elə bir təklifdə bulundu ki, onu redaktorun müdaxiləsi olmadan da təkrar eləyə bilmərəm. O sözdən və əcayib təklifdən sonra Baqrat kişi qadının öz şapalağından hələ də titrəyən yanına yaxşı bir təpik vurmalı idi, amma dediyim kimi, Baqrat çox tərbiyəli kişiydi; Knarik isə hələ də ikiqat dayanıb təklifinin nəticəsini gözləyirdi.

Rəngi pərtlikdən və haqsız təhqirdən qapqara qaralmış Baqrat Knariki elə ikiqat vəziyyətdə qoyub ağır addımlarla yoluna davam elədi. Bu davadan çox keçmədi, Davıdovlar ailəsi Dəyirman həyətindən çıxıb daha yaxşı, geniş və rahat evə köçdülər. Həqiqətən, hər pisin bir yaxşı tərəfi də var.

Onu da deyim ki, bu həyətdə dava-dalaşlar, küsüşmələr, vuruşmalar epizodik xarakter daşıyırdı. Məhlə adamları əsasən mehriban qonşuluq şəraitində dolanırdılar və bu həyətdə maraqlı münasibətlər, kiçik sevgi intriqaları, flirtdən oyana getməyən kişi-qadın ilişkiləri də baş verirdi. Əlbəttə, mən bu münasibətləri yeniyetməlik yaşlarımda o qədər də... anlamırdım demək istədim, amma yox, o zamanlar “flirt” sözünü bilməsəm də, münasibətlərin mahiyyətini başa düşürdüm.

Axı, otuz yaşını keçdiyini cidd-cəhdlə gizlədən Donaranın on altı - on yeddi yaşlı oğlana sıvaşmasını necə başa düşməyəsən? Bu sıvaşma əvvəl-əvvəl sataşma xarakteri daşıyırdı və oğlanı, yəni məni qızardır, bir az da pərt eləyirdi. Eyni zamanda vaxtında dərilməyən meyvə kimi sulanıb saplağına ağırlıq eləyən bu qızın ikibaşlı zarafatları, hər dəqiqə sızanaqlı yanaqlarıma əl atması, guya təsadüfən əlimə-qoluma toxunması məni həyəcanlandırmaya bilməzdi. Burda Donaranı söhbətin desert hissəsinə saxlayıb deyim ki, axırıncı Quba səfərindən qayıtdığım yayın sonunda mənim sifətim birdən-birə sızanaqlarla doldu, bir gecənin içində “prişşik” basdı üzümü. Sonra il-il artdı, məktəbi bitirəndə üzümdə təmiz yer qalmamışdı, üstəlik, burnum da xeyli yekəlib qabağa çıxmış, üzümün xeyli hissəsini tutmuşdu. Uşaqlıqda olan yaraşığım məni birdəfəlik tərk elədi...

Əli Əmirli

525-ci qəzet.- 2016.- 23 yanvar.- S.22-23