Məxməri İstanbul

PƏRVİN

Lap əvvəldə bir neçə saatlıq gördüm üzünü...

Sonra bir gün, bircə gün küçələrini yordu ayaqlarım, İstiqlal caddəsində yağışına qoşulub mahnı oxudum, Çiçək passajında “vəzir barmağı”, “xanım göbəyi” kimi ekzotik adlı şirniyyatlarını daddım. Çox keçmədi, yenə görmək istədim İstanbulu. Bu dəfə avtobusla getmək düşdü könlümə. Azərbaycanın, Gürcüstanın, Türkiyənin balaca kəndlərini, böyük şəhərlərini arxada qoya-qoya, uzun, əziyyətli yolu keçib nəhayət mənzilbaşına çatdıq. Bir sutkadan artıq yol gələn, qışın soyuğunda gömrüklərdən piyada keçdikcə yer üzünün bütün sərhədlərini lənətləyən adam necə olar?! Amma mən yaxşı idim, çox yaxşı! Xoşbəxt idim həm də... Çünki yol yoldaşın Ülvi olunca Məhəmməd Həsən əmini götürüb piyada Kəbəyə də gedə bilərsən! Həm də axı qarşıda İstanbul gözləyirdi bizi! Uzun yolun yorğunluğundan sonra yatıb səhər gözümüzü açanda harda olduğumuzu kəsdirə bilməmişdik əvvəlcə... İstanbuldaydıq! İlin sonuna bir neçə saat qalırdı... Nağıl kimi günlərimiz isə hələ indi başlayırdı!

İki ay öncə isə anamla gəzdim İstanbulu. Anamın gözüylə ilk dəfə görürmüş, gəzirmiş kimi içimə çəkdim, yaddaşıma həkk etdim bu əfsanə şəhəri. Amma yenə doymadım, yenə bir-birimizə deyiləcək sözümüz qaldı sanki...

Bu dəfə ilk Türk Dünyası Gənc Yazarlar Görüşünə qatılmaq üçün getdim. Nə Bizansın, nə Osmanlının, nə də Türkiyə Cümhuriyyətinin qəlbinə toxunmadan deyə bilərəm ki, bu artıq mənim İstanbulumdu. Çünki hər adamın düşüncəsində, qəlbində bir cür kök salır İstanbul. Mənim üçünsə bu, hüzur, rahatlıq şəhəridir. Həm də ədəbiyyatla nəfəs alan, ədəbiyyatı həyat tərzinə çevirən insanların, dostlarının ətrafındasansa...

Avrasiya Yazarlar Birliyinin Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə düzənlədiyi tədbir Asiya tərəfdə baş tutmalı idi. Doğrusu, İstanbulun bu tərəfində qalmaq bir ayrı şəhərdə olmaq kimi gəldi əvvəldə mənə. Avropa tərəfin dinamikası, tıxacları, səs-küyü ilə buranın aram, asta həyatı fərqlənir. Amma bizim tədbirlər üçün elə ən gözəli də bu idi. Sanki hava da qonaqpərvərlik edib bizə uyğunlaşdırırdı özünü. Nə çox isti, nə çox soyuq. Birdən yağış yağır, biz gəzməyə çıxınca kəsir... Lapdan çox isti olur, amma bizi görən kimi küləyini əsdirir İstanbul! Elə ilk axşam yeməyində olduğu kimi...

Axşam yeməyi... Tanışlıq!

Təşkilatçılar tanışlıq üçün son dərəcə ilıq, romantik bir şərait seçmişdilər. Axı tədbirə qatılmış 60-a yaxın gənc özünü tanıtmalı, özü haqqında danışmalı idi. Bunu isə rəsmi tədbirdə yox, məhz rahat, sərbəst bir axşam yeməyində etmək yerinə düşürdü. Az qala bütün türkdilli xalqların gənc nümayəndələri - şairləri, yazıçıları danışdıqca qəribə bir aura, ab-hava yaranırdı məclisdə; ilk dəfə gələnlərin İstanbul həyəcanları, yad yerdə, uzaqda qalanların, müstəqil ölkəsi olmayanların azad bir ortamda, qan qardaşları arasında duyduqları xoşbəxtlik... Dinlədikcə bir yandan sevinir, bir yandan kövrəlir adam. Amma daha çox da qürur duyur!

Azərbaycandan mənimlə bərabər üç gənc həmkarım - Ramil Əhməd, Şahanə Müşfiq, Müşfiq Şükürlü qatılıb tədbirə. Ramil artıq bir ildir ki, İstanbulda Memar Sinan Universitetində magistratura təhsili alır. Özünü təqdim edəndən sonra təvazökarlıqla - şeirlərim uzundu, zamanınızı almaq istəmirəm - deyir. Amma sonra Avrasiya Yazarlar Birliyinin başçısı Yaqub Öməroğlu onu da şeir oxumağa məcbur edir. Ramilin müharibə mövzusunda bir neçə şeirini oxumuşam deyəsən. Müharibə görməyən və üzündən təbəssüm çəkilməyən gəncin bu qədər ağrılı şeirlər yazması maraqlıdır:

Atasının ayaqqabısını

geyinib qaçan uşaq

maşınları da ötüb keçəcəyini düşünər...

Bağlaya bilmədiyi ayaqqabının ipləri

dolaşar ayaqlarına -

yıxılar üzü üstə,

yıxılar atasızlığa.

Elə o axşam oxuduğu “Metamarfoz” şeirindən gətirdiyim bu misraları, sonra bütöv şeiri təkrar-təkrar oxuyub dərinliyinə getdikcə diksinirəm birdən. Axı burda müharibəyə heç bir eyham da yoxdu. Bəs niyə bu mövzuda qəbul eləmişəm şeiri?! Yəqin səbəb alt qatdadı, ya da şeiri oxuyunca gözlərim önünə gələnlərdə. Axı yol kənarında durub əsgər gözləyərlər... Köhnə filmlərdə belə görmüşük! Ramilin şeirlərində də bu estetikanı duyuram. Yaqub bəy də kövrəlir şeirdən, “atasının ayaqqabısını geyinən uşaq hər kəsdən iti yürüyəcəyini düşünər” deyə təkrar edir... Şahanə ilə Müşfiq ilk dəfə gəliblər İstanbula... Esselər ustası, dr.Hüseyn Özbay Müşfiqlə zarafatlaşır - “bu, şeir yazmayan tək Azərbaycan gəncidi” - deyir. Görünür, şeirə aşırı sevgimiz, daha doğrusu, şair olmağa qəribə meylimiz türk qardaşlarımıza da məlumdu. Hüseyn Özbay demiş - şeir yazmayan Müşfiq, Kafkaya bənzədilməsindən rəncidə olub Prustu “tərcih” edən bizim Müşfiq Şükürlü də çıxışında son dərəcə təvazökar danışır. Şahanə isə bir kövrək qadın romantikası ilə şeirini oxuyur:

Gəlir göydən

Yenə yuxusuz bir gecə,

Gedir əldən, gedir əldən.

Sevgimə kəfən biçirəm

Ağ vərəqdən, ağ vərəqdən...

Əslində, Şahanənin şeiri haqqında kövrək deyirəm, amma bir anlıq o axşama qayıdıb düşünürəm, məgər orda kövrək olmayan çıxış vardımı?! Yaqub bəy bu görüşü təşkil edə bilməyinin, tədbirin baş tutmağının sevincini bölüşür, Əli Ağbaş bu qədər istedadlı gənci bir yerdə görməkdən məmnunluğunu dilə gətirir, Anar müəllim bizlərin Sovet dövrü gəncləriylə müqayisədə nə qədər şanslı olduğumuzu anladır... Axı o zaman kim inanardı ki, belə bir görüş haçansa baş tuta bilər və türk dünyası gəncləri ürəklə türk, torpaq, vətən deyə şeirlər də oxuya bilərlər.

Tatar qızı Elvira səsi əsə-əsə danışır: hələ məktəbliykən Azərbaycan, qazax, özbək, türkmən, qırğız ədəbiyyatından nümunələr keçirdilər, oxudurdular bizə. O zaman böyük bir türk millətinin üzvləri olduğumuzu, hamımızın eyni xalq olduğumuzu bilmirdik, bu günə gəlib çıxacağımızı da düşünmürdük. Bilsəydik, o əsərləri daha dərindən oxuyub öyrənərdik.

...Hamının ovqatı bu cürdü; təəccüb qarışıq sevinc, itirdiyimiz zamana görə təəssüf və gələcəyə böyük, çox böyük ümid dolu...

Öməroğulları

Budəfəki İstanbul səfərimizin bir üstünlüyü də Yaqub Öməroğlunun ailəsi ilə tanışlıq oldu. Ötən il Ankarada Yaqub bəyin oğlu Osmanla tanış olmuşduq. Amma İstanbulda ailəni bir yerdə görəndə Yaqub bəyin böyük bir sirrini anlamış oldum. Sən demə, bu uğurlu, istedadlı, böyük layihələr müəllifi olan adamın arxasında dağ kimi ailəsi durubmuş. Həyat yoldaşı Hava xanımın, qızı Özgənin, oğlu Osmanın ona sevgisini, hətta bir az da azarkeşliyini müşahidə etdikcə zövq alırdım. Həm də XXI əsrdə bu cür möhkəm ailələrin varlığı gələcəyə ümidləndirirdi məni. Hava xanım sosioloqdur, Özgə bu il universitetin psixologiya bölümünə daxil olub, Osman pilot olmaq istəyir. Nədənsə mənə elə gəlir ki, bu ailədə hər kəsin peşəsi, gördüyü iş Yaqub bəyə bağlıdır. Yəni hər şeydə onun fikri, düşüncəsi üstünlük təşkil edir. Üstəlik, Yaqub bəyin də işlərində, tədbirlərində ailəsi yaxından iştirak edir, yardımçı olurlar. Axşam yeməyində bizimlə bir süfrə arxasında əyləşmiş Özgənin, Osmanın reaksiyalarını müşahidə edirəm. Hər hansı çıxışda atalarının adını eşidən kimi diqqət kəsilirlər, üzləri gülür... Bilmirəm bu uşaq xasiyyətidir, ya böyük. Uşaq vaxtı elə bilirsən ki, valideynin hamıdan yaxşıdı, hamıdan güclüdü, hamıdan gözəldir. Böyüdükcə belə ibtidai hisslərin korşalır, amma yenə də atan-anan haqqında xoş söz eşidəndə uşaqlaşırsan elə bil. Mən də çıxışımda üzümü Yaqub bəyin ailəsinə tutub minnətdarlıq borcumu ifadə etməyə çalışdım. 2015-ci ildə Bakıda Kitab Fuarı keçirilirdi. Vaxtsız itirdiyimiz, böyük minnətdarlıq və borcluluq hissi ilə andığım mərhum Bəhruz Axundovun “Təhsil” nəşriyyatında “Anar dünyası” kitabım çapa hazırlanırdı o ərəfələrdə. Kitabın cəmi bir neçə nüsxəsini sərgi üçün tələsik hazırlamışdılar. Yaqub bəy kitabımı görəndə təbrik etdi və bir nüsxəsini götürüb zarafatla - biz də Türkiyədə basarıq - dedi. Bir ay keçdi, Axundzadə adına Milli Kitabxanada kitabımın təqdimat mərasimindən çıxanda Yaqub bəydən emeyl gəldi - Aysun xanım kitabının tərcüməsinə başladı, sualı olsa yazacaq sənə... Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Anarın ikinci vətənində - Türkiyədə bu kitabın işıq üzü görməsi mənim üçün böyük hadisə olacaqdı. Belə də oldu. Bir neçə aydan sonra kitab artıq hazır idi, Ankarada Anar müəllimin, Rəşad Məcidin kitabları ilə birgə “Anar dünyası”nın da imza günü keçirildi. Mənim düşüncəmdə indiki zamanda, söz verib telefonu söndürənlərin, vəd verib xilaf çıxanların zəmanəsində bu, çox nadir keyfiyyətdi. Və mənə görə yaxşılıq məhz bu cür olmalıdı - yormadan, incitmədən, gözlətmədən, bezdirmədən, “edəcəm - edəcəm” - deyib ürəyi üzmədən! Bütün bunları o axşamkı məclisdə deməyə bilməzdim, necə ki, indi bu essemdə yazmaya bilməzdim!

Qısa müddətdə Öməroğlularla xeyli doğmalaşdıq. Özgə mənim kimi parfüm həvəskarı imiş. Parfümlərdən danışırıq, adlarını soruşur, bəyəndiklərimi sadalayıram və birdən - Özgə, Yaqub bəy danlayacaq məni, lütfən bu parfümlərlə xərcə salma onu - deyirəm. Hava xanımla gülüşürük. Özgə - yox, özüm işləyib qazanaram - deyir. Özgəni “ümidləndirmək” üçün - Amma məncə, Yaqub bəy, comərd bir insandır, etiraz eləməz - deyirəm. Və Hava xanım əsl yazıçı cavabı verir - Bilmirəm, Pərvin xanım, yoxlayarıq, baxarıq... Bu iti yumorlu cavabdan zövq alıram, gülüb gedirəm. Bir anlıq Yaqub bəyin “Gecikmiş piknik” hekayəsi yadıma düşür; balasını dünyaya gətirə bilməyən inəyə kömək edən bir baytar həkimin ailəsi evdə onu səbirsizliklə gözləyir, çünki birgə piknikə, təbiət qoynuna getmək istəyirlər. Oxuduğum gündən unutmadığım o hekayədə möhkəm bir ailə tablosu vardı. Elə Öməroğulları kimi! Kim bilir, Yaqub bəyin işlərinin çoxluğundan bu ailənin neçə pikniki gecikib, təxirə düşüb...

Açılış mərasimi... Ümidliyik!

Gənc Yazıçılar Görüşünün açılış mərasimini, ordakı Anar, Əli Ağbaş, İsmayıl Bozqurd, Yaqub Öməroğlu, Nəbi Avcı, Osman Çeviksoy kimi böyüklərimizin, gənc qələm dostlarımızın çıxışlarını birləşdirən ümumi cəhət - gələcəyə ümidlərin, böyük ümidlərin duyulmasıdı. Biz gənclər öz gələcəyimizə ümidlə danışırıq, böyüklərimiz isə bizim gələcəyimizə inamla. Həm də bu tədbirdən, görüşlərdən maksimum faydalanmağımızı istəyirlər. Eyni zamanda, ustad yazarların gənc qələm adamlarında ruh, həvəs aşılaması da xoşdu. Yaqub bəy - siz sərbəst olun, bir-birinizin əsərlərini oxuyub, şeirlərini dinləyib təhlil edin burda, biz sadəcə, sizə qonaq gələk, sizin işinizə müdaxilə etmədən müşahidəçi olaq - deyir. Anar müəllim - o məşhur lətifədə olduğu kimi - Sovet ölkəsində yaşayan sərçənin sadəcə, cik-cik etmək arzusundan danışıb, bu zamanda “cik-cik azadlığından” yararlanmağımızı tövsiyə edir. Türkiyənin keçmiş Mədəniyyət və Turizm naziri Nəbi Avcı - televiziyanın, internetin, sosial şəbəkələrin kitabı üstələməsindən narahatlığını dilə gətirir, hər kəsi kitab oxumağa çağırır. Türk dünyasının hər köşəsinə şeir yazan şair Əli Ağbaş - gənclikdə yazmalı olduğunuz şeirləri sonraya saxlamayın - söyləyir. Müxtəlif ölkələrdən gələn gənclər, kimisi şeir deyir, kimisi çıxış edir, kimisi milli geyimini, şirniyyatını, suvenirlərini ustad yazarlara hədiyyə verir. Bir sözlə, rəsmi açılış mərasiminin özü də rəngarəngliyi, fərqliliyi, amma ən əsası böyük ümidlər ifadə edən çıxışları ilə yaddaşımıza həkk olunur... Qarşıda isə bizi peşəkar yazıçıların dərsləri, master-klassları gözləyir...

Anardan ustad dərsi

Gənclər bir neçə qrupa bölünüb, türklərin təbirincə desək, “atölye”lərə göndərilirlər. Hekayə, şeir, roman, esse “atölye”lərində peşəkar yazıçıların dərsləri, söhbətləri nəzərdə tutulub. Anar müəllim hekayə yazan gənclərə ustad dərsi deməlidir. Proqrama baxıb düşünürəm, görəsən, nə danışacaq Anar müəllim. Axı o özündən deməyi, özü haqqında danışmağı xoşlamır, adamı qabağına qoyub dərs keçməyi, ağıl öyrətməyi də yoxdur, metr intonasiyası da tamamilə yaddır ona. Amma elə dərs başlayınca başa düşürəm ki, burda toplaşan gənclərin Anara sualları çoxdur. Qazax, qırğız, özbək, tatar, çuvaş gəncləri ümumi ədəbiyyatdan, problemlərdən, Anarın əsərlərindən, təcrübəsindən çoxlu suallar verirlər, həm də öz ölkələrində ədəbiyyatın vəziyyətindən, mədəni layihələrdən, gənclərə diqqətdən danışırlar. Deyəsən sual verməyən yeganə adam mən oluram. Axı nə soruşum Anardan? Öyrənmək istədiklərimi əsərlərindən, kitablarından soruşmuşam, aldığım cavabları da məqalələrimdə, esselərimdə, kitablarımda, dissertasiyamda yazmışam. Amma nə suallarım bitib, nə cavablarım...

Gənclərin suallarından, öz ölkələrindəki durumu anlatmalarından onu da başa düşdüm ki, deyəsən, biz öz qədrimizi bilmirik. Daha doğrusu, yaradılmış şəraiti lazımınca dəyərləndirmirik. Hər hansı gəncin kitab təqdimatının keçirilməsini elə ürəkdən, həm də böyük hadisə kimi danışırdılar ki... Ona görə mən də Azərbaycanda gənclər üçün yaradılmış şəraitdən, Yazıçılar Birliyindəki tədbirlərimizdən, Gənc Ədiblər Məktəbindən danışıb, müsabiqələr, təqaüdlər haqqında məlumat verirəm. Deyəsən, təəccüblənirlər!

Fellinisayağı Boğaz turu

Proqramımızda Bosfor turu da var... İndi də yadıma salanda bu gəmi gəzintisi mənə nədənsə Fellininin filmlərindən fraqmenti xatırladır. Ümumi bir süjet yoxdur, hamı azaddır, sərbəstdir, hər kəs istədiyini edir, ilk baxışdan xaotik bir mənzərədir, amma bunların hamısı birləşir və ümumi bir ideyanın tərkibinə çevrilir. Şair Əli Ağbaş “Sularda axşam” şeirini deyir, gənclər öz dillərində mahnı oxuyurlar, kimisi rəqs edir, kimisi bir tərəfə çəkilib Bosfordan açılan əsrarəngiz gözəlliyi seyr edir sakitcə, başqası şəkil çəkdirir dostlarıyla, ayrı birisi elə ancaq özünü çəkir, selfi çubuğunu əlindən qoymur, Özgə telefonun kamerasını işə salıb müsahibə götürür qonaqlardan, kiçik bir bəlgəsəl hazırlamaq fikri varmış. Anar müəllimə yanaşıb - Böyük yazar olmağınızı nəyə, yaxud kimə borclusunuz? - soruşur və Anar müəllim özünəxas yumorla - gəlin əvvəl müəyyənləşdirək görək doğrudanmı böyük yazaram? - deyir. Özgə şirin-şirin gülüb gedir, növbəti müsahibinin, Əli Ağbaşın yanına...

İki qitəni birləşdirən körpünün altından elədən-elə, belədən-belə keçirik. Kimsə orijinal evlilik təklifi düşünüb, qayığı körpünün altında saxlayıb, işıq effekti ilə körpüyə “Sibel benimle evlenirmisin?” - soruşur. Sibelin cavabından sonra, “Sibel “evet” dedi”- yazır. Bütün gəmilərdən alqışlar gəlir. Baxıb düşünürəm, insan övladı hisslərini ifadə etmək üçün, sevgisindən danışmaq üçün milyon vasitə tapa bilər. Yetər ki, arzu olsun...

Qız Qalası... Martı quşlarının “vəd”i...

Bu Qız qalaları - istər bizimki, istər türklərinki qəribə bir hüzün gətirirlər insana. Ayrılığın, həsrətin simvoluna çevriliblər. Boğazda böyük qayanın, balaca adanın üstündə inşa edilən, Asiya yaxasında Bizansdan qalan yeganə tarixi abidəyə - Qız qalasına səfərimiz də mənim üçün unudulmaz oldu. Bu qalayla bağlı ən müxtəlif əfsanələr var. Bəzisi sevgi əfsanəsidir, bəzisi ailə mövzularındadır. Amma nədənsə Qız qalası şairlərin, yazıçıların, rəssamların ilham mənbəyinə çevrilib, ayrılığın simgəsi kimi əbədiləşib əsərlərində... Qalaya ucalan dolama pillələrlə lap yuxarıya qalxıb qarşında açılan gözəl mənzərəyə baxdıqca heyrətindən söz tapmırsan. Qalanın ətrafında gəzişib dörd tərəfdən görünüşünü seyr edirəm, xəyal edirəm, görəsən o Qız kim imiş? Kiminçün inşa edilib bu gözəllik? Və elə gəzdiyim yerdə Qalanın göylərdən “mühafizəçiləri”, Martı quşları bəmbəyaz köynəyimi “bəzəyirlər”. Dostlar - varlı olacaqsan - deyirlər. Gülmək tutur məni, içəri keçib köynəyimi təmizləyirəm. Düşünürəm, görəsən, varlı olmaq üçün bu “çirkaba” mütləq bir dəfə batmalısan?! Yəqin ki yox! Kirlənmədən də firavan həyat yaşayan adamlar var, şübhəsiz. Amma yox, əgər bu mütləqdirsə, yaxşı qurtardıq, “bəzəyimiz” Martı quşlarından gəldi...

Vida...

Gənc Yazarların Görüşündən sonra mühüm qərarlar qəbul edilir. Gələcəkdə bu görüşlərin, tədbirlərin daha da genişləndirilməsi, başqa şəhərlərdə də keçirilməsi planlaşdırılır. Bütün bu gözəl planlara, arzulara baxmayaraq, görüşlərimizin sona çatması hər kəsi kədərləndirir. Oteldəki vidalaşma, Hava limanına yolasalma mərasimimiz elə özü ayrıca bir əsərdi. Bir-biri ilə təkrar-təkrar sarılıb kövrələn kim, kitabını hədiyyə edən, telefon nömrələrini dəyişən kim... Bütün bunlara baxıb düşünürəm, görəsən, yazımın sonluğunda gördüyüm mənzərəni təsvir edə biləcəyəmmi?! Amma nə biləydim, yazım üçün başqa bir sonluq varmış qismətimizdə...

P.S. QARABAĞ

İstanbul görüşümüz haqqında yazımı işlədiyim günlərdən birində unudulmaz hadisə, sevindirici olay yaşadıq. “Qarabağ” futbol komandamız Çempionlar Liqasının qrup mərhələsinə düşdü. Bu isə Avropaya, dünyaya bir daha öz həqiqətimizi sübut etməyimiz, Qarabağın bizim olmasını həm də bu üsulla anlatmağımız deməkdi...Gecənin yarısı küçədən eşitdiyim siqnal səsləri işləməyə imkan vermir. Pəncərədən baxanda gördüyüm mənzərə sözə gəlməz. Gənclər maşınların pəncərələrindən Azərbaycan, Türkiyə bayraqlarını dalğalandırır, avtomobilləri saxlayıb küçədəcə rəqs edir, bir-birini tanımayan adamlar sarılıb sevinclərini bölüşürlər. Kimsə yolu əksinə sürür, başqası maşının üstündə uzanıb bayrağı da üstünə salıb, hamı eyni ritmlə maşın siqnallarını verir, “Qarabağ bizimdir” - qışqırır. Ayrı vaxt burda olanların kiçik bir hissəsinə görə polis cərimələyərdi vətəndaşı. Amma indi olmaz! Adamı vətəni sevdiyinə görə cərimələmək olmaz! Baxıb düşünürəm, Aman Allah, necə də ehtiyacımız varmış qələbəyə, necə də səmimidi, böyükdü bu sevinc. Ən böyük Qələbəni yaşayacağımıza əminləşirəm. Elə bu kiçik qələbə də o böyük Qələbənin müjdəçisidir. Pəncərədən xeyli tamaşa edib yazımın sonluğunu tapıram... Bir cümlə, bircə cümlə: Dünya cənnətə dönsə, yaddan çıxmaz Qarabağ.

525-ci qəzet 2017.- 26 avqust.- S.10-11.