“Bizdə ədəbiyyata solaxay münasibət var”

GƏNC YAZIÇI CAVİD ZEYNALLININ FİKRİNCƏ, YAŞLI ƏDƏBİ NƏSİL DƏ, GƏNCLƏR DƏ ANLAŞILMAZ DURUMDADIR

- Cavid, Yazıçılar Birliyinin üzvü olsanız da, tədbirlərdə, görüşlərdə az-az görünürsünüz? Söhbətə elə bunun səbəblərindən başlayaqmı?

- Başlayaq. Amma gəlin, təkcə Yazıçılar Birliyində keçirilən tədbirlərdən danışmayaq. Olarmı, cavabımı ümumən kitab təqdimatları, görüşlər, məclislər üstündə qurum?

- Əlbəttə...

- Tədbirlərdə az-az görünməyim yəqin ki, ilk növbədə xarakterə bağlı olan məsələdir. Ədəbi iddiaları istedadları ilə üst-üstə düşməyən və bunun ağrısını giley-güzar, qeybətlə çıxaran adamların tədbirlərindən mümkün qədər uzaq dayanmaq istəyirəm. Təəssüf ki, bizim ədəbi mühitdə bu cür adamlar çoxdur. Bir saat ünsiyyətdə olmaq bəs edir ki, adamın enerjisini çəkib aparsınlar, kitaba, yazıya olan həvəsi öldürsünlər. Düzü, tədbirlərdə iştirak etməmək həm də iş qrafikimlə bağlıdır. Boş vaxtım olmur, hətta dostlarımızın kitab təqdimatlarında iştirak edə bilmirəm. Məsələn, bir neçə gün əvvəl Fərid Hüseyn Fərhad Mete haqqında çox dəyərli bir kitab çap etdirib, təqdimatını Səməd Vurğunun Ev Muzeyində keçirdi. İştirak etmək istəyirdim, alınmadı. Təkcə bu deyil, indi durub sadalasam, uzun bir siyahı alınacaq. Tutalım, Məmməd Oruc 70 illik yubileyinə dəvət etdi, gedə bilmədim. Elə təəssürat yaranmasın ki, özümü işgüzar və məşğul göstərib bəhanə axtarıram. Qətiyyən! Sadəcə, bir səbəb mənim tədbirlərdən könüllü imtina etməyimdirsə, digəri özümdən asılı olmayan səbəbdir. Özü də bura təkcə ədəbi tədbirlərdən könüllü imtina yox, arzu olunmayan adamlarla yarıqaranlıq kafe künclərini paylaşmaq da daxildir. Əvvəllər həmin məclislər mənə o qədər maraqlı görünərdi ki... Və etiraf edim, o məclislərdən öyrəndiyim şeylər az olmayıb. Hətta mənə elə gəlir, ədəbiyyata yeni gələnlər çayxana-meyxana havasını mütləq almalıdırlar. Yoluxmasalar, bunu həyat tərzinə çevirməsələr, zaman keçdikcə, o yerlərə maraq öz-özünə itib gedəcək.

- AYB-də əsasən ayda bir dəfə Gənc Ədiblər Məktəbinin toplantısı olur. Onu necə, izləyə bilirsinizmi?

- Ancaq mətbuatdan izləyə bilirəm. Məsələn, Ayxan Ayvaz “Kulis.az”, Müşfiq Şükürlü “525-ci qəzet” üçün reportajlar yazır, onları oxuyuram. Gənc Ədiblər Məktəbinin toplantılarında məmnuniyyətlə iştirak edərəm. Məktəb ikinci dəfə toplananda tədbirə qatıldım, kiçik bir çıxış da etdim.

- Gənc Ədiblər Məktəbi həyatınızda, yaradıcılığınızda nə kimi rol oynadı?

- Mən özümü Gənc Ədiblər Məktəbinin yetirməsi sayıram. Bunu bir neçə dəfə demişəm, bir də təkrar edirəm. Əlbəttə, Gənc Ədiblər Məktəbində heç kim əlimdən tutub yazı yazdırmırdı, cümlə qurmağı öyrətmirdi, sadəcə, orda özümə inamı öyrəndim. Əvvəl-əvvəl reportajlarımın qəzetdə çap olunacağına da inanmağım gəlmirdi. Gənc Ədiblər Məktəbinin toplantılarına qatılandan sonra isə elə bilirdim, hətta dünyanın ən nüfuzlu ədəbi nəşrləri də məni çap etməlidirlər. Bu, özündən razılıq, sadəlövh uşaq yanaşması kimi görünə bilər, amma əsas odur, o inama yiyələnmişdim. Gənc Ədiblərdə dostlar qazandım, zövqüm formalaşdı, oxuyacağım müəlliflərin siyahısını saf-çürük elədim. Anladım ki, yazmaq o qədər də çətin iş deyil. Qorxmaq, çəkinmək, mətnin vahiməsi altında sıxılmaq lazım deyil. Bizdə ədəbiyyatı qırxayaq kimi adamın üstünə atıb vahimə yaratmaq istəyən adamlar az deyil. Bu, xüsusən 80-ci illər ədəbi nəslində var, əsas da nasirlərdə. Amma sonradan anladım ki, o xofu yaratmaq istəyən adamların danışdıqları ilə ortaya çıxardıqları bambaşqadır. Nə isə. Sadəcə, istedad və imkanını düzgün müəyyənləşdirib rahat olmaq lazımdır. Və onda hər şey yaxşı olur...

- Bəzən gənclər yaşlı nəsildən şikayət edirlər. Yaşlı nəsli gənclərə özlərini göstərmək üçün imkan yaratmamaqda günahlandırırlar. Sizin necə, bir şikayətiniz yoxdur ki?

- Bizdə ədəbiyyata solaxay münasibət var. İnanmıram yaxın 10 ildə nə isə dəyişsin. Zahirən hər şey yaxşıdır: kitablar çıxır, mükafatlar verilir, tədbirlər keçirilir. Amma mahiyyətcə yaxşı olan çox az şey var. Məni bircə sevindirən ədəbiyyat saytlarının sayının artmasıdır, vəssalam. Problem yaşlı nəsildə deyil, ümumi ədəbi siyasətdədir. “Yaşlı nəsil gənclərə özlərini göstərmək üçün imkan yaratmır” cümləsini dilinə gətirən adam absurddan da o tərəfə danışır. Çap problemi yoxdursa, yaxşı mətni bütün redaksiyalar axtarırsa, hansı maneədən söhbət gedə bilər? Ona görə problem ədəbi siyasətdədir deyirəm ki, bizdə nə özəl bazar formalaşıb, nə də kitab yayım şəbəkəsi ayaq üstədir. Əslində, indi yaşlı ədəbi nəsil də, gənclər də anlaşılmaz durumdadır. Hamı sanki bir labirint içindədir. Hamı xoşxassəli ədəbi bədbəxtlikdən əziyyət çəkir. Ümid edək, ədəbi mühitin 20-25 il əvvəlki bədxassəli fəlakəti başımıza gəlməsin.

- Çoxlarının düşüncəsinə görə, yazıçı 40 yaşına qədər irihəcmli əsər, konkret desək, roman yaza bilməz, yazmamalıdır. Bunun üçün bilik və təcrübə lazımdır. Siz isə artıq 2010 və 2014-cü illərdə 2 roman yazdınız. Çətin olmadı ki?

- İnsan roman yazmağa özünü buna hazır hiss etdiyi yaşda başlamalıdır. Dünyada onlarla gənc yaşda şedevrlər yaradan yazıçılar var. Tutalım, Knut Hamsun “Aclıq” romanını 31 yaşında yazıb və ya Jorji Amadu 14 yaşında hekayələr yazırdı, 25 yaşında “Qum dəryasının kapitanları” romanını çap etdirdi. Bu siyahını uzatmaq olar, amma nə ehtiyac var? Mən ilk romanım “Günəşi gözləyənlər”i 22 yaşım olanda yazmağa başlamışam, 24 yaşımda çap olunub. 27 yaşımda ikinci romanımı yazdım, iki il sonra çap olundu. Sadəcə, yazmaq üçün özümü hazır bilirdim. Ədəbi keyfiyyəti, bədii dəyəri nədir, ona görə mübahisə etmək olar. Əsas odur, hiss edirəm, zaman mənə köhnə yazılarımdakı səhvləri qiymətləndirmək imkanı verir. İki roman yazdım, hələlik bəsdir. İndi hekayə yazmaq mənim üçün daha maraqlıdır. Qismət olsa, növbəti il hekayələr kitabımı çap etmək istəyirəm.

- Bəs bu romanlardan sonra ədəbi mühitin, ətrafınızın sizə qarşı münasibəti necə oldu? Tələsmisən deyən oldumu heç?

- Əlbəttə, oldu. Hələ deyənlər də olacaq. Əsas odur, az-çox ədəbi potensialımı göstərə bildim. Yəni ən pis tərəfini götürsək, adamları inandıra bildim ki, cümlə qurmağı bacarıram.

- Əvvəllər də imzanız az-çox tanınırdı. Ancaq “Leyla” romanı bütün ölkədə rezonansa səbəb oldu. 3 il keçməsinə baxmayaraq, indi də haqqında danışılır. Bu cür reaksiya gözləyirdinizmi?

- Deməzdim bütün ölkədə. Düzdür, ədəbi mühitdə və kitaba yaxın olan çevrədə səsi-sədası yayıldı. “Leyla” serial estetikası ilə yazılıb və məqsədim kəskin süjet xəttinə meyl edən bulvar ədəbiyyatı oxucusu ilə koloritli, axıcı dildə əsər oxumağı sevən kəsimi bir araya gətirmək idi. Təvazökarlıqdan uzaq olmasın, məncə, hər iki roman yaxşı film materialıdır. Nə yaxşı ki, bizdə özəl kino sektoru yavaş-yavaş formalaşmaqdadır. Təəssüf ki, yalnız komediyalar çəkilir. Bugünkü tamaşaçının peşəkar kino dilinə çevrilən dram və melodramlara ehtiyacı var. Gələcəkdə tələbat olarsa, hər iki romanın ssenarisini yazmağı planlaşdırıram. Bu yaxınlarda Xalq artisti Nurəddin Mehdixanlı dedi ki, “Günəşi gözləyənlər”də ən azı 100 seriyalıq serial materialı var. Heç vaxt bu haqda düşünməmişdim və mənə təəccüblü gəldi. “Günəşi gözləyənlər”i daha çox tammetrajlı film materialı kimi görürdüm.

- Sizin fikrinizcə, bu cür reaksiyaya səbəb nə idi? Roman özü, yoxsa qəhrəmanın hansısa müğənninin prototipi olması?

- Romandakı konkret bir müğənninin prototipi deyildi. Əsərin qəhrəmanı ümumiləşmiş obrazdır.

- Hətta bir ara sizin bir müğənni ilə eşq yaşadığınızı, Rəcəbin sizin prototipiniz olduğunu da dedilər. Nə dərəcədə doğru idi?

- Rəcəbdə mənim xarakterimdən, bioqrafiyamdan nələrsə var, amma o nələrsədən daha artığı təxəyyüldür. Eşq məsələsi haqqında deyilənlər də qeyri-ciddi söhbətlərdir, üstündə dayanmayaq. Azərbaycan kimi ölkədə gənc və yoxsul yazıçının toyda 15 min manata oxuyan müğənni ilə eşq yaşaması ancaq roman mövzusu ola bilər. Daha artığını arzu etmək ən yaxşı halda sadəlövhlükdür.

- Bildiyim qədər hazırda iki yerdə işləyirsiniz. Fəaliyyətinizin istiqamətlərini öyrənmək olarmı?

- Mən APA İnformasiya Agentliyi və Akademik Milli Dram Teatrında çalışıram. İşimi sevirəm, zövq alıram, ölkənin iki böyük və ciddi qurumunda çalışmaq mənim üçün xoşdur. Artıq beş ilə yaxındır APA-nın əməkdaşıyam. Yəqin ki, səhv etmərəm: indiyə qədər yüzdən artıq ciddi və tanınmış şəxslərdən müsahibələr almışam. Bura sənət adamları da daxildir, dövlət rəsmiləri də. Biz nə qədər desək ki, jurnalistika yazıçının potensialını xərcləyir, məncə, bir qədər də hissə qapılıb reallığı nəzərə almırıq. Əlbəttə, bir yazıçının jurnalist qismində çalışması, xəbər peşində olması böyük mənada arzuolunan deyil. Sadəcə, bir vacib məsələni nəzərə alaq: jurnalistika çevik beyin, məhsuldarlıq, aktiv fəaliyyət deməkdir. Bu cəhətlər hər bir yazıçı üçün də vacibdir. Məsələn, mən jurnalistikaya gələnə qədər adicə köşəni iki günə yazırdım. İndi dəyib-toxunan olmasa, bir qəzet səhifəsi materialı bir neçə saata təhvil verə bilərəm. Başqa bir tərəfdən də ədəbiyyata ən yaxın sahə elə jurnalistikadır və bizim başqa alternativimiz yoxdur. Akademik Milli Dram Teatrında ölkənin ən tanınmış sənətkarları ilə çiyin-çiyinə çalışıram. Onları şəxsən tanımaq, yoldaşlıq etmək, teatrın, səhnənin havası ilə nəfəs almaq mənim üçün hədsiz ləzzətdir. Teatrda çalışmaq səhnəni, dramaturgiyanı hiss etmək deməkdir. O gün Əli Əmirli soruşur ki, nə vaxt pyes yazırsan? Dedim, Əli müəllim, deyəsən, içimdə nələrsə oyanır. Amma bu oyanış hələ yazmaq üçün bəs etmir. Nəsr genişlikdir, hər cür əllaməçilik etmək üçün meydan var. Dramaturgiya və ümumən səhnə çox amansızdır. Bunu məhz Akademik Milli Dram Teatrında çalışmağa başlayandan sonra anlamışam. Elə buna görə də bizim ölkəmizdə yaxşı dramaturqların sayı bir əlin barmaqlarından daha azdır.

- Gənc yazarlar arasında ən zəhmətkeşlərdən birisiniz. Həm də bir yazıçı olaraq, məhsuldarsınız. 24 saatınızı necə idarə edirsiniz?

- Yazmaq dinclik, ruhən rahatlıq deməkdir. Bu dincliyi və rahatlığı tapan kimi kompüterin arxasına keçirəm. O ki qaldı 24 saata, APA-da işim saat 10-da başlayır, 7-də bitir. Teatrda tədbirlərimiz, premyeralarımız olur və mətbuata cavabdeh şəxs kimi işimin başında olmağım vəzifə borcumdur. Tamaşa saat yeddidə başlayırsa, deməli, bəzi vaxtlarda evə getməyim axşam 11-12-nin yarısından tez olmur.

- Yaradıcılığa necə vaxt ayırırsınız? Hansı yenilikləriniz var?

- Son vaxtlar bir həqiqəti daha yaxşı başa düşmüşəm: insanın həqiqi yazmaq ehtiyacı varsa, vaxtı faciəyə çevirmək lazım deyil. Ssenarilər və hekayələr yazmaq istəyirəm. Kino mənim üçün hədsiz maraqlı sahədir. Hətta bir ara rejissorluq təhsili almaq fikrinə düşmüşdüm. Sonra nə yaxşı ki, bu fikirdən tez də uzaqlaşa bildim.

- Gənclərin, xüsusən gənc yazarların zəhmətə, əziyyətə münasibətini necə qiymətləndirirsiniz? Heç şikayətlənənlər olurmu?

- Ardıcıl şikayət edən adamla yoldaş olmaq müşkül məsələdir. Deyəsən, Marksın sözüdür: insanı əmək yaradıb. Mən uşaqlıqdan zəhmətə alışan adamam. Ona görə iş heç vaxt məni qorxutmayıb. Atam 30 ildir dövlət işində çalışır və hər bayramda Cəlilabada gedəndə görürəm, plan qurur ki, pensiyaya çıxanda hansı işlərlə məşğul olacaq. Volterin sözüdür: iş bizi üç böyük bəladan - avaraçılıqdan, qəbahətdən və ehtiyacdan xilas edir.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2017.- 1 aprel.- S.9.