27 aprel: Azərbaycan matəminin 97-ci ildönümü

1927-ci ilin aprelində Azərbaycan mühacirlərinin qardaş Türkiyədə nəşr etdikləri “Yeni Qafqasiya” məcmuəsinin xüsusi nömrəsi Azərbaycan matəminin 7-ci ildönümünə həsr edilmişdi.

Mən 1997-ci ilin aprelində bu məcmuəni kiril əlifbasına çevirərək orijinalla, yəni o vaxtkı ərəb əlifbasındakı nüsxəsi ilə bərabər, qısa bir girişlə oxuculara təqdim etmişdim. İndi bu faciənin 97 ili tamam olur. Azərbaycan tam müstəqil, inkişaf etmiş, dünyaca tanınan bir cümhuriyyətdir. Lakin biz bu tarixi də yaxşı bilməliyik.

1997-ci il nüsxəsində mən yazmışdım:

“Ulu tanrı heç vaxt ata-anaya övlad dağı, azadxah millətə öz istiqlalını itirmək faciəsini göstərməsin! “Yeni Qafqasiya” məcmuəsinin 1920-ci il 27 aprel işğalının ildönümünə həsr etdiyi və “Azərbaycan matəmi ildönümü” adlandırdığı xüsusi nömrənin ürək qanı, ülvi vətən məhəbbəti, əbədi kin və nifrət və həm də gələcəyə çox böyük inam hissi və müqəddəs ümidlə yazılmış yazılarını oxuyarkən məhz bu sözlər fikrimə gəldi.

Tarixi unutqanlıq milləti məhvə aparan bəladır, oriyentasiyanı itirməkdir, məcmuədə yazıldığı kimi mələk cildinə girmişlərin, “nitq bombardmanları” ilə əhalini keyləşdirməyə, onun müstəqil düşünmək, dostla düşməni tanımaq istedadını məhv etməyə, avtoritar və totalitar polis idarə üsuluna aparan yoldur.

İstiqlal mücahəidlərinin qardaş Türkiyə torpağında sığınacaq tapmış heyəti tərəfindən 1923-cü ildən nəşr edilməyə başlayan “Yeni Qafqasiya” məcmuəsi hər il tariximizin fəxarətli 28 may, faciəli 27 aprel günlərini qeyd edirdi. Vətənlə əlaqəni üzməyən, onun dərd-səri ilə yaşayan və nəfəs alan istiqlalçılar zaman keçdikcə Azərbaycanda müxalifətin, vətənsevərlərin, iqtidara baş əyməyənlərin, bolşevikcəsinə düşünməyi və məddahlıqla işləməyi bacarmayanların başına necə müsibətlər gətirildiyinə dair yazılara xüsusi yer verirdi. 1927-ci ildə 27 aprel faciəsinə həsr olunmuş xüsusi nömrə bu baxımdan səciyyəvidir. Tariximizin indiki məşəqqətli və təhlükəli keçid dövründə, 27 aprel faciəsinin yenidən yaşanması təhlükəsinin mövcudluğu şəraitində (bax. “Literaturnaya qazeta”nın martın 27-i nömrəsində “İttifaq dirildi!” (“Soyuz voskres!” məqaləsinə) məcmuədə dərc olunmuş yazılarla tanışlıq məncə faydalı olar”.

Etiraf edim ki, mən 70 illik müəllimlik və mətbuat üzərində tədqiqatçılıq işimdə və təcrübəmdə heç vaxt bu nömrənin vətən həsrəti və ürəkqanı ilə qələmə alınmış yazılarını oxuyarkən həyəcan və kövrəldiyim yadıma gəlmir. Yazıların sərlövhələrinə diqqət verin: “Qara bir ildönümü”, “Böyük faciə” (M.Ə.Rəsulzadə), “Zindandakı vətəndaşlara” (Mustafa Vəkilovdur yəqin ki), “27 nisanın xüsusiyyəti” (F.C.Əbdülqadir), “Vətən həsrəti” (şeir - Əli Usta), “Bir gün...” (şeir), “Milli hars (mədəniyyət) uğrunda mücadilə” (Azəri), “İki tarixi gün” (Şəfi - yəqin Şəfi bəy Rüstəmbəylinindir), “Bu gün” (Kəmal), “Bir bəyannamə”, “Zəfər imanınkıdır” (Nicati), “Bir xatirə” (Şeyxülislamzadə), “Məşum bir xatirə” (Nərəyə gediyoruz!..) (Sənan), “Azəri oğullarına!” (Ərdoğan), “Ayırma siyasəti” (Rəsizadə Qara), “Azərbaycan mücahidləri sürgündə”, “Türk ocaqları qurultayında”, “Beynəlmiləl həyat”, “Rusiya təcrid halında”, “Təşəkkür və məzərət (üzürxahlıq)”.

Məcmuənin redaktoru Cümhuriyyətin yaradıcısı, istiqlal mücahidi M.Ə.Rəsulzadə idi. Onun “Böyük faciə” məqaləsini oxuculara təqdim edirəm.

Şirməmməd HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2017.- 29 aprel.- S.21.