Muğamla tanınan, muğamı tanıdan dahimiz

BÖYÜK XANƏNDƏLƏR SİLSİLƏSİNDƏKİ ALİM QASIMOV UCALIĞI

Şahanə MÜŞFİQ

(Əvvəli ötən sayımızda)

... Bu cümlələri yaza-yaza fonda yenə Alim Qasımova qulaq asıram...

İfadakı, səsdəki ecazkarlıq əlimdən bərk-bərk yapışıb məni uzaqlara, lap uzaqlara aparır. O uzaqlarda səma yerə daha yaxındır, ulduzlar bir nur kimi barmaqlarımın arasından süzülür, dağlar buludlardan özünə don biçib, hardasa-uzaqların da uzağında azan oxunur və bu mənzərəni bir yerlərdən seyr edən Tanrı sevinclə gülümsəyir. İçimdə əlimdən yapışan o səsi görmək arzusu baş qaldırır. Gözümü açıram, qarşımdakı ekrandan Alim Qasımov alqış sədaları altında ehtiramla tamaşaçılara baş əyir... Ovcumun içində isə hələ də o səsin istisi xumarlanır...

Əgər desəm ki, onun ifası haqqında bunları düşünürəm, bu söz heç də yerinə düşməz. Çünki Alim Qasımov oxuyarkən necə maddi aləmdən qopur, şüurla əlaqələrini kəsib, hissi aləmə qapılırsa, muğamı və onu duymağı bacaran dinləyici də həmin an düşünmək qabiliyyətini bir növ itirib, hiss etməyə başlayır. Ona görə də cümləni bu cür davam etsəm, daha uyğun olar, məncə: Alim Qasımov oxuyanda hiss edirəm ki, o, harada olduğunu, nə etdiyini, hətta bir az da irəli getsək, kim olduğunu belə unudur. Əslində, onun xanəndə olduğu, muğam ifa etdiyi aydın məsələdir. Ancaq məncə, o, muğamı təkcə oxumur, həm də bayaq da dediyim kimi, dua kimi zikr edir. Elə müsahibələrinin birində xanəndə özü də bu məqama toxunur: "Oxuyanda bu aləmdən başqa aləmə adlayıram, ora tamam başqa aləmdi, ayrı eşq gəlir adama, bunu izah eləyə bilmirəm... Nəsə, bir qüvvə var ki, məni oxudur, ancaq bilmirəm o nədir, kimdir. Oxuyanda yavaş-yavaş, qat-qat harasa gedirəm, bu halım məni çox uzaqlara aparır. Mən də o aləmə isinişirəm, hiss edirəm ki, mən o aləmdə lazımam. Qəzəli deyə-deyə əhvalım, məkanım dəyişir və eşq də o zaman yaranır...

Ağlaya-ağlaya oxuyan günlərim çox olub. Mən o məqamdan zövq alıram. Bu elə həmin "o hal"dır. Ətrafı unudandan sonra, olursan bir sən, bir də ki... bunu sözlə ifadə etmək çox çətindir. Bu, tamam başqa, gözəl bir aləmdir".

Bunun özü də bir divanəlik, dərvişlik deyilmi?! Necə ki, Qeys Leylinin sevgisi ilə çöllərə düşüb Məcnun oldu, Alim Qasımov da musiqi eşqi ilə İlahilik tapmağı bacardı.

Bəs dərviş kimdir? Dərviş səyahət edən, fiziki dünyadan əl çəkərək, mənəvi dünyada yaşayan, sufiliyi təbliğ edən dindar insandır. Dərvişlər hər zaman özlərini Allah-təala, peyğəmbər və əhli-beytin mədhiyyəçiləri sayıblar. "Dərviş öz evini çiynində gəzdirər" deyimi onların laməkan olmasına işarədir. Araşdırmalar göstərir ki, dərvişlik orta əsrlərdə yayılmağa başlayıb. Diyarbadiyar gəzən dərvişlər, əsasən, Allahın şəninə, peyğəmbərimiz və onun əhli-beytinin şərəfinə qəzəllər oxuyub, müqəddəsləri təbliğ edən mərsiyələr deyərmişlər.

Alim müəllimin ifasındakı dərvişanəliyi çoxları sezib. Bu fikir dəfələrlə səslənib və sənətkar özü mediaya bir müsahibəsində buna belə münasibət bildirib: "Dərvişə bənzədilmənin elmi yolunu bilmirəm. Amma mənə elə gəlir ki, müəyyən vaxtlarda, məsələn, məşq zamanı, yaxşı əhval-ruhiyyənin bol olduğu zamanlarda biz o dərvişvari halı yaşayırıq. Tutalım, görürəm ki, artıq başqa aləmdəyəm. Bir çoxları içki ilə, başqa vasitələrlə həmin aləmə düşə bilirlər. Mən isə içkisiz belə, onlardan daha yaxşı kefim saz, öz aləmimdə oluram. Bilirsiniz, incəsənətin incəliyi ondadır ki, gərək gecə-gündüz onun nazını çəkəsən, o deyənlə oturub-durasan.

Həmin aləmin sehrinə düşəndə insan bir az da mülayimləşir. İnsanları çox rahat qəbul etmək olur. Daxildə baş qaldıran əsəb yox olur. Təəssüflər olsun ki, biz bu halı hər gün mütaliə edib özümüzdə saxlaya bilmirik. Belə məclislər ayda bir dəfə ələ düşür. Mənə elə gəlir ki, bu hallar qrup şəklində də əmələ gəlir. Eyni zamanda, mənə qulaq asanların içində də bu halın ağuşuna düşənlər olur".

Başqa bir müsahibəsində isə Alim müəllim musiqinin həyatındakı rolundan, önəmindən elə böyük sevgiylə, şövqlə danışır ki, bir neçə cümləyə sığışan bu hisslərə heyrət etməmək olmur: "Musiqi həm tərbiyəm, həm xalq arasında hörmətim, musiqi mənim sənətim, mənim ikinci ürəyimdir. Bir ürək mənim bədənimi işlədir, bir ürək də mənim bütün həyatımı əhatə edir. O da musiqidir.

Bunu mənə kimsə deməyib. Bu, Allahın məni yönəltdiyi bir yoldur.

Muğam sonsuzdur. Muğam sonu, bucağı görünməyən bir okeandır. Baxır kim nə qədər bu musiqi okeanında üzür, kim nə qədər dərinə gedir? Səhərdən axşama qədər, axşamdan səhərə qədər bütün vaxtını alır. Çünki bu, yaradıcılıq işidir. Musiqi həm mənim işimdir, həm hobbimdir, hər şeyimdir. Nə istəsən, musiqidə var".

Alim Qasımov nadir azərbaycanlılardandır ki, onun haqqında məlumat toplamaq üçün internetdə axtarış verəndə onunla bağlı yazılara, məlumatlara yalnız Azərbaycanın informasiya portallarında deyil, həm də dünya saytlarında rast gəlinir. Sənin ölkənin nümayəndəsi, hələ də mədəniyyət nümayəndəsi haqqında türkcə, rusca, ingiliscə və başqa dünya dillərində xəbərlər oxumaq, xoş sözlərlə qarşılaşmaq sadəcə qürur verə bilər. Məsələn, muğamlarımızın orijinal ifaçısı haqqında Londonun "Tayms" qəzetinin yazdığı kimi: "Qasımovun ecazkar səsi zildə səslənirdi. Virtuoz ifa texnikası və gəzişmələr dinləyicini valeh edirdi. Musiqi sədaları pərdə-pərdə qalxıb-endikcə, xanəndə də dərin və təsirli emosional rezonansı gücləndirərək dil sərhədlərini aşırdı, halbuki, o, Azərbaycan dilində oxuyurdu..."Ya da dünyaca məşhur müğənni Sami Yusufun dediyi kimi: "Alim Qasımov bütün dünyanın mədəni irsidir". Yaponiyada isə Alim müəllimin ifasından heyrətə düşən dinləyicilər onun haqqında "elə bil cənnətdən gəlib" demişdilər.

Mərhum həmkarımız, Əməkdar jurnalist Mirvari Rəhimzadə illər öncə Alim Qasımova həsr etdiyi "Muğam sultanı" yazısında xanəndənin səsindəki sehri, ifasındakı ilahiliyi, onun muğam sənətinin dünyaya tanıtmasını bu sözlərlə əxz edir: "Alim Qasımovdan əvvəl də muğam ifaçıları Avropada konsertlər verib. Onlar dinlənilib, alqışlanıb, qrammofona yazılıb...Lakin Alim Qasımov muğamı Avropaya əsrarəngiz Şərq ekzotikası kimi təqdim edib. Bu ekzotik gözəlliyin cilvələrini duyduqca, heyrətamiz səsin əlvan sehrinə düşdükcə, qoca Şərqin nəfəsini, havasını udurmuş kimi avropalılar sanki muğamatın səcdəsinə düşüblər. Fransanın minlərlə tamaşaçı tutan konsert salonlarında istedadlı Azərbaycan xanəndəsi özünəməxsus, orijinal tərzdə bir muğam aurası yarada bilib. Şərq klassiklərini - Nizamini, Nəsimini, Füzulini, Xaqanini, Seyid Əzimi, Vahidi tərcümansız-filansız musiqinin dili ilə qərblilərə sevdirən xanəndəyə bənzərsiz bir muğam ifaçısı kimi bağlanıblar. Onu az qala Şərqin əbədi məhəbbət dastanının qəhrəmanı olan Məcnun kimi sevirlər. Gözəl sənətçimiz isə cünuni atəşlə muğam və təsniflərimizi, xalq və bəstəçi mahnılarımızı çox orijinal tərzdə dünyaya yaymaqdadır.

Ən maraqlısı isə budur ki, vaxtı ilə müsəlman Şərqinin yeni musiqisinin banisi dahi Üzeyir bəy Hacıbəyli ölməz musiqi əsərləri ilə Avropanı Azərbaycana tanıtmışdı. Bundan 100 il sonra Alim Qasımov möhtəşəm və orijinal ifası ilə Azərbaycan muğamlarını Avropaya - Qərb dünyasına tanıtmaqdadır.

Əsrimizin muğam sultanı hesab edilən Alim Qasımov sanki bu gün Şərqdən Qərbə doğru qədim İpək yolunda ahəstə gedən karvanın saribanı kimi muğam kəhkəşanımızın zəngin incilərini dünyaya nümayiş etdirməkdədir. Alimin ifasını dərk etmək üçün muğamatın alimi olmaq gərəyi yoxdur. Alimin muğamatını dərk etmək gərəyi var. Deyirlər ki, qəlbləri riqqətə gətirən gözəl musiqinin sərhədi, tərcümanı olmur. O, qulağa deyil, məhz qəlbə, ruh dünyasına süzülür".

Mirvari xanımın bu sözlərində böyük həqiqət var. Bəli, musiqinin dili yoxdur, musiqi hər dildə eyni hisslərin, eyni duyğuların daşıyıcısıdır. Azərbaycan dilini bilməyən, Nizami, Füzuli, Vahid qəzəllərindən xəbərsiz olan bir avropalı da Alim müəllimin muğam ifasını ən az bizim qədər sevgi ilə dinləyə bilər, daha doğrusu, dinləyir. Dinləyənin deyil, ifaçının nə ifa etdiyini bilməsi və hiss etməsi vacib amildir. İfaçı özü oxuduğu sözləri başa düşməli, o ruhu yaşamalı və yaşatmalıdır. Alim Qasımovun uğurlarının bir sirri də məhz budur bəlkə də: o, nə ifa etdiyini bilən, onu yaşayan və dinləyicisinə də eyni hisslər yaşatmağı bacaran sənətkardır.

Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru, Xalq artisti Fərhad Bədəlbəyli orijinal ifası ilə qərblilərin xüsusi rəğbətini qazanmış Alim Qasımov haqqında belə deyir: "Görünür, xanəndənin nəinki virtuoz səsi, onun ifa manerası, muğamlarımızı özünəməxsus şəkildə təqdim etməsini Qərb aləmi daha yaxşı dərk və qəbul edir".

(Ardı var)

525-ci qəzet 2017.- 16 avqust.- S.6.