Paris - könülü və xəyalı fəth edən
şəhər
(Əvvəli ötən şənbə
sayımızda)
Parisin digər mühüm kilsəsi Monmartr təpəsində yerləşən
Sakra-Kyor (“Müqəddəs
Ürək”) kilsəsidir.
Limona bənzər qübbələri
ilə seçilən
və yüksəklikdə
yerləşdiyindən hər
tərəfdən görünən
bu bina da
şəhəri bəzəyən
incilərdən biridir. Monmartr təpəsində
bir əsrdən çox müddətdə
yaradıcı ziyalılar
- yerli və əcnəbi bohema yığışmağa başlamışdı.
XIX əsrin sonunun,
XX əsrin əvvəllərinin
görkəmli ədəbiyyat
və incəsənət
xadimləri buradakı
kafeyə yığışıb,
öz yaradıcılıq
problemlərini müzakirə
edirdilər. O vaxtlar
Paris iri ətirli çiçək kimi arı timsallı yaradıcı insanları
özünə cəlb
edirdi. Görkəmli amerikan rejissoru
Vudi Alenin öz ssenarisi əsasında 2011-ci ildə
çəkdiyi və
Oskar mükafatına layiq
görülən “Parisdə
gecə yarısı”
filmində 1920-ci illərdə
Parisə axışıb
gələn və yeni ilhama yiyələnən
yazıçıları və
rəssamları realistik
qaydada təsvir edir. Onların arasında ispan
rəssamı Pablo Pikasso,
amerikan yazıçıları
Frensis Fitscerald və Ernest Heminquey də vardır. Şəhər haqqında
deyilən məşhur
kəlam da: “Paris daim səninlə olan bayramdır” məhz Heminqueyə məxsusdur.
Notr-Damın yerləşdiyi Site adası
Parisin ana hüceyrəsi rolunu oynayır. Əsrlər keçdikcə şəhər
bu nöqtənin ətrafında dövrələrlə
böyümüş, inkişaf
etmişdir. İki min ilə
yaxın bundan əvvəl burada qall və Roma allahlarına sitayiş edirdilər. Bizim eranın
I əsrində isə
Paris qayıqçıları burada Yupiterə mehrab həsr etmişdilər. Notr-Dam
min il sonra
tikilsə də, onun qədim bütpərəst əcdadları
olmuşdur.
Parisin iftixarı həm də onun muzeyləridir. Zənginliyi şübhə
doğurmayan Luvr və d`Orse muzeyləri qiymətli eksponatlarına görə
dünyanın ən mötəbər sənət
məbədlərinə çevrilmişdir.
Sankt-Peterburqun Ermitaj muzeyinin pərəstişkarı olan
səfər yoldaşım
Luvrda olana qədər, onun Rusiyanın məşhur muzeyinə uduzduğunu bildirirdi. Luvrda gördüklərinin təsiri altında isə fikrini əsaslı sürətdə
dəyişməli oldu.
Digər
səfər yoldaşımız
isə hər bir eksponata xüsusi
diqqət verir, hətta detalları da yaddaşına həkk etmək istəyirdi. Bu, bir qədər müəmmalı təsir
bağışlayırdı. Lakin tezliklə hər şey məlum oldu. Axşamlar oteldən mobil
telefon vasitəsilə
xaricdə yaşayan oğluna səsli messaj göndərir, nə gördükləri
barədə hesabat verirmiş. Yüksək intellekt sahibi
olan oğlunun yanında öz nüfuzunu aşağı
salmamağa, səhvə
yol verməməyə
cəhd etdiyindən, ətraflı məlumatları
ilə oğlunu da təəccübləndirirmiş.
Luvr elə bir dağa
bənzəyir ki, onun təkcə zirvəsini müşahidə
etməklə fikir yürütmək, dağı
tanıdığını bildirmək naşılıq
əlaməti sayıla
bilər. Luvrun çox qiymətli eksponatlarına diqqətlə
tamaşa etmək, onları sevmək muzeyə yalnız az da olsa, bələd olmaq barədə fikir yürütməyə
əsas verə bilər. Girişdə Misir abidələri,
heroqlif yazı lövhələri nümayiş
etdirilir. Böyük Sfinksin
heykəli Gizadakı Xeops (Xufu) piramidasının
mühafizəçisi rolunu
oynayan Sfinksi yada salır. Qədim Yunanıstan zalında Parfenonun maketi ilə yanaşı, Britaniya muzeyindəki çox sayda olan frizlər kimi, barelyeflər nümayiş etdirilir.
Qədim Roma şöbəsində Miloslu
Veneranın - gözəllik
və məhəbbət
ilahəsinin ecazkar heykəlinin ətrafında
çoxlu tamaşaçılar
toplaşır. Mifologiyada olduğu kimi,
heykəldə də bu qadın füsunkar
gözəllik simvolu kimi çıxış edir. Ermitajdakı Tavridalı Veneraya valeh olan kişi cinsindən olanlar ehtirasın və ya ona
yaxınlığın sehrinə
bələd olmaq üçün mərmər
heykəli qucaqlayırlarmış.
Yaxşı ki, Ermitajdakı
bu ağılsız ənənə Luvra yol tapa bilməmişdir.
Venera mifdə əri ola-ola məşuqu ilə intim yaxınlıq etdiyi, hətta ondan oğul doğduğu halda, heykəldə təsvir olunan qadından isə ətrafa bəkarət dalğası yayılır.
Venera təkcə gözəl deyildir, həm də məhəbbət, ehtiras daşıyıcısıdır,
heykəldə qadının
məxsus olduğu bədən ləyaqətləri
özünü qabarıq
şəkildə büruzə
verir. Amerikan aktrisası Elizabet
Teylor özünün
də bu ləyaqətlərdən xali
olmadığını yaxşı
başa düşdüyündən,
qadın bədəninin
gözə çarpan
cəhətlərinin gizlədilməsi
əleyhinə çıxırdı.
“Kleopatra” filmində
onun ifasında Misir çariçası
bu üstünlüklərini
çəkinmədən Roma sərkərdələrinə göstərir.
Füsunkar Yelenaya
Paris aşiq olub, ərli qadını götürüb qaçdığı
və bununla vətəni Troyanı məhvə aparan müharibənin başlanmasına
səbəb oldusa, Kleopatranın gözəlliyi
böyük Roma sərkərdələri
Yuli Sezarı və Mark Antonini başdan çıxardı
və onlar bu gənc qadına
Misir taxt-tacını
hədiyyə verdilər.
Sonrakı otaqlarda
adamlar Leonardo da Vinçinin “Cokonda” (“Mona
Liza”) portretinə böyük
maraqla, əsərin sirrinə bələd olmağa can atmaq yolu ilə tamaşa
edirlər. Bu tabloda müəmmalar, sirlər isə çoxdur, onlardan ən başlıcası
Mona Lizanın təbəssümüdür.
Bu təbəssüm öləri insan məxluqundan daha çox ilahələrə
məxsus olduğunu vurğulayır. Portret elə
ustalıqla çəkilmişdir
ki, istənilən böyük rəssamı
titrəməyə və
utanmağa məcbur edə bilər. Tablodakı peyzaj fonu isə
dünyanın böyüklüyü
təəssüratını daha da gücləndirir.
İşıq-kölgə effektindən istifadə
formaları əsərə
xüsusi yumşaqlıq
verir. Bu, Leonardonun rəngkarlıqda
icad etdiyi “sfumato”dur, hərfi mənada bu söz “tüstü” deməkdir.
Leonardo da
Vinçi böyük
italyan rəssamı, mühəndisi, ixtiraçısı
olsa da, Fransaya da yad
deyildi. O, 1516-cı ildən
üç il
sonrakı vəfatına
qədər Fransa kralı I Fransiskin rəssamı və arxitektoru kimi fəaliyyət göstərmişdir.
“Mona Liza” isə onun yaradıcılığında
xüsusi yer tutur. Onun nail olduğu bu zirvədə rəssamın
böyük yaradıcı
olan təbiətin özü ilə yarışı başlanır.
Romadakı Panteonda yerləşən
Rafael Santinin qəbri üzərində də onun təbiətlə yarışa girdiyi və çox hallarda ona qalib
gəldiyi bildirilir. Luvrda Rafaelin
“Əjdahanı öldürən
Müqəddəs Georgi”
tablosu nümayiş etdirilir. Onun şah əsəri
sayılan “Sikstin madonnası” tablosu isə Drezden qalereyasını bəzəyir.
Əsərdə təsvir olunan
Məryəm ana ilə qucağında gözləri geniş açılmış körpə
İisusdan bəşər
övladlarından daha
çox, mələk
əlçatmazlığı hissi yaranır.
Luvrda Titsianın,
Tintorettonun, Veronezenin fırçalarından çıxan
gözəl tablolar, portretlər vardır. Titsianın “Güzgüyə baxan qadın” əsərində
dolu bədənli yaraşıqlı qadın
təsvir olunmuşdur.
Karavacconun “Fala baxan qız” tablosunda gənc rəssam özünü də təsvir etmişdir.
Axı o da az yaşamış,
Rafael kimi həyatdan
37 yaşında getmişdi.
Luvrda fransız rəssamları
Jan Kluenin, Nikola Pussenin,
Antuan Vattonun, Onore Fraqonarın lirik mövzularda çəkilmiş tabloları
əks etdirilir. Jak-Lui Davidin
“Horatsilərin andı”
əsərində qədim
Roma tarixinin mühüm
bir səhnəsi - qoca Horatsinin üç əkiz oğluna qılıncı
təqdim edib, Roma naminə and içdirib ölümcül vuruşa
göndərməsidir. Qardaşlardan ikisi həlak
olsa da, üçüncüsü ağlı
və cəsarəti hesabına Kruatsinin üç əkiz oğlunu öldürüb,
Romanı asılılığa
düşmək təhlükəsindən
xilas edir. Davidin digər bir tablosu 1804-cü ildə Napoleona imperator tacı qoyulması təntənəsini
təsvir edir. Napoleon qaydanı pozaraq
Notr-Damda keçirilən
bu mərasimdə iştirak edən Roma papasının əlindən
tacı qapıb, özü öz başına qoyur və sonra arvadı
Jozefinanı taclandırır.
Rəssam dəqiqsizliyə də yol vermişdir.
Napoleonun
anası Letitsiya orada iştirak etmədiyi halda, onu iştirakçıların
arasında təsvir etmişdi.
(Ardı var)
Telman ORUCOV
525-ci qəzet.- 2017.- 4 fevral.- S. 20.