Bəxtiyar Vahabzadənin arzuladığı bəxtiyar gələcək - IV hissə

BÖYÜK ŞAİRİN İSTİQLAL, VƏTƏN, MİLLƏT VƏ DİL UĞRUNDA MÜBARİZƏLƏRİ

Rafael HÜSEYNOV

Akademik, Milli Məclisin deputatı

O, artıq tarixin bir parçasıdır. Hərçənd, elə sağlığında da canlı tarix idi və sadəcə istedadlı söz ustası deyil, millətinin varlığı, taleyi, ruhu ilə qovuşmuş bir yurd fədaisi olmaq məsudluğu və məsuliyyəti ona cavan vaxtlarından nəsib olmuşdu.

Bəxtiyar Vahabzadə İkinci Dünya müharibəsindən sonra ədəbiyyata gələrək elə ilk addımlarından da diqqətləri cəlb etmiş, söz sərraflarını diksindirməyi bacarmış parlaq qələm sahibi idi.

60 ildən artıq bir müddətdə hərarətli qəlbi, yorulmaz qələmi, buxovsuz və hüdudsuz düşüncələri ilə millətinə xidmət etdi.

(Əvvəli 29 iyul, 1-2 avqust saylarımızda)

Heydər Əliyev Bəxtiyar Vahabzadəyə məsləhət görmüşdü ki, bir müddət auditoriyalarda görünməsin, uzunmüddətli elmi məzuniyyət götürərək doktorluq dissertasiyasını yazsın.

Bu məsləhətə əməl etdi şair və nə universitetdəki işindən çıxarıldı, nə partiyadan kənarlaşdırıldı. Qısa müddətdə "Səməd Vurğunun həyat və yaradıcılığı" adlı doktorluq dissertasiyasını yazıb tamamladı, zəruri prosedur və müzakirələrdən sonra 1964-cü ildə uğurla müdafiə də elədi.

Daha nə tövsiyə etmişdi Heydər Əliyev?

Demişdi ki, sənin əleyhinə olanların ağzını bağlamaq üçün Vladimir İliç Lenin haqqında bir əsər yaz.

Və Bəxtiyar Vahabzadə "Leninlə söhbət" adlı poema qələmə aldı və professor Qulu Xəlilov da həmin əsərə "Lenin zəkasının işığı ilə" sərlövhəli bir ön söz yazdı.

Bəs Bəxtiyar Vahabzadə o poemasında Lenin zəkasının işığı ilə necə irəliləyirdi, nə yazırdı?

Lenindən sitat gətirirdi: "Mücərrəd həqiqət yoxdur, həqiqət həmişə konkretdir". Dərhal da mənbəni göstərirdi: əsərlərinin 32-ci cildi, səhifə 89-90.

Başlayırdı Leninə söykənərək ürəyini boşaltmağa:

Həqiqət! Ən böyük nəğməsən...

Ancaq

Səni dinləməyə qulaqlar sağır.

Həqiqət,

Gözünün içinə baxmaq,

Nə qədər gərəksə, o qədər ağır!

Həqiqət! Könülə - yaxından-yaxın.

Əmələ - uzaqdan-uzaqsan nədən?

Dünyanın tarixi

Qurbanlarının

Qanıyla yazılıb dövri-qədimdən.

Yalanlar al-əlvan, yalanlar min-min,

Deyir gecəyə bax, zülməti görmə.

Yalanlar... Ağ yalan qara gerçəyin

Üzünə rəng çəkir, gözünə sürmə...

Sözlərin üzündə kirşanı, rəngi,

Dili uzunsa da, ömrü çox qısa.

Yaşaya bilərmi zülmün nəhəngi,

Udub həqiqəti, yalan qusmasa?!

Bu sətirləri oxuyan azərbaycanlıların heç biri çörəyi qulağına-burnuna yemirdi. Onlar hamısı sovet gerçəkliyinin axarında yaşayırdı və gündə yüz dəfələrlə bu abırsız-həyasız ideologiyanın qırmızı-qırmızı necə ağa qara dediyinin, qəzetindən, radiosundan, televiziyasından, kürsülərindən riya horralarının əndərildiyinin şahidi olurdular. O səbəbdən də qəşəng anlayırdılar ki, Bəxtiyar daşı hansı bostana atır, eyhamı hara vurur.

Lenini iqtibas edirdi, "dahi rəhbər"in əsərlərinin 33-cü cildinin 309-cu səhifəsindən bu parçanı epiqraf götürərək ("Xalq kütləsi içərisində biz hər halda dənizdə bir damcıyıq və biz yalnız o zaman idarə edə bilərik ki, xalqın dərk etdiyini düzgün ifadə edək") elə həmişə dediyini deyirdi:

Üfüqdən genişdir, göylərdən dərin

Xisləti, qüdrəti, hikməti xalqın.

Onun zəkasıyla düşünənlərin

Qolunda birləşir qüvvəti xalqın.

Xalqa arxalanan xalqsevərlərin

Özü də xalq üçün arxaya döndü.

Xalqa arxasını çevirənlərin

Arxası həmişə yerdə göründü.

Azadlıq uğrunda axan qanların,

Kim deyir, buxarı göyə sovrulur?

Xalqın qəm oduna alışanların

Dayaq nöqtəsi də xalq özü olur.

Dərk etdim bu böyük həqiqəti mən:

Sevgin hər atəşdən keçirər səni.

Xalqı dərk etməsən, xalqı sevməsən,

Xalq nə dərk eləyər, nə sevər səni.

Və 1976-cı ildə Lenin haqqındakı bu əsərinə görə Sovet Azərbaycanının Dövlət mükafatını aldı, 1984-cü ildə isə SSRİ Dövlət mükafatına layiq görüldü.

Ağıllı siyasət belə olur. Həm sözünü deyirsən, işini görürsən, həm də bütün bunlara görə sənə cəza verməli olan səni bəh-bəhlə təltif edir!

Əslində isə ehtiyatlılıq Bəxtiyar Vahabzadəyə çox da xas olan xüsusiyyət deyildi. Bəxtiyar müəllim cəsur, çəkinməz bir kişi idi və bica deyil ki, onun bu ötkəmliyini, ruhunun yenilməzliyini amerikalı müəllif Kinzer Stefan da elə şeirlərindəncə duyaraq bu haqda ABŞ-da, nüfuzlu "Nyu-York Tayms"da ayrıca məqalə dərc etdirmişdi.

Bəxtiyar Vahabzadənin ilk gənclik illərindən ən etibarlı dostlarından olmuş professor Şirməmməd Hüseynov şairə Leninin bir başqa "köməyi" haqda da maraqlı bir yaddaşını bölüşür. Deyir, Bəxtiyarın "Gülüstan" poemasına görə vurulduğu çağlarda V.İ.Leninin 1901-ci ildə "İskra" qəzetində çap edilmiş "Stoletie russkoqo ştıka v Qruzii" ("Gürcüstanda rus süngüsünün 100 illiyi") adlı məqaləsinin surətini çıxararaq ona verdim ki, bundan qalxan kimi istifadə elə. Lenin həmin məqaləsini Gürcüstanın Çar Rusiyası tərəfindən ələ keçirilməsinin 100 illiyinin orada bayram edilməsinə hazırlıqların getməsi ilə əlaqədar yazıbmış və gürcülərə qeyzlənirmiş ki, işğalın da ildönümünü bayram edərlər?

"Bəxtiyara dedim ki, bundan yaxşı tut acaq? Lenin Rusiyanı "xalqlar həbsxanası" adlandırır. İndiyəcən dünyada bircə nəfərə rast gəlinibmi könüllü gedib həbsxanaya girsin, sonra da illər boyu həmin günü bayram kimi qeyd eləsin?"

Bəxtiyar Vahabzadənin oturub-durduğu, dostluq etdiyi Şirməmməd Hüseynov kimi şəxsiyyətlərin hər biri millət dərdlərinə həssas olan insanlar idi və söhbətləriylə bəzən bilərəkdən, bəzən özlərindən xəbərsiz Bəxtiyara hansısa yeni şeirlərini yaratmağa impulslar verirdilər.

Bəxtiyar Vahabzadə dərdlə döyüşəndə güclü olurdu və bunu ömrünün sonlarında verdiyi bir müsahibəsində də boynuna alıb: "Məni dərd yazdırır. Mən dərdi axtarıram. Məni yazdıran dərddir, kədərdir. Sevincdə mən xoşbəxtlik görmürəm. Dərd insanı düşündürür:

Dərdim olmasaydı, dərd tutmaq üçün

Dərdin dəryasına tilov atardım.

Sevinci qaşıyıb, vallah, mən hər gün

Sevincdən özümə dərd yaradardım.

Əgər olmasaydı dəryaca dərdim,

Dərdin yoxluğunu mən dərd edərdim".

Bəxtiyar Vahabzadəyə Tanrı tükənməz ilham, fitri şairlik istedadı ilə bərabər bir filosof xisləti də ərməğan etmişdi. Onda batinə enməyə, cövhərə dalmağa, adi olanda qeyri-adini qavramağa canatma vardı. Təsəvvüf şairlərinə, illah da Mövlana Cəlaləddin Rumiyə, bu cərəyanın fəlsəfəsindəki hikmətə sonacan vaqif olmağa çox səy edirdi.

Böyük şərqşünas alim Rüstəm Əliyevlə bir ara çox yaxın idilər və Bəxtiyar müəllimgildə onların qızğın təsəvvüf söhbətlərinə çox şahid olmuşam.

Allahdan, peyğəmbərdən, ruhdan, insanın, dünyanın mahiyyətindən gərək hər kəs yazaraq özünü gülünc vəziyyətə salmaya. Çünki bunlar elə ülvi məfhumlardır ki, onlardan yazmaq səlahiyyətini qazanmaqçün gərək onillərlə təfəkkür dəryasına baş vurasan, çox kitabları mütaliə edəsən, çox hikmətlərdən hali olasan.

İndi xeyli uzaqlarda sayrışan 1970-ci illərin əvvəllərində oğlu İsfəndiyarla mənə təsəvvüfi idrakın layları, bu düşüncə şəbəkəsinin şəriət, təriqət, mərifət, həqiqət kimi mərhələlərinin varlığından, həmin təfəkkür mərtəbələrinin hər birinin özəlliklərindən ilk dəfə yerli-yataqlı, həm də son dərəcə sadə bir dillə Bəxtiyar müəllim söz açmışdı.

Və o özü şeirində həqiqət mərtəbəsinə yovuq olan seçilmişlərdən idi. Olmasaydı, Allahı bu cür görə, bu cür tərənnüm edə, adi insanlara da Pərvərdigarı bu sayaq insanca anlada bilərdimi?

Allah! Bilirik, cisim deyil, bəs nədir Allah?

Ən yüksək olan haqda, həqiqətdədir Allah.

Dondunsa təkamül və gözəllik qabağında,

Dərk et, bu təəccübdə, bu heyrətdədir Allah.

İnsanın əzəl borcudur insanlığa hörmət,

İnsanlığa hörmətdə, ləyaqətdədir Allah.

Gördüklərimiz zahiridir, bətnə nüfuz et!

Batindəki, cövhərdəki fitrətdədir Allah.

Mən bir ağacam, yarpağı sözlər, kökü fikrim,

Sözlərdə deyil, sözdəki hikmətdədir Allah.

Zülmün üzünə haqq deyilən şilləni çəksən,

Şilləndə möhürlənmiş o qeyrətdədir Allah.

Zülmətdə, cəhalətdə, ədavətdə gö rünməz,

İlqarda, sədaqətdə, məhəbbətdədir Allah.

Ən yüksək olan zirvəyə mütləq demək olmaz,

Ülviyyətə çatmaqdakı niyyətdədir Allah.

(Ardı var)

525-ci qəzet.-2017.-3 avqust.-s.4.