Kəlbəcərli xatirələrin sızlatdığı poetik yaddaş

Və ya üç qərib baxış: Qəriblikdə çimir etməyən şair

"Çimir etmir qərib könlüm, oyaqdı,

Dəlidağdan ürəyimə qan axdı.

Öz üstümə şölə saçmır nə vaxtdı,

Öləziyən çırağım da beləymiş".

Nəsib Nəbioğlu

Dünən kənddən şəhərə - Çaykənddən Bakıya gəlmişdi Nəsib Nəbioğlu. Yaman darıxırdı kənd üçün...

Qayıdıb Bakıdan kəndə baxırdı, quş olub kəndə uçmaq istəyirdi. Axı, hələ də anasının həniri hopmuş balaca yorğanın istisi çıxmamışdı canından.

Sonra da Bakıdan dünyavi bir şəhərə - Moskvaya getdi... Yenə darıxırdı. Səsli-küylü Moskvada dinclik tapa bilmirdi. Özünü yalqız, tək-tənha hiss edirdi. Oradan da çiyninin üstündən burulub Moskvadan Bakıya baxırdı. Bakıya uçmaq istəyirdi. Axı, Bakı Kəlbəcərə bir ayaq yaxın idi. Burnunun ucu göynəyirdi, nəfəsi təngiyirdi Kəlbəcər üçün. Qalmışdı çar-naçar, döyükə-döyükə...

Gözlərini ha zilləsə də, Şimaldan Cənuba - Kəlbəcərin Qoçdaş yaylağı, İlxı qoruğu, Ayğır bulağı görünmürdü ki, görünmürdü. Sağa-sola burulduqca elə bilirdi çiyinləri mane olur, qoymur o dağlar görünə. Öz-özünə deyinirdi: "Niyə boyum bir az da uzun döyül, heç çiyinlərimə məhəl qoymayam, hündürdən baxam o yerləri görəm".

Heyifsilənməyinə baxmayaraq, ürəyində bir qut da vardı ki, mənim haylı-haraylı bir elim, ərənlər məskəni bir Kəlbəcərim var.

- Bəs sonra, sonra nə oldu? İndi nə düşünür Nəsib Nəbioğlu?

Eh! Kəlbəcər, Kəlbəcər... Ta bundan betər dərd olar? Otuz min illik yaşam tarixi, altı min illik insan həniri olan o daşlar diyarı yenidən daşa dönüb, daş qalaqlara çevrilib. Ta elimiz-obamız yoxdu o yerlərdə. Yalnız və yalnız ata-babaların narahat ruhları dolaşır.

...Yenəmi boylanır Nəsib Nəbioğlu o dağlara? Bəli, boylanır. Yenə də baxır... ümidini üzmür, fikirləşir ki, şair Sücaət demişkən:

Bir gün gülə-gülə qayıdacaqdı

Ağlaya-ağlaya köçən Kəlbəcər.

Gəl, etiraf edək ki, Nəsib müəllim, indi sizin bu üçüncü baxışınız əsl boynubükük, qərib baxışdı. İndi qəribdən də qəribsən... Onçu çimir çala bilmirsən. "Kimsəsiz kür uşağa dönmüsən". Həm də uşaqlıq dəcəlliyin yadından çıxmır. Şıltaqlıq idmin burnundan getməyib. Yenə də nənənin cəhrəsini qurdalayırsan. Cəhrənin fırlanan oxunun altına balaca kömür qoyub onu cırıldadırsan. Amma indi uşaqlıq əyləncəsi kimi yox, dərdini dağıtmaq üçün cəhrəynən əylənirsən. Nənənin cəhrə əyirə-əyirə dediyi bayatı səsini, inək sağa-sağa oxuduğu eydirməni, dodaqaltı tırınqını, "qım-qıma"nı, ("Nənəm, ay nənəm, bijim, ay bijim... südünü ver, qurtar, töküldü, qaldı işim" və s.) eşidib özünü ovundurmaq, o çağlara qayıtmaq istəyirsən. Hovurunu almadan, nəfəsini dərmədən, qəddini düzəltmədən... danı diri tutursan (yəni Dan ulduzunu batmağa qoymursan). Dan sökülsə də, sən çimir çalmırsan, gözün Kəlbəcəri axtarır. Kəpənək kimi əlimizdən uçub gedən dəcəl uşaqlığımıza, gəncliyimizə qayıdırsan.

Uşaq vaxtı mən də yaman dəcəldim, Nəsib müəllim! Yorulmazdım, yatmazdım. Bəzən dağ alaçığında çətənin arasından düşən şimşək işığında, ay işığında heç çimir çalmazdım. Diqqətim alaçığın çölündə yatıb gövşəyən ala inəyimizin ağzının marçıltısında, bəzən də qoyunların ağılında duz yalaması yalayan qoşabuynuz Qafqaz təkənin tərpənən saqqalında olurdu. Bunların hamısını çöldəki süd kimi aydınlıqda görürdüm.

Ay çəkiləndə isə dağların kölgəsi alaçığın üstünə düşürdü. Arxaca qaranlıq çökürdü. Bəzən də qorxurdum, - qoyunlarımızı canavar qırar, - deyə düşünürdüm. Eh... bu dağları kim belə düzəldib, dik qoyub buralara, kölgəsi üstümüzə düşür, - deyərək fikirləşirdim.

Bəzən də sübh tezdən gün yağlananda - heyvanlar şəvinə gələn vaxt bulaqda əl-üzümü yuyanda, yuxusuzluqdan şişib, altı torbalanan gözümə su vurmaq üçün ovcumu bulağın qabağına tutub doldurmaq istəyəndə dəcəlliyim tutardı. Xuruşlanardım. Barmaqlarım keyləşəndə əlimi çəkərdim. Bu səfər də başlayırdım əlimi hovxurmağa ki, donu açılsın. Yenə öz-özümə deyinirdim: "Eh! Bu suyu kim belə soyudub, gətirib bu dağın başından çıxardır, ey!.. Gör kəndimiz harda qalıb, qabağından da çay axır. Bəs bu suyu altdan yuxarı, yerin altından kim gətirib? Mən onu niyə görmürəm?.."

Hörmətli oxucu! Mövzudan kənara çıxsam da, məqsəddən uzaqlaşmıram. Məqsədim, xəmiri səmimiyyətdən yoğrulmuş, mayası kənd ruhundan tutulmuş, dili qafiyə ilə açılıb, əli şair qələmi tutan Nəsib Nəbioğlunu heç kəsə bənzəməyən ruhu, təbi və yolu olan, cəhrəmizi, tavamızı, çömçəmizi, xurcunumuzu, farmaşımızı Dəlidağdan Moskvaya aparıb, oradan da Avropaya, lap uzaqlara, o taylara göndərən müasir Azərbaycan şairi kimi təqdim edim.

Kəlbəcərin o gözəl dağlarında doğulub, böyüyüb, yuxarıdakı mənzərələri gözü ilə çəkib saxlayan, mənim kimi bu hissləri keçirən söz-sənət sahibi, özü demiş: "Çiçəkdən yaşmaq tutan" dağların sərt suyu ilə sulanıb ovxar götürmüş qələm sahibi, gözəl şairimiz Nəsib Nəbioğlu əlbəttə qəriblikdə çimir çalmayacaqdı. Yazacaq, hey yazacaq, vaxtı fövtə vermədən yazacaq.

Həsrətdən qovrulan bir qərib kimi,

Bülbülü qəm əkən çölə dönmüşəm.

Doğma el həsrəti gözlərimdədi,

Leysana dönmüşəm, selə dönmüşəm.

Və yaxud,

Çöküb cana ağrı- acı neyləyim,

Düşür yada qardaş-bacı, neyləyim.

Göynəyir burnumun ucu, neyləyim,

Orta ocağının közündən ötrü.

Qoşmadan göründüyü kimi, şair örənimiş mövzu seçmir. Nə də ki, şeirin üstünə korşalmış qələmlə getmir. Şeirin bəndini elə buduyur ki, misra kənara çıxmır, misranı elə buduyur ki, sözün budağı kənara çıxmır. Sözün yanaqları allanmayınca, söz nazlanmayınca onu misraya buraxmır. Sözün əl-ətəyini elə yığışdırır ki, şeir nazlı gəlin kimi əlçatmaz görünür. Oxucu zirvəyə qalxdıqca söz altun sərvət kimi göz qamaşdırır.

Budur Nəsibin sadə dili, qələmi, əndazadan çıxmayan, olduğu kimi görünən şair təbiəti, söy-kökünə bağlılığı, ocaq daşlarımızdan aldığı istiliyi, büründüyü təzə kəfrəm yorğandan duyduğu ana həniri, ata həsrəti.

Boylanıram elə gendən,

Gözlərim sel olur hərdən.

Ata qəbri küsüb məndən,

O dağlarda qaldı ana.

Nəsib müəllimin yaradıcılığı ilə tanış olduqda görürsən ki, yeni fikir səhifələri vərəqlənir, qatı açılmamış duyğular baş qaldırır.

Kədər-qəm düşər izimə,

Atın həsrət dənizinə.

Heç qoymayın yer üzünə,

Göylərdə basdırın məni.

Onun torpağa, vətənə bağlılığı, anaya sədaqəti, ataya sitayişi, məhəbbətə pərəstişi özünəməxsus çalarlarla çatdırılır oxucuya. Sözün sığalından oxucunun ruhu incimir. Çünki hər şeir bəndində bir özjül qafiyə var.

Yağış olub, çiskin olub, qar olub

O yerlərə ələnəydim, kaş, yenə!

Gədiyində, bərəsində azaydım,

Dumanına bülənəydim, kaş, yenə!

Və yaxud,

O dağlar sirrini verməz heç kimə,

Demirəm, mənə də sirrini versin.

Biryolluq qoynuna sığınmaq üçün

Bir qarış çiçəkli yerini versin.

Vətən torpağının, o dağların tək bircə qarışı şair üçün cənnət qədər geniş, kürreyi-aləm qədər böyükdür.

O, dağlardakı qaranlıq məzar evini ana bətnindəki dünyaya bənzədir. Ana bətnində qan əmib dünyaya gəlmişəmsə, dağlarda da qar əmib, ruhən buz baltası kimi olaram deyir.

Nəsib Nəbioğlunun dilində söz əriyini əzdirmir, sıyılıf tökülmür, sözün iliyi üzülmür, kündəyə dönüb küt getmir. Oxucunun dilində qazmax bağlayır.

Nəsibəm, bilmirəm nədir qismətim,

Getdiyim cığırlar çətindən çətin.

Oduna çatıldım; bu məhəbbətim

Məni qəbrə kimi yandıracaqdır.

Həm də bu məhəbbətin Kəlbəcərdə mayası çalındığını deyir. Axı, bu mayanın acıtması qaymaqçiçəyindən, kəklikotundan, dağ keçisinin, cüyürün qursağından, bir də ki, anamın şalın ucuna düyüb saxladığı mixək dənəsindən tutulub (Nənələrimiz mayanı belə hazırlayardılar). Bu mayanın nə rəngi qaçmayıb, nə də ki, tamı dəyişilməyib.

Salam Kəlbəcərim, başına dönüm,

Yaman darıxmışam, gülündən ötrü!

Dağları-daşları lərzəyə salan

Leysan yağışından, selindən ötrü.

Bu gərgin zamanın, dövrün ayaq-baş vuran, lax-lax siyasətiynən, haqsızlığıynan barışmır şair Nəsib. İnsanları yurdundan-yuvasından didərgin salan, dəryalarda qərq eləyən, insan ömrünün kəndirini kəsən dünya siyasətçilərinin havasına oynamayın deyir. Onları haqq dərgahına layiq bilmir, ora yön çevirməsinlər, tanrıya əl uzatmasınlar deyir:

Dağılan, talanan yuvam ayrıdı,

Bu haqsız dünyayla davam ayrıdı.

Mən dağlar oğluyam, havam ayrıdı,

Sən deyən havaya oynamaram mən.

Və yaxud,

Ağlın qarışqa ağlıdır,

Huşun-başın dərin deyil.

Yuxarıya əl uzatma,

Dərgah sənin yerin deyil.

Nəsib Nəbioğlu mənfur qonşularımızın çirkin sifətlərini, məkrli niyyətlərini özlərinə oxşar, özlərinə yaraşan tərzdə şərh edir. Görün, şair qələmə yumor ucluğu taxıb, sadə bir el misalıynan "donuzu darıdan necə çıxarır".

Böyük şairimiz, buluddan çətir bağlayıb dağların dumanıynan, çiskiniynən danışan Məmməd Araza yazdığı şeirində deyir:

Bəxtim gətirməyib qonşu sarıdan,

Keçib çəpərimdən, aşıb barıdan.

"Ho-ho deməyinən çıxmaz darıdan",

Necə başa salaq donuzu, Məmməd?!

Şair qoşmada sözü sapdırmır, büdrətmir. Büdrəyən sözü də misradan çıxardır, ona pənah durmur, get, öz hininin üstünə qon deyir.

Ona görə də Nəsibin ən sadə şeirlərində belə misranın üzü cilalıdı, cızılmır. O, sözün dabanını qaldırır, dəyirman kimi xamırlamağa, dişəkdən düşməyə qoymur. Sözün özəyinə çatmayınca misradan çıxmır. Sözün işartısını tez seçir, hənirini tez duyur. Söz qarşısında çeçəmir, əndikmir. Sözün səsini öz səsinə qoşmağı bacarır. Bu səsin haqqa tez çatacağına əmindir. Yenə də böyük ustada xitabən,

Kədər bu torpaqdan uzağa qaçsın,

Çiçəklər ətrini üstümə saçsın.

Tanrım o dağların yolunu açsın,

Qoymasın gözümdə murazı, Məmməd! - deyir.

Nəsib Nəbioğlu həm də sözə qızırqalanmır, nə də sözü başına buraxmır. Şeirdə dəymədüşər söz, qafiyə işlətmir. O, həmişə sözü xarradıb, yetişdirib işlədir. Həm də qafiyəni irdələmir. Amma sözü hövsüyür, qılçığını çıxardır, qafiyənin kələ-kötürünü sığallayıb cərgəyə salır, qoşma sarayının bəzək daşına çevirir. Şair sözü xışmalayıb tökmür, çiçəktək dəstələyib misraya düzür. O heç vaxt sözdən azeylənmir. Bu da Nəsibin poeziya ustalığı, şair memarlığıdır.

(Ardı var)

Vəliyəddin MİSİROĞLU

Yazıçı-publisist,"Qızıl qələm" mükafatı laureatı,

Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.

525-ci qəzet.- 2017.- 2 fevral.- S.6.